Terwijl deze week de partijleiders een voor een bij de informateur langsgingen om te praten over wie er straks met wie wil samenwerken in een nieuw kabinet, werd even verderop het Binnenhof gefilmd. Het zijn opnames voor een nieuwe tv-serie getiteld Het jaar van Fortuyn. Een figurant met plaksnor speelt Fortuyns toenmalige rechterhand Mat Herben.
En als D66-leider Sigrid Kaag tegen de verzamelde pers vertelt dat er voor de zomer een nieuw kabinet kan zijn met wat haar betreft PvdA en GroenLinks erbij, zit de echte Mat Herben in zijn woonplaats Linschoten vol ongeloof te kijken naar wat er allemaal gebeurt in Den Haag. ,,Dus GroenLinks heeft verloren, de PvdA heeft nog maar negen zetels over en toch wordt er met hén gesproken en wordt de rechtse meerderheid in de Tweede Kamer genegeerd?’’
Herbens verzuchting komt niet uit de lucht vallen. VVD-leider Mark Rutte zei voor de verkiezingen ‘niet met een wolk linkse partijen’ te willen regeren. Maar inmiddels lijken de liberalen zich erbij te hebben neergelegd in elk geval met D66 en PvdA of GroenLinks te gaan samenwerken. Samenwerken met JA21 vinden veel VVD’ers te instabiel, uit angst dat die rechtse nieuwkomer net als zoveel voorgangers met ruzie uiteen zal spatten.
Al jaren rechtse meerderheid
Bij de verkiezingen haalden de meer conservatieve partijen VVD, CDA, PVV, Forum voor Democratie, ChristenUnie SGP, JA21, BBB en 50Plus samen 87 zetels. En hoewel de term rechts de lading niet helemaal dekt, heeft Nederland al sinds jaar en dag een rechtse meerderheid. Links is altijd in de minderheid geweest, zelfs in de jaren 70.
Revolutionaire partijen, die hebben de neiging altijd ruzie met elkaar te maken
Maar rechts is alles behalve een eenheid, betoogt Meindert Fennema, emeritus hoogleraar politieke theorie. ,,Er is een groot verschil tussen de VVD en alles rechts daarvan. Dat zijn revolutionaire partijen die het systeem verwerpen. Thierry Baudet spreekt van een partijkartel, Geert Wilders vindt dat Nederland geen onafhankelijke rechtspraak kent. En revolutionaire partijen, die hebben de neiging altijd ruzie met elkaar te maken.’’
Dat is niet iets exclusief voor rechtse partijen, zegt Fennema. Zelf was hij ooit lid van de communistische partij. Iedereen die ook maar een beetje afweek van de partijlijn werd gezien als verrader of werd ervan beschuldigd te zwichten voor de vijand. ,,Heel onaangenaam. Partijen die de wereld willen veranderen, zijn minder bereid tot compromissen.’’
De Messias
Fennema ziet bij veel rechtse partijen leiders die claimen namens het volk te spreken. Dan is het lastig te accepteren dat er anderen zijn die ook namens hun achterban spreken. ,,Baudet zei vorig weekeinde zelfs dat hij voor zijn achterban de pijn wil lijden. Dat zei Jezus ook. Nou: als je denkt dat je de Messias bent, accepteer je geen andere profeten. En andersom vergroten anderen de verschillen ook door dit soort partijen antidemocratisch te noemen, waardoor samenwerken lastig wordt.’’
Zolang rechts geen eenheid vormt, staat dus een groot deel van de kiezers buitenspel
En dan hebben we het nog niet over de inhoudelijke verschillen. De PVV is bijvoorbeeld rechtser dan de VVD over thema’s als migratie en de Europese Unie, maar op economisch terrein noemt Rutte de partij altijd ‘linkser dan de SP’. Toenmalig VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff zei vorig jaar dan ook dat er ‘een wonder moet gebeuren’ eer zijn partij zou gaan samenwerken met de PVV. De ChristenUnie is op bijvoorbeeld het terrein van migratie juist weer klassiek links. En de liberale VVD zit anders in medisch-ethische zaken dan het confessionele CDA.
Geen eenheid op rechts
Mat Herben is tegenwoordig gemeenteraadslid voor Lokaal Montfoort. Het jaar van Fortuyn, waar de tv-serie over gaat, ligt al weer bijna twintig jaar achter hem. Na Herbens Kamerlidmaatschap voor de LPF zag hij de een na de andere nieuwe partij de erfenis van Fortuyn opeisen. Het leidde vooral tot veel geruzie.
Vorige week scheurde Forum voor Democratie voor alweer de derde keer na het opstappen van Kamerleden Wybren van Haga, Olaf Ephraim en Hans Smolders (eerder net als Herben ooit Kamerlid voor de LPF). ,,Het probleem met al die nieuwe partijen is dat ze dezelfde fout maken als wij met de LPF destijds: ze kunnen niet omgaan met onderlinge meningsverschillen’’, verzucht Herben. ,,Binnen bestaande partijen is er net zo goed ruzie, maar dat weten ze beter buiten de publiciteit te houden. Zolang rechts geen eenheid vormt, staat dus een groot deel van de kiezers buitenspel.’’