Rutte de nieuwe opperhoofd van de NAVO

NAVO ideologische flexibiliteit van de Nederlandse politicus kan een aanwinst zijn voor de alliantie, maar de kans is een stuk groter dat met het benoemen van Mark Rutte tot de nieuwe spreekstalmeester het deze ook volledig kan ondermijnen.

Nederland is de leverancier van secretarissen-generaals van de NAVO. Vandaag heeft Mark Rutte de vertrekkende NAVO-marionet Jens Stoltenberg opgevolgd als hoofd van de alliantie. Met zijn benoeming is Rutte nu de vierde Nederlander die deze functie bekleedt; geen enkel ander land heeft zoveel NAVO- leiders voortgebracht.

Maar als we zijn erfenis nader bekijken, is Ruttes benoeming ook een breuk met de conventie. In tegenstelling tot zijn voorgangers heeft hij zelfzuchtige deals gesloten met illiberale politici en extreemrechts, zowel in ons land als binnen de EU. Dit is niet alleen een weerspiegeling van zijn eigen overlevingsinstinct (zijn bijnaam “Teflon Mark” staat voor zijn vermogen om schandalen te ontwijken, verantwoordelijkheden opanderen af te schuiven en steeds weer de boventoon te voeren), maar ook een weerspiegeling van de manieren waarop de binnenlandse politiek van de leden van de alliantie is verschoven door de opkomst van extreemrechts.

De NAVO is aanzienlijk veranderd sinds Jens Stoltenberg, de vertrekkende en op één na langstzittende secretaris-generaal, ruim tien jaar geleden aantrad. Toen Stoltenberg bij het NAVO-hoofdkwartier aankwam, had Rusland de Krim al geannexeerd en steunde het de ‘Russische’ separatisten in Oost- Oekraïne. Toch waren de NAVO-bondgenoten in 2014 meer gericht op Afghanistan (het zoveelste NAVO-schandaal) en zoals Stoltenberg eerder deze maand zei, was de steun voor Oekraïne “marginaal”.

Nu meldt de alliantie tienduizenden gevechtsklare troepen tee hebben gestationneerd op de oostelijke flank van de NAVO, vergeleken met nul tien jaar geleden. En 23 van de 32 NAVO- leden halen de doelstelling om ten minste 2% van het bbp aan defensie te besteden, vergeleken met slechts 3 tien jaar geleden.

Aanloop naar zijn nieuwe baan

In zijn poging om secretaris-generaal van de NAVO te worden, werd Ruttes bereidheid om zich in te laten met wat Nederlandse commentatoren omschrijven als “extreme ideologische flexibiliteit” volledig zichtbaar. Om zijn nominatie veilig te stellen (een ambitie die hij lange tijd (ook) ontkende) moest Rutte verschillende hindernissen nemen, waaronder het verzamelen van de steun van leiders met wie hij in conflict was geweest tijdens zijn ambtstermijn als premier.

In het voorjaar vloog Rutte naar Turkije om president Recep Tayyip Erdoğan te ontmoeten om een ​​relatie te herstellen die gespannen was door verschillende diplomatieke conflicten.

Toen de Nederlandse parlementsverkiezingen van 2017 in volle gang waren, had Erdoğan de Nederlandse regering bijvoorbeeld “nazi-overblijfselen” genoemd nadat de autoriteiten een evenement hadden geannuleerd dat door zijn minister van Buitenlandse Zaken was georganiseerd vanwege zorgen over de veiligheid en angst voor inmenging in de verkiezingen.

In oktober 2020 kwamen deze spanningen weer naar boven nadat Geert Wilders, die Ruttes partij verliet om de Partij voor de Vrijheid op te richten – die nu in de regering zit – een afbeelding tweette van Erdoğan met een Ottomaanse hoed in de vorm van een bom met het woord “terrorist”. Toen de Turkse president Wilders beschuldigde van smaad, verdedigde Rutte hem. “In Nederland is vrijheid van meningsuiting één van onze hoogste waarden,” zei hij destijds. Hoewel Erdoğan Rutte na zijn reis naar Istanbul nog even in het ongewisse liet, steunde hij uiteindelijk zijn kandidatuur voor de NAVO.

De tweede horde bleek een grotere uitdaging. Om de steun van de Hongaarse premier Viktor Orbán te krijgen, moest Rutte jaren van vijandigheid tussen de twee overwinnen. Onder druk van linkse en centristische krachten in het Nederlandse parlement had Rutte Orbán bij verschillende gelegenheden openlijk aangevallen vanwege het illiberale beleid van diens regering. In 2021, na de aankondiging van de Hongaarse anti-LGBTQ+-wetgeving, beweerde Rutte dat Hongarije “niets meer in de EU te zoeken had”.

jaar overtuigde Rutte Orbán echter om het veto op zijn benoeming op te heffen met een kruiperige brief waarin hij stelde dat zijn eerdere opmerkingen “ontevredenheid in Hongarije” veroorzaakten en dat hij als secretaris-generaal van de NAVO “alle bondgenoten met hetzelfde niveau van begrip en respect zou behandelen”. Nog belangrijker was dat Rutte ermee instemde dat Hongarije zich zou mogen terugtrekken uit alle NAVO-activiteiten in Oekraïne.

De uitdagingen

Als hoofd van de NAVO zal Rutte voortdurend moeten bemiddelen tussen de leden, hen op één lijn moeten houden en hun gezamenlijke belangen wereldwijd moeten vertegenwoordigen. Dit zal geen gemakkelijke taak zijn gezien de enorme uitdagingen die voor ons liggen. Er woeden oorlogen in Oekraïne en Gaza; de relatie tussen China en de VS is steeds gespannener; en de belangen van de lidstaten lopen uiteen.

NAVO is destijds opgericht om een ​​duurzame vrede in Europa en Noord-Amerika te waarborgen. Nu de geopolitieke dreigingen elders toenemen, willen de VS de alliantie zichzelf opnieuw laten uitvinden en haar financiering verhogen. Dit kan vooral een uitdaging blijken als Donald Trump, een uitgesproken criticus van de NAVO, opnieuw president van de VS zou worden. Rutte zelf lijkt zich veel minder zorgen te maken over het vooruitzicht van een tweede presidentschap van Trump.

Op de Veiligheidsconferentie in München eerder dit jaar zei hij dat iedereen “moet stoppen met zeuren over Trump” omdat “we moeten samenwerken met wie er ook op de dansvloer staat”. Deze nonchalance vat de rode vlag van Ruttes pragmatisme samen: een aanzienlijke tolerantie voor het accepteren van illiberalisme dat uiteindelijk het multilateralisme kan ondermijnen.

Maar de grootste bedreiging zou van binnenuit kunnen komen – het vooruitzicht van een tweede presidentschap van Donald Trump na de Amerikaanse verkiezingen in november heeft de NAVO rillingen bezorgd. Donald heeft regelmatig gedreigd de VS uit de alliantie terug te trekken en dit jaar zei hij zelfs dat hij Rusland zou “aanmoedigen” om lidstaten aan te vallen die hun defensie-uitgavendoelstellingen niet halen.

“Het bij elkaar houden van de familie, het vinden van compromissen, het reizen door de hoofdsteden en iedereen aan haar kant houden zijn nu de sleutel tot de NAVO-baan geworden”, zegt Jamie Shea, senior fellow bij de denktank Friends of Europe en voormalig NAVO-woordvoerder. “Rutte voldoet aan alle eisen. Hij kent iedereen. Hij kan de telefoon opnemen, hij kan mensen bellen. Hij heeft alle internationale contacten.” Mocht Trump terugkeren in het Witte Huis dan wordt Rutte binnen bepaalde kringen gezien als de beste pleitbezorger om hem te sussen.

Rutte zal in dat geval  al zijn diplomatieke vaardigheden, die hij in de ruim dertien jaar dat hij aan het hoofd van Nederland stond heeft opgedaan, nodig hebben om te voorkómen dat de rol van Washington verzwakt. Europese bondgenoten zullen informeel opties onderzoeken om Trump in toom te houden en hebben al laten zien dat ze meer geld uitgeven om hem aan boord te houden. Diplomaten verwachten echter dat de VS zich geleidelijk zal terugtrekken uit Europa, naarmate Washington zich meer op Azië richt, wie er ook de leiding heeft.

De uitspraken van Trump hebben in Europa de angst aangewakkerd dat hij (indien herkozen) de stekker uit de NAVO trekt en het continent onverdedigd achterlaat tegen Rusland. De haviken in de VS richten nu vooral hun pijlen op China, dat (als in feite wereldmacht nr. 1) een bedreiging vormt voor de Amerikaanse hegemonie – die vooral gestoeld is op de Amerikaanse defensie(industrie).

Oekraïne

Tijdens de top in Washington afgelopen juli beloofden de NAVO-leiders €40 miljard aan “minimale financiering” voor Oekraïne voor het komende jaar en een “onomkeerbaar pad” naar NAVO-lidmaatschap. De nieuwe secretaris-generaal zal zowel de hoop op lidmaatschap van Oekraïne als het geld moeten beheren tijdens de volgende top in Den Haag in juni 2025.

Een vraag die wat ons betreft binnen de politiek wel eens gesteld mag worden is: wat heeft de ‘uitbreiding’ van de NAVO, waar de nu afgetreden secretaris-generaal zo trots op was, gebracht?  Een miljoen Oekraïense doden, nog veel meer miljoenen ontheemden en het land totaal geruïneerd vanwege het NAVO-beleid. Het is in ieder geval niet iets wat Stoltenberg benoemde. Ook claimde hij geen eer voor de vernietiging van de Nord Stream-pijpleiding, ondanks het feit dat het een NAVO (Amerikaanse) operatie was om oorlog te voeren tegen de vazalstaten van de VS – eigenlijk een zaak voor het bekende Artikel 5.

Ongeacht hoe de oorlog in Oekraïne afloopt, verwachten NAVO-bondgenoten dat ze de komende decennia te maken krijgen met een dreiging van Rusland. Dat vooruitzicht wordt hen namelijk dagelijks ingepeperd door Washington, dat als aanstichter van de oorlog in Oekraïne de burgers van dat land haar proxy-oorlog tegen Rusland laat uitvechten. Vorig jaar ondertekende de alliantie haar meest uitgebreide defensieplannen sinds het einde van de Koude Oorlog, gericht op het ‘stoppen van een mogelijke aanval van Moskou’.

Terwijl functionarissen volhouden dat de gecombineerde macht van de NAVO op dit moment voldoende is om het Russische leger, dat verzwakt is door de oorlog in Oekraïne, te verslaan, heeft het Kremlin in werkelijkheid zijn strijdkrachten sterk opgebouwd.

De belangrijkste taak van Rutte zal dus zijn om ervoor te zorgen dat de NAVO gereed is en dat de spanningen niet uitmonden in een mogelijk nucleair conflict met Rusland. Het is maar zeer de vraag of het hem dat zal lukken (hij is immers slechts de spreekstalmeester van het NAVO-circus), temeer omdat binnen de Amerikaanse politiek steeds meer stemmen te horen zijn van een (desnoods nucleaire) confrontatie met Moskou. Een Derde Wereldoorlog is nog nooit zó dichtbij geweest.

Inmenging in Aziatische krachtenveld

Ook verder weg richt de NAVO haar blik steeds meer op een andere sterke aartsrivaal: China. Hoewel de alliantie in het oprichtingsverdrag gebonden is aan het Euro-Atlantische gebied, dringt Washington er steeds meer bij haar bondgenoten op aan om meer aandacht te besteden aan de risico’s die Beijing voor vooral de VS met zich meebrengt.

Hoewel de VS al jaren vóór de groeiende samenwerking tussen China en Rusland zich heeft bemoeid met deze regio, heeft de door de VS ervaren dreiging die mening ook aan veel Europese “bondgenoten” aangewakkerd en heeft ertoe geleid dat de NAVO banden heeft opgebouwd met nieuwe ‘partners in crime’ als Japan, Zuid-Korea en Australië.

Israël

Om NAVO-chef te worden, ontkende Mark Rutte Israëlische oorlogsmisdaden. Teneinde de nieuwe functie binnen te slepen moest hij zijn verbondenheid met Washington bewijzen — en dat deed hij door het publiek herhaaldelijk te misleiden over de misdaden van Israël. In reactie op de door Hamas geleide aanslagen op 7 oktober vorig jaar, verklaarde premier Mark Rutte direct “onvoorwaardelijke steun” aan Israël en “het recht om zichzelf te verdedigen.” Veel critici wezen erop dat dit in feite carte blanche gaf aan de reactie van Israël. Maar Rutte was lang niet bereid om op te roepen tot terughoudendheid.

Bovendien draagt ​​Nederland actief bij aan de oorlog van Israël. Het produceert verschillende noodzakelijke onderdelen om F-35 straaljagers te bouwen die vervolgens naar Israël kunnen worden verscheept. Het bleef dit doen, zelfs nadat het Internationaal Gerechtshof (ICJ) in Den Haag verklaarde dat het “aannemelijk” was dat Israël genocide pleegt. Zelfs toen een Nederlandse rechtbank deze export blokkeerde, ging Ruttes regering niet alleen in beroep tegen de uitspraak van de rechtbank, maar begon ook manieren te verkennen waarop ze F-35-onderdelen op andere manieren naar Israël konden exporteren, zoals ze eerst naar de Verenigde Staten te verschepen.

Rutte heeft Israël het afgelopen jaar twee keer bezocht om zijn steun te betuigen en heeft meer dan eens per maand contact gehad met premier Benjamin Netanyahu. Hij beweerde dat een grondaanval op Rafah een ‘game changer’ zou zijn, maar toen Israël, na zeven maanden van het afslachten van Palestijnen, daadwerkelijk de grondaanval begon, verklaarde hij dat “er geen rode lijn werd overschreden.” Hoewel Nederland historisch gezien een trouwe bondgenoot van Israël is, beschouwt het zichzelf ook als één van de sterkste diplomatieke verdedigers van mensenrechten sinds de Tweede Wereldoorlog. Tot op zekere hoogte, dat dan wel weer.

De regering van Rutte is zich er terdege van bewust dat de Israel Defense Forces ‘opzettelijk grootschalige vernietiging van infrastructuur en burgercentra willen veroorzaken.’  Veel oppositiepartijen vonden het onwaarschijnlijk dat Rutte niet op de hoogte zou zijn gesteld van zoveel dodelijke slachtoffers, maar hij bleef herhalen dat hij zich dit niet kon herinneren. Ruttes reputatie als bedrieglijke politicus zal niet bepaald wonderen doen voor de reputatie van de NAVO.

Het positieve beeld van de NAVO begon te veranderen in de jaren 2000, met verschillende berichten dat Nederland medeverantwoordelijk was voor de genocide op de Bosnische moslimbevolking in Srebrenica in 1995. Het verslechterde verder toen Nederland de Amerikaanse inval in Irak politiek steunde — later stuurde het ook elfhonderd militairen — op basis van onjuiste informatie, terwijl het ook interne rapporten van ambtenaren negeerde. (Volgens Richard Armitage, destijds de Amerikaanse onderminister van buitenlandse zaken, hielp dit ook bij de benoeming van de laatste Nederlandse secretaris-generaal van de NAVO in 2003.)

Rutte, die twee maanden voor de invasie in Irak tot parlementslid werd gekozen, steunde de invasie in 2003. Hij zou al snel een jonge minister worden en vervolgens leider van de vrijemarktpartij (VVD) in 2007. Drie jaar later, in 2010, werd hij premier in de meest rechtse Nederlandse regering sinds 1945, tot zijn vertrek uit de Nederlandse politiek.

Stoltenberg

Secretaris-generaal Jens Stoltenberg van de NAVO gaf onlangs zijn afscheidsspeech. De toespraak was bedoeld als eerbetoon aan de NAVO en zichzelf, maar onthulde in plaats daarvan waarom de militaire alliantie als een achterhaald relikwie uit de Koude Oorlog met pensioen had moeten gaan. [e toespraak legde een ideologische en simplistische denkwijze bloot waarin conflicten ontstaan ​​omdat er slechteriken in de wereld zijn, en veiligheid afhankelijk is van de goede jongens die zich tot de tanden bewapenen en de slechteriken confronteren.

Ondergedompeld in ideologie om een ​​hegemonische wereldorde te rechtvaardigen, was er nul erkenning van de veiligheidscompetitie in het internationale systeem. ‘Onze’ wapens zijn goed, de wapens van onze tegenstanders zijn slecht. De wereld verdelen in goed en kwaad is gevaarlijk, omdat oorlog het enige pad naar vrede wordt, of zoals Stoltenberg beweert over de oorlog in Oekraïne: “Wapens zijn de weg naar vrede”.

Hoe wordt veiligheid gemeten door de NAVO? Stoltenberg pochte dat “we onze verdediging hebben versterkt”, zonder te beoordelen of dit heeft geleid tot verhoogde veiligheid. Stoltenberg vierde dat de NAVO van “nul naar tienduizenden gevechtsklare NAVO-soldaten op onze oostelijke flank” ging, zonder een woord te zeggen over hoe Rusland zal reageren op de militarisering van de grenzen door de NAVO.

Expansionisme werd gepresenteerd als een eigen doel, aangezien “Montenegro, Noord-Macedonië, Finland en Zweden zich bij ons bondgenootschap hebben aangesloten. En Oekraïne staat dichter bij de NAVO dan ooit tevoren”. Gezien het feit dat het expansionisme van de NAVO de oorlog in Oekraïne heeft veroorzaakt: hoe zal het einde van de neutraliteit in Europa de vrede beïnvloeden? De mislukte ambitie tegen het einde van de Koude Oorlog was om af te stappen van confronterende blokpolitiek, zero-sumpolitiek en de mentaliteit van de Koude Oorlog. Toch lijkt de vooruitgang van een militair blok nu de enige maatstaf voor succes voor de NAVO.

In zijn afscheidstoespraak zei Stoltenberg dat het duidelijk was dat de NAVO-bondgenoten “aanzienlijk meer dan 2%” moesten uitgeven als ze hun defensie-uitgavenplannen wilden waarmaken, maar hij weigerde een precies percentage te noemen. Lungescu, die 13 jaar lang de belangrijkste woordvoerder van de NAVO was en nu fellow bij het Royal United Services Institute is, zei dat er al meer dan een jaar gesprekken waren binnen de NAVO over “ten minste 3% of meer”, en wees erop dat de gemiddelde defensie-uitgaven tijdens de Koude Oorlog ongeveer 4% bedroegen.

Het succes van de NAVO wordt ook gemeten aan het vermogen om de blokpolitiek van Europa uit te breiden naar de rest van de wereld. Stoltenberg prees de NAVO voor de “verdiepte relaties met landen in de Indo-Pacific”, die duidelijk bedoeld zijn om China in te dammen en te confronteren. Blokpolitiek werd gelijkgesteld aan vrijheid, zoals Stoltenberg betoogde dat de NAVO “niet dezelfde fout met China mag maken” omdat “vrijheid belangrijker is dan vrijhandel”.

De les die de NAVO uit Europa trok, is blijkbaar niet dat de zero-sum blokpolitiek ten koste ging van een inclusieve Europese veiligheidsarchitectuur, maar eerder dat het Westen zichzelf toeliet om überhaupt afhankelijk te zijn van Rusland. Is het mogelijk dat het stapsgewijs verplaatsen van gemilitariseerde duiklijnen dichter en dichter bij de Russische grenzen geen goed recept voor veiligheid was?

Rusland en de NAVO

Jens Stoltenberg heeft eerder ook een inkijkje gegeven in de geschiedenis die leidde tot het besluit van Rusland om Oekraïne binnen te vallen, en met name het besluit van zijn bondgenootschap om zijn opmars naar het oosten voort te zetten. Stoltenberg, die naar voren is gekomen als één van de belangrijkste oorlogszuchtigen, sprak een jaar geleden tot ambtenaren van het Europees nepparlement en herinnerde zich de herfst van 2021, toen de Russische president Vladimir Poetin een ontwerpverdrag indiende waarin hij de alliantie vroeg om de uitbreiding (van de NAVO richting het oosten) te stoppen. Poetin hoopte dat de NAVO-leiding de overeenkomst zou ondertekenen.

William Burns, de huidige CIA-directeur, was ooit ambassadeur in Rusland. In 2008 noemde hij de toetreding van Oekraïne tot de NAVO “de helderste van alle rode lijnen voor de Russische elite (niet alleen Poetin). In meer dan tweeënhalf jaar van gesprekken met belangrijke Russische spelers, van hardliners in de duistere hoeken van het Kremlin tot Poetins scherpste liberale critici, heb ik nog niemand gevonden die Oekraïne in de NAVO ziet als iets anders dan een directe uitdaging voor Russische belangen… Ik kan me geen groot pakket voorstellen dat de Russen in staat zou stellen deze pil stilletjes te slikken.”

Stoltenberg noemde het ontwerpverdrag een ‘voorwaarde’ van Rusland, waarin het beloofde Oekraïne niet binnen te vallen als het werd ondertekend. “Natuurlijk hebben we dat niet ondertekend”, zei Stoltenberg. Hij leek een soort ererondje te maken en zei dat Poetins besluit om Oekraïne binnen te vallen leidde tot verdere uitbreiding van de NAVO.

De NAVO

De moderne wereldorde is gebaseerd op een machtsevenwicht waarin allianties nuttig zijn in de mate waarin ze de hegemonische ambities van een expansionistische macht in evenwicht brengen. Na de Koude Oorlog werd de NAVO zelf een instrument van expansionisme en hegemonie. De NAVO behield de Amerikaanse dominantie in Europa en het militaire blok moest op zoek naar een nieuw doel om zijn eigen bestaan ​​te rechtvaardigen.

De NAVO ging van een status-quomacht over naar een revisionistische macht, omdat zijn blijvende relevantie afhankelijk was van expansionisme en militair interventionisme. De modekreet van de jaren negentig was dat de NAVO “out of area or out of business” moest gaan. Tegenwoordig is de NAVO een organisatie die zijn bestaan​​rechtvaardigt door de noodzaak om de veiligheidsuitdagingen die door zijn eigen bestaan ​​worden veroorzaakt, het hoofd te bieden.

Vredestijd-allianties zijn problematisch omdat ze afhankelijk zijn van externe tegenstanders om interne solidariteit te behouden, wat prikkels creëert om de “wij” versus “zij” mentaliteit te radicaliseren. De NAVO worstelde met een gebrek aan doel toen de vrede in de jaren negentig uitbrak, hoewel Stoltenberg nu het hernieuwde doel en de eenheid van de NAVO kon vieren toen de oorlog in Europa was teruggekeerd.

Vredestijd-allianties creëren ook verstrengeling omdat militaire allianties het recht van een staat om oorlog te voeren vervangen door een plicht om oorlog te voeren. Militaire allianties moedigen kleinere staten ook aan om hun historische grieven in stand te houden en agressief gedrag aan te moedigen. Zo voelt de voormalige premier van Estland, een land met 1,3 miljoen inwoners, zich op zijn gemak bij het oproepen om de Russische Federatie op te splitsen in veel kleinere staten, omdat de VS erachter staat.

In plaats van verzoening aan te moedigen omarmen militaire allianties in vredestijd de mensen die historische gerechtigheid en wraak nastreven. Wanneer een NAVO-lidstaat overweegt om terug te keren naar de diplomatie of de veiligheidszorgen van de tegenstander erkent, wordt de eis voor “alliantiesolidariteit” gebruikt om te voorkómen dat er vrede uitbreekt.

Het besluit om overeenkomsten zoals het Handvest van Parijs voor een Nieuw Europa (1990) op te geven om een ​​pan-Europese veiligheidsarchitectuur te vormen na de Koude Oorlog, functioneerde als een tweede Verdrag van Versailles waarin de vrede in Europa zou vertrouwen op het bestendigen van de zwakte van Rusland. Bill Clintons minister van Defensie, William Perry, erkende dat de uitbreiding van de NAVO een verraad was van de vrede na de Koude Oorlog, maar legde uit dat zijn collega’s in de regering-Clinton het niet kon schelen omdat Rusland zwak was en steeds zwakker werd. George Kennan, de architect van het Amerikaanse containmentbeleid tegen de Sovjet-Unie, bekritiseerde het besluit om de NAVO uit te breiden als een terugkeer naar confrontatieblokpolitiek: “Waarom zouden, met alle hoopvolle mogelijkheden die het einde van de Koude Oorlog met zich meebracht, de Oost-West-relaties zich moeten concentreren op de vraag wie met wie zou worden geallieerd en, impliciet, tegen wie?”

In een interview met de New York Times schetste George Kennan de dwaasheid en voorspelde hij de gevolgen van de uitbreiding:
“Ik denk dat dit het begin is van een nieuwe Koude Oorlog… Er was geen enkele reden voor. Niemand bedreigde iemand anders. Deze uitbreiding zou de Founding Fathers van dit land in hun graf doen omdraaien… Natuurlijk zal er een slechte reactie van Rusland komen, en dan zullen [de NAVO-uitbreiders] zeggen dat we jullie altijd hebben verteld dat de Russen zo zijn — maar dit is gewoon fout”.

Het verleden van Mark Rutte

In zijn beginjaren als premier werd vaak betoogd dat Rutte geen visie had. Hij werd afwisselend geprezen of bekritiseerd om zijn retorische vaardigheden en om het feit dat hij serieuze maatschappelijke problemen weglachte — waardoor hij afwisselend “Teflon-Mark,” een “politieke Houdini” of “zo glad als een paling” werd genoemd. Voordat hij de politiek inging, was hij baas in een pindakaasfabriek en zijn stijl van politiek was meer bestuurlijk pragmatisch dan moreel principieel.

Tot spot van velen eigende Rutte zich zijn reputatie toe als een “man zonder visie” — berucht door te stellen dat “visie een olifant is die het zicht belemmert.” Maar ondanks zijn veronderstelde gebrek aan visie, bleef Rutte aan als de langstzittende premier in de Nederlandse geschiedenis.

Terwijl Rutte graag zijn bestuurlijke kwaliteiten benadrukt en zijn mening dat politici geen ideologische visie zouden moeten hebben, is het te simpel om te suggereren dat hij geen waarneembare politieke overtuigingen heeft. Onder Ruttes leiding is Nederland een ongekende weg van bezuinigingen ingeslagen, die niet alleen de allerarmsten in de Nederlandse samenleving trof, maar ook discriminerende praktijken met zich meebracht met betrekking tot een handhavingssysteem van het testen van de geschiktheid van mensen voor een bredere reeks uitkeringen.

Eind oktober uitte Rutte openlijk zijn interesse om Jens Stoltenberg op te volgen als nieuwe secretaris-generaal van de NAVO. Om deze NAVO-rol te winnen, geloofde Rutte dat hij moest bewijzen dat hij in staat was om de NAVO in de door het machtigste lid gewenste richting te sturen. Om de Verenigde Staten te overtuigen, gebruikte hij zijn invloed om de positie van de Nederlandse regering zoveel mogelijk op één lijn te brengen met die van de regering-Biden. Zo riep Rutte pas op tot “een onmiddellijke stopzetting van het geweld” nadat de VN-Veiligheidsraad op 25 maart 2024 een resolutie had goedgekeurd die opriep tot een onmiddellijk staakt-het-vuren (waarbij de Verenigde Staten zich onthielden).

Twee maanden eerder was Nederland de enige EU-lidstaat die zich bij de Verenigde Staten en het VK aansloot bij de aanval op de Houthi-rebellen die Israëlische schepen in de Rode Zee kaapten. Ondertussen kreeg de uitspraak van het ICJ in de zaak van de genocide Zuid-Afrika versus Israël in Den Haag — die feitelijk op een steenworp afstand van Ruttes kantoor plaatsvond — niet zoveel aandacht als elders en had het weinig effect op de lijn van de Nederlandse regering.

Pogingen om het publiek te misleiden past in een patroon van pogingen om informatie achter te houden die de binnenlandse reputatie van Rutte de laatste jaren steeds meer bepaalden. Als Rutte, een zelfverklaarde anglofiel, in zijn beginjaren beschreven kon worden als een enigszins luchthartige versie van David Cameron, veranderde hij later in een saaiere Boris Johnson: hij gaf het parlement vage informatie en beweerde nergens een herinnering aan te hebben. Maar in het Nederlandse geval ging de controverse niet alleen over Ruttes persoonlijke capriolen.

Deze reputatieverandering begon in 2017 toen hij al zijn politieke kapitaal aanwendde om te pleiten voor de afschaffing van een belasting op dividenden voor aandeelhouders, in de hoop Unilever ervan te overtuigen om het hoofdkantoor van Londen naar Rotterdam te verplaatsen. Omdat dit beleid in geen van de partijprogramma’s voorkwam, vroeg de oppositie zich af waar het vandaan kwam — en of het plan door lobbyisten werd gepusht. In eerste instantie ontkende Rutte dat er dergelijke memo’s waren geweest. Maar dankzij een verzoek om toegang tot informatie bleek al snel dat er meerdere waren geweest. Rutte beweerde zwakjes dat hij zich de memo’s niet kon herinneren — maar wist zijn coalitiepartners achter zich te krijgen.

Een jaar later rezen er opnieuw twijfels toen bleek dat het kabinet het parlement niet had geïnformeerd over zeventig burgers die in 2015 door Nederlandse troepen in Irak waren gedood bij een poging tot luchtaanval op de zogenaamde Islamitische Staat. Noch het ministerie van Defensie, noch de premier hadden het parlement geïnformeerd. Veel oppositiepartijen vonden het onwaarschijnlijk dat Rutte niet op de hoogte zou zijn gesteld van zoveel dodelijke slachtoffers, maar hij bleef herhalen dat hij daar geen actieve herinnering aan had. Omdat het tegendeel niet te bewijzen was, bleef hij aan.

Nog belangrijker in de context van de NAVO is het bewijs, onthuld door een vooraanstaande Nederlandse journalist, Tom-Jan Meeus, dat de defensie-uitgaven “de genadeklap” kregen door Rutte’s directe beslissingen tussen 2010 en 2014. Tijdens de wereldwijde financiële crisis heeft Nederland, net als Duitsland, de defensie-uitgaven drastisch teruggebracht, waardoor ze niet alleen onder Denemarken, Finland en Frankrijk lagen, maar ook ver onder het NAVO-gemiddelde. Deze bezuinigingen zorgden ervoor dat de Nederlandse veiligheid in het geding kwam en het leger slecht was uitgerust. Pas tijdens zijn vierde en laatste kabinet veranderde Rutte van koers door de militaire uitgaven in lijn te brengen met de NAVO-eis van 2 procent van het BBP. Deze verandering werd gevolgd door Rutte die zijn vertrek uit de Nederlandse politiek aankondigde en zijn ambitie uitsprak om NAVO-chef te worden. Met het oog op zijn eigen toekomst nam hij nog een pragmatisch besluit.

De “Rutte-doctrine”

Veel saillanter dan de dodelijke luchtaanval was het zogenaamde schandaal rond de kinderopvangtoeslagen, waarbij duizenden gezinnen ten onrechte werden beschuldigd van fraude en torenhoge boetes moesten betalen, waardoor ze vaak diep in de schulden raakten. In de officiële pogingen om wangedrag te bewijzen, werden ze geconfronteerd met een zeer achterdochtige belastingdienst die niet bereid was informatie over hun beslissingen vrij te geven. Toen na jaren van ontkenning bleek dat de fraudebeschuldigingen onjuist waren, werd de slachtoffers gevraagd om eindeloos papierwerk in te dienen om compensatie te krijgen.

Rutte zelf had strenge antifraudemaatregelen tot een politiek aandachtspunt gemaakt en was zelfs voorzitter van een commissie die beleidsaanbevelingen deed. Toen het schandaal aan het licht kwam, werden documenten van die commissies vrijgegeven en werd Rutte opgeroepen voor een parlementaire hoorzitting. Kamerleden waren verrast dat er zo weinig documenten bestonden en het werd duidelijk dat Rutte doelbewust probeerde alle sporen van het besluitvormingsproces uit te wissen (iets waar onder andere ook  de führerin van de Europese Commissie zich bezondigt – en ermee wegkomt). De praktijk om zo min mogelijk op te schrijven van wat er achter gesloten deuren wordt gezegd, werd door ambtenaren de ‘Ruttedoctrine’ genoemd. Die lijn werd al snel overgenomen door journalisten en Kamerleden, gefrustreerd door zijn schijnbare ontwijkende houding.

Hoewel Rutte beloofde meer transparantie te bieden, zijn er weinig tekenen dat hij dat ook daadwerkelijk heeft gedaan. Al snel bleek dat hij, ook na deze belofte, de meeste van zijn sms-berichten had gewist. Hij verdedigde zichzelf door te stellen dat er geen ruimte meer was op zijn telefoon — tot vorig jaar vertrouwde hij op een oude Nokia 301. En wij moeten ook dat geloven. Het betekende ook dat cruciale informatie over overheidsbeslissingen tijdens de COVID-19-lockdowns nooit openbaar beschikbaar zal komen.

We kunnen ons afvragen waarom Rutte zo lang is blijven zitten, ondanks zijn handige geheugenverlies of regelrechte leugens. Een verklaring is dat hij altijd te maken had met een kameraadschappelijke oppositie en nauwelijks fatsoenlijke coalitiepartners. Zijn leugens zijn niet pathologisch, maar gewoon opportunistisch; in die zin verschillen zijn motieven niet veel van die van andere leiders die, bij gebrek aan sterke principiële standpunten, zich gemakkelijk kunnen inleven in Rutte.

Hetzelfde geldt voor de mainstream media. Toen in maart 2021 opnieuw een leugen naar buiten kwam die Ruttes lot bijna bezegelde, tweette één van de leidende politieke commentatoren van de publieke omroep: “Het werkelijke probleem is natuurlijk niet dat hij de waarheid schendt. Welke politicus doet dat niet? … Zijn probleem is dat hij het niet meer heeft weten te verbergen.” Mainstream Nederlandse politieke analisten zijn niet geïnteresseerd in het onthullen van de waarheid, maar in het theater of politici die ermee wegkomen  te verbergen.

En nu…..

Europese leiderschapselites worden zorgvuldig geselecteerd op hun intellectuele middelmatigheid, gebrek aan empathie, volledige afwezigheid van diplomatieke vaardigheden en het vermogen om te liegen in het aangezicht van overweldigend tegenbewijs. Stoltenberg was daar een perfect exemplaar van. Misschien dat de ‘diplomatieke’ vaardigheden (lees: met alle winden meedraaien) van Rutte hem op een hoger niveau tillen.

Maar hoewel Ruttes pragmatisme op dit moment een duidelijke troef lijkt voor de functie van secretaris-generaal van de NAVO, zou het er heel anders uit kunnen zien als dit pragmatisme zich richt op het versterken van zijn eigen politieke belangen in plaats van het dienen van het doel van de alliantie zelf. Het is ook moeilijk te zien hoe het doel van de NAVO om de vrijheid en veiligheid van haar lidstaten te beschermen wordt gediend zonder de vrijheid binnen haar lidstaten zelf te handhaven. In dit licht lijkt het sluiten van deals en mogelijk zelfs het mogelijk maken van illiberale politici zeer schadelijk en zou het uiteindelijk het multilateralisme kunnen ondermijnen.

Diplomaten zeggen dat de recht-voor-zijn-raap Rutte een frisse wind door de alliantie zal laten waaien na de lange ambtstermijn van Stoltenberg. Maar Rutte zal waarschijnlijk moeite hebben om grote veranderingen door te voeren. Hoewel het leiden van de alliantie een belangrijke rol lijkt, leidt de secretaris-generaal in werkelijkheid slechts de civiele bureaucratie van zo’n 1.500 medewerkers.

De militaire macht ligt bij de lidstaten, maar die uiteindelijk voornamelijk in handen is van een Amerikaanse generaal als opperbevelhebber van de geallieerden in Europa. Rutte zal (we hebben het eerder gezegd) in zijn nieuwe functie straks vooral fungeren als spreekstalmeester voor de NAVO. Voor wie denkt dat met het benoemen van een bruggenbouwende clown er een stevig gefundeerde organisatie zal verrijzen, die willen we uit de droom helpen – er zal niets anders ontstaan dan een nòg groter circus.

De bereidheid om zich voortdurend aan te passen aan veranderende omstandigheden, ondanks duidelijke kosten, is volgens velen een belangrijk onderdeel van Mark Ruttes nalatenschap. In een tijd waarin de NAVO zichzelf opnieuw moet uitvinden om de groeiende fragmentatie te overleven die het zowel van binnen als van buiten de alliantie ondervindt, zal Mark Rutte alle zeilen moeten bijzetten.

Als we kijken naar de geschiedenis tussen Bibi Netanyahu en Rutte, lijkt het erop dat laatstgenoemde een IDF-apologeet is en over het algemeen voorstander van de zionistische agenda. We zien het er nog van komen dat de de NAVO samen met de IDF in Libanon gaat vechten, nu de invasie op handen lijkt.

Om het recept nog wat pittiger te maken, heeft de man, de mythe, de legende—Kim Jong Un—aangekondigd dat hij Noord-Koreaanse troepen zal sturen om samen met de Russen in Oekraïne te vechten. Ongetwijfeld een symbolisch gebaar, aangezien Noord-Koreaanse troepen vast niet effectiever kunnen zijn dan door de strijd geharde Russische troepen.

Het is dan ook de vraag hoe lang het zal duren voordat we deze woke WO2-remake zullen zien, waarin de NAVO en Israël een letterlijke blitzkrieg in het Heilige Land zullen lanceren tegen een coalitie van Arabieren, Russen en Noordkoreanen in wat zij waarschijnlijk [op pay-per-view] zullen aanprijzen als de Bijbelse Slag bij Armageddon uit het Boek der Openbaringen.

Maar zelfs als de voormalige Nederlandse premier na zijn opvolger Jens Stoltenberg de boel wil opschudden, kan hij dat waarschijnlijk niet.
De realiteit van de NAVO-baan houdt namelijk in dat Rutte leiding zal geven aan een risicomijdende civiele bureaucratie, waarbij de harde macht uiteindelijk bij de lidstaten en vooral de Verenigde Staten ligt. En in veel opzichten hebben de 32 landen van de NAVO ervoor gekozen om – door de ene zachtaardige, middelbare, Noord-Europese mannelijke oud-premier in te wisselen voor een andere – te zorgen voor meer van hetzelfde, om zo de alliantie door moeilijke tijden te loodsen.

in het algemeen is naar onze mening Ruttes NAVO-leiderschap noch in het belang van de lidstaten, noch in dat van een veilige internationale orde. Ruttes reputatie als bedrieglijke politicus zal niet bepaald wonderen doen voor de reputatie van de NAVO zelf. Maar belangrijker nog, bij het opbouwen van een internationale vredesorde moeten we oppassen voor een leider die nihilistisch al zijn inspanningen richt op het bedienen van de machtigste belangen, enkel en alleen om zijn eigen positie veilig te stellen. Toch kunnen we hoop putten uit het feit dat zijn politieke lange levensduur in Nederland te danken is aan een gebrek aan felle of aanhoudende oppositie. Dit zou kunnen veranderen nu hij het voortouw neemt op het wereldtoneel; op zijn minst is dergelijke oppositie hard nodig.

De wereld zal afwachten hoe Rutte zijn nieuwe functie zal uitoefenen en hoe hij in zijn doen en laten in de toekomst actief herinnerd zal worden.

Update: de eerste observaties….

🇪🇺 The new NATO Secretary General is not strong in geography and math

Speaking at his first press conference, Mark Rutte stated that if "Russia wins, if Putin gets what he wants in Ukraine — he will receive a quarter of his territory and a quarter of the population… pic.twitter.com/sumRvo7ayE

— Ignorance, the root and stem of all evil (@ivan_8848) October 1, 2024

🇺🇦 "Let’s be clear… Ukraine likely would not exist as a country today without US support" – Rutte

In reality, it's the opposite. Ukraine probably won't exist as a country because of the US "support." pic.twitter.com/GwUmjCgS4H

— DD Geopolitics (@DD_Geopolitics) October 1, 2024