Reichsbürger : De bizarre extreemrechtse couppoging in Duitsland, uitgelegd door een deskundige

De Reichsbürger begrijpen, een door QAnon beïnvloede radicale beweging die zojuist probeerde een minderjarige edelman de nieuwe koning van Duitsland te maken.

Het klinkt als iets uit een roman: een cel van zwaarbewapende Duitse extremisten (Reichsbürger) die samenspannen om de gekozen regering omver te werpen en een man genaamd prins Heinrich XIII op de troon van een nieuwe Duitse monarchie te verheffen.

Woensdag arresteerde de Duitse politie 25 mensen die precies dat probeerden te doen – onder wie een voormalig parlementslid van Alternatives for Deutschland (AfD), een extreemrechtse anti-immigrantenfractie.

Het complot is ontstaan ​​​​uit een beweging die de Reichsbürger wordt genoemd – letterlijk ‘rijksburgers’. Ze geloven dat elke Duitse staat sinds de Eerste Wereldoorlog onwettig is geweest, eerder een bedrijf dan een authentieke regering, en voelen zich daarom gerechtigd om zijn wetten te negeren. Het is niet de eerste keer dat de groep betrokken is bij een gewelddadig incident. 

In 2016 heeft een vermeend lid een Beierse politieagent vermoord ; in 2020 namen Reichsbürger-aanhangers deel aan een poging om de Duitse hoofdstad te bestormen tijdens een protest tegen de beperkingen van Covid. Maar een omvangrijke gewapende cel die een staatsgreep beraamt, tilt het geklets met geweld naar een heel nieuw niveau (ook al is Heinrich niet zo’n prins ).

Om te proberen dit bizarre incident en de beweging erachter te begrijpen, nam ik contact op met Peter Neumann, een professor in veiligheidsstudies aan King’s College London en een vooraanstaand expert op het gebied van terrorisme in Duitsland. 

Neumann bestudeert de Reichsbürger al meer dan een decennium, waarvan hij hoorde door onderzoek te doen naar een oudere beweging die in Amerika bestond – zogenaamde “soevereine burgers” die geloven dat het 14e amendement (of mogelijk het einde van de gouden standaard) in het geheim vernietigde de Amerikaanse grondwet, en dat ze niet verplicht zijn om de Amerikaanse wetten te gehoorzamen.

“Ik raakte hier voor het eerst in geïnteresseerd toen ik 12 jaar geleden lesgaf in Georgetown. Ik leerde over de soevereine burgers in de Verenigde Staten”, zegt hij. “Ik wist niet dat we een soortgelijke beweging hadden in Duitsland, waar ik vandaan kom.”

Onlangs zijn Reichsbürger-aanhangers begonnen ideeën over te nemen van een andere Amerikaanse complottheorie : QAnon, het idee dat Donald Trump een geheime campagne leidt tegen een kliek van satanische pedofielen die de wereld besturen. Volgens Neumann is deze typisch Amerikaanse theorie op de een of andere manier een belangrijk onderdeel geworden van het Duitse extremistische landschap.

“De tweede meest gebruikte taal in QAnon-chatrooms op Telegram is Duits. De tweede meest vertaalde taal van QAnon-video’s en -documenten is Duits’, zegt hij.

Dit klinkt misschien allemaal belachelijk, maar Neumann waarschuwt dat we de Reichsbürger serieus moeten nemen.

“De Reichsbürger – ze zijn zwaar bewapend”, vertelt hij me. “Het zijn niet per se de 25 mensen die zijn gearresteerd; het zijn de waarschijnlijk duizenden mensen die dezelfde ideologie volgen, en die zich hierdoor mogelijk gesterkt en geïnspireerd hebben gevoeld.”

Een transcriptie van mijn gesprek van 8 december met Neumann volgt, bewerkt voor lengte en duidelijkheid.

Zak Beauchamp

Laten we beginnen met de meest elementaire vragen: wat geloven de Reichsbürger en hoe raakte een prins verwikkeld in hun staatsgreep?

Peter Neuman

Door mijn studie van de ‘soevereine burger’-beweging in de Verenigde Staten kwam ik uiteindelijk uit bij de Reichsbürger in Duitsland. Er zijn veel zeer opvallende overeenkomsten.

Beiden beweren in wezen dat de staat, in zijn huidige vorm, onwettig is. In Duitsland beweren ze dat de staat in feite een bedrijf is: het hoeft niet erkend te worden; u hoeft niets te accepteren dat van de staat komt, inclusief eventuele boetes of belastingen die u moet betalen. [De Reichsbürger] doen ook hun eigen paspoorten, identiteitsdocumenten en rijbewijzen.

Wat [de Reichsbürger] zegt, is dat de laatste geldige Duitse staat onder de keizer stond, in feite een aristocratische regeringsvorm. Elke Duitse staat die daarna ontstond, is om verschillende redenen ongeldig, maar ze zijn allemaal ongeldig. Ze zijn allemaal onwettig. Kortom, wat ze proberen te herscheppen, waar ze naar terug proberen te gaan, is in wezen een monarchaal systeem – de monarchie [die] eindigde in Duitsland met de nederlaag in de Eerste Wereldoorlog.

Als gevolg hiervan trekken ze soms deze mislukte aristocraten aan die nog steeds bedroefd zijn over het einde van de monarchie meer dan 100 jaar geleden. Ik denk dat het vanuit hun ideologisch oogpunt logisch is om te zeggen: “Het nieuwe staatshoofd moet een soort prins zijn, moet een soort persoon zijn met een aristocratische lijn.”

[Prins Heinrich XIII’s] aristocratische afstamming is zeer bescheiden: ik denk niet dat hij vóór 1918 onder de keizer erg ver zou zijn gekomen. Vanuit hun standpunt is dit waarschijnlijk nog steeds beter dan niets.

Zak Beauchamp

Dit is allemaal wild – eerlijk gezegd klinkt het belachelijk. Maar tegelijkertijd inspireerde het 25 zwaarbewapende mensen om te proberen de Duitse regering omver te werpen. Dat is niet zo belachelijk.

Hoe breng je de schijnbaar absurde presentatie van dit alles in evenwicht met de ernst van de dreiging?

Peter Neuman

Je balanceert het door te praten over het aantal mensen dat deze beweging de afgelopen jaren heeft aangetrokken.

De Duitse veiligheidsdiensten raakten pas echt geïnteresseerd in dit fenomeen van de Reichsbürger, of soevereine burgers, in 2016 – [toen] een politieagent werd vermoord in Beieren omdat ze het eigendom van een aanhanger van de beweging wilden doorzoeken. Plots begonnen mensen vragen te stellen: waarom werd die politieagent vermoord? Waarom had die man een wapen? Waar ging die zoektocht over?

Als gevolg daarvan ontdekten we voor het eerst dat er zoiets bestond als de soevereine burgerbeweging [in Duitsland]. Beveiligingsdiensten begonnen te graven en begin 2016 zeiden ze: “Ze hebben een paar honderd aanhangers.” Slechts twee of drie jaar later kwamen ze eigenlijk tot de conclusie dat ze waarschijnlijk tot 20.000 supporters in het hele land waren.

Dat is niet omdat het aantal in die drie jaar zo sterk is toegenomen. Het is omdat niemand er eerder naar had gezocht en ze als een aparte categorie had gecategoriseerd. Het werd duidelijk dat er een hele beweging was die daarbuiten had bestaan, die nog niet eerder was bekeken.

Toen kwam [de pandemie]. De lockdowns en de regels rond maskers en vaccinaties waren natuurlijk een zegen voor de beweging.

We hadden enkele grote demonstraties, enkele grote protesten in Berlijn, die tot 100.000 mensen op de been brachten. Bij geen van deze protesten was de Reichsbürger dominant, maar ze waren er altijd aanwezig, en ze probeerden altijd mensen te rekruteren en allianties te smeden met andere groepen, meestal uiterst rechts. 

Door de pandemie konden ze hun beweging zelfs verder verbreden; er is zeker een gevoel dat deze beweging de afgelopen twee en een half jaar veel meer gestructureerd en veel beter verbonden is geworden. Er zijn Telegram-groepen die deze mensen bij elkaar brengen.

Ja, we hebben alleen deze 25 mensen laten arresteren, en op zichzelf lijkt het niet veel. [Maar] ze hebben aanhangers. Het zijn niet per se de 25 mensen die zijn gearresteerd; het zijn de waarschijnlijk duizenden mensen die dezelfde ideologie volgen, en die zich hierdoor misschien bekrachtigd en geïnspireerd hebben gevoeld.

Er is nog een belangrijk feit: de soevereine burgers, de Reichsbürger, zijn zwaar bewapend. Veel van de mensen wier huizen zijn doorzocht, hadden een dozijn wapens opgeslagen in hun kelder, wat in Duitsland zeer ongebruikelijk is.

In die zin is er een legitieme reden om bezorgd te zijn over deze beweging – niet alleen qua aantal, maar ook vanwege het feit dat ze zwaar bewapend zijn.

Zak Beauchamp

In de Verenigde Staten is veel van de berichtgeving over het complot van de Reichsbürger-staatsgreep gericht op de manier waarop de beweging sommige QAnon-overtuigingen heeft overgenomen. Dat lijkt me zo vreemd: QAnon is zo’n bijzonder Amerikaans fenomeen, waarin een complottheorie centraal staat waarin een goddelijke Donald Trump het land redt van pedofielen. Op de een of andere manier lijkt het te zijn geëxporteerd naar Duitsland (en naar andere landen)

Hoe werkte dat?

Peter Neuman

Ik moet zeggen, Zack, toen QAnon voor het eerst ter sprake kwam, dacht ik: “Dit zal zich nooit vertalen naar een andere nationale context.” Het gaat over Donald Trump, het gaat over het tweede amendement, het gaat over een heleboel dingen die uniek en specifiek Amerikaans zijn, die zich niet laten vertalen naar andere contexten. Om de een of andere reden, die ik nog steeds niet helemaal doorheb, lijkt het heel goed vertaald te zijn in de Duitse context.

We weten bijvoorbeeld dat de tweede meest gebruikte taal in QAnon-chatrooms op Telegram Duits is. De tweede meest vertaalde taal van QAnon-video’s en -documenten is Duits. Zelf volg ik veel Duitse QAnon Telegram-kanalen; veel mensen lijken er erg door gefascineerd te zijn.

Ik ken geen persoonlijke, fysieke connecties tussen leiders van de bewegingen, maar er lijkt zeker veel inspiratie te zijn. Als ze eenmaal begrijpen en accepteren dat veel hiervan uit een Amerikaanse context komt, proberen ze manieren te vinden om het in een Duitse context te vertalen.

In augustus 2020 was er een poging tot bestorming van de Reichstag , het Duitse parlement. Het was in de context van een demonstratie – 100.000 mensen in de straten van Berlijn. Sommige van deze Reichsbürger probeerden het gebouw binnen te komen, net als het Capitool [op 6 januari]. Ze zeiden achteraf eigenlijk dat ze ervan overtuigd waren dat Donald Trump in de stad was, dat hij in het geheim naar Berlijn was gevlogen om Duitsland te bevrijden. Dit was een van die geruchten die werd verspreid op QAnon-volger Telegrams.

Er is een behoorlijk groot verschil [tussen Duitsland en de VS]: de centrumrechtse partij in Duitsland heeft hier niets mee te maken. Er is geen Marjorie Taylor Greene, er is geen Donald Trump in Duitsland die dat zou promoten.

Zak Beauchamp

Maar hoe zit het met AfD, de relatief populaire extreemrechtse partij van Duitsland ?

Peter Neuman

Blijkbaar was een van de 25 coupplegers een voormalig parlementslid voor de AfD .

De AFD begon eigenlijk respectabel [te willen zijn], maar met name de AFD van de afgelopen vijf jaar is behoorlijk geradicaliseerd. [Reichsbürger-ideologie] is nog steeds niet mainstream binnen de AFD, maar ik denk dat het nu wordt getolereerd. 

Er zijn supporters, vooral onder het personeel van de AFD, in het Duitse parlement – ik heb ze dingen zien tweeten die in wezen Reichsbürger-dingen zijn. Je hebt opmerkingen gehad van AfD-parlementsleden die in wezen zeiden: “Duitsland is niet echt een staat, het is een bedrijf”, wat precies de ideologische lijn is die je hoort van de Reichsbürger. Je hebt dat wel in de marge van de AFD, en ik denk dat dat echt een punt van zorg is.

Als de AFD slim was, wat niet het geval is, denk ik dat ze heel krachtig naar voren zouden komen en zouden zeggen: “Daar distantiëren we ons van, en daar willen we niets mee te maken hebben.” Dat doen ze niet omdat ze waarschijnlijk begrijpen, net zoals Trump in Amerika waarschijnlijk begrijpt, dat dubbelzinnigheid ervoor zorgt dat ze hun cake kunnen hebben en opeten.

Zak Beauchamp

Nog iets waar ik me over afvroeg: normaal gesproken hebben we het over neonazi’s als we het hebben over extreemrechts extremisme in Duitsland. Er is de afgelopen jaren veel discussie geweest over bijvoorbeeld de infiltratie van neonazi’s in het leger en de politie.

Maar de Reichsbürger-ideologie en de neonazi-ideologie zijn onverenigbaar. De een zegt: “Het is de nazi-staat waarnaar we moeten terugkeren”, en de ander zegt: “Nee, de nazi’s waren ook onwettig, we moeten terug naar de tijd van de keizer.”

Hoe werken deze bewegingen samen, als ze dat al doen, in de Telegram-kanalen die u bekijkt?

Peter Neuman

Ik denk dat je vóór [de pandemie] redelijk gescheiden groepen zou hebben gehad met verschillende doelen. Tijdens de pandemie en tijdens de mobilisatie tegen de lockdown vervaagden de lijnen – sommige van deze groepen waren blij om met elkaar te praten, om met elkaar te netwerken. Ik denk dat het idee van verzet tegen de lockdown hen tot op zekere hoogte verenigde. Dat is het gevolg geweest van deze grote protesten: mensen ontmoetten elkaar, mensen legden verbindingen, nieuwe allianties werden gevormd, en tot op zekere hoogte was dat het resultaat daarvan.

Ik denk dat het nog steeds aparte groepen zijn, en dit is wat veiligheidsdiensten in Duitsland lange tijd in de war bracht – waarom ze zo laat naar [Reichsbürger] begonnen te kijken.

We hebben een heel vast beeld van hoe een extreemrechtse extremist eruit ziet, vanwege onze geschiedenis. Een extreemrechtse extremist is een neonazi; alles wat niet in dat hokje neonazi’s of fascisten past, hebben we problemen mee en herkennen we niet. Totdat ze [de Reichsbürger] die politieagent in Beieren vermoordden, hadden de meeste inlichtingendiensten ze in feite onder de categorie gekken, gekken. Maar ze hadden hun eigen extreemrechtse, zij het aparte, ideologie – een heel vreemde ideologie.