Indignatie redactie 
De tweede ronde gesprekken tussen de zeventien fractieleiders en informateur Herman Tjeenk Willink is abrupt onderbroken door een explosieve wending in de toeslagenaffaire. D66-leider Sigrid Kaag en CDA-voorman Wopke Hoekstra, beiden ook kabinetslid, worden nu ook in verband gebracht met de inmiddels zo verachte gesloten bestuursstijl waardoor de balans tussen macht en tegenmacht wordt verstoord.
De problemen stapelen zich op in deze toch al rampzalige formatie. De vertrouwensvraag tussen VVD-leider Mark Rutte en de oppositiepartijen die hem weg wilden hebben vanwege de ‘kwestie-Omtzigt’ staat inmiddels niet meer centraal in de formatie.
RTL Nieuws schreef woensdag op basis van geheime notulen van de ministerraad dat het kabinet de Kamer opzettelijk heeft tegengewerkt in de toeslagenaffaire. Dat zou betekenen dat bewindspersonen van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie hier allemaal van op de hoogte waren.
Ook zou actief zijn geprobeerd om CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, die steevast fel en kritisch met het kabinet debatteerde over het toeslagenschandaal, een toontje lager te laten zingen.
Uitgerekend Hoekstra zou volgens RTL Nieuws een poging hebben gedaan om Omtzigt “te sensibiliseren” (tot rede te brengen), maar dat is niet gelukt.
Omtzigt zit sinds enkele maanden overwerkt thuis. Wat hij zelf van de huidige situatie vindt, is niet bekend.
Wel erkende hij afgelopen december in het programma Buitenhof dat hij weleens door bewindspersonen werd gebeld nadat hij kritische vragen had gesteld. “Dat eindigde meestal met dat ik de dag erop een lange, moeilijke set extra Kamervragen indiende.” Kortom: hij trok zich er niets van aan.
Kaag en Hoekstra wilden juist afstand van Rutte
Kaag en Hoekstra namen tot dusver nadrukkelijk afstand van Ruttes manier van besturen. In het verhitte debat over de gefotografeerde memo waarin Rutte een ‘positie elders’ voor Omtzigt leek te suggereren, kwamen zij met de breed gesteunde motie van afkeuring. Een parlementaire afstraffing van jewelste, maar net niet genoeg om iemand weg te sturen.
Nu staan Kaag, Hoekstra én Rutte opeens naast elkaar als zij verantwoording moeten afleggen aan de Kamer over waarom het parlement zou zijn tegengewerkt in het toeslagendossier. De vertrouwensvraag richt zich nu ook op hen.
“Als de Tweede Kamer niet gewoon haar werk kan doen – het controleren van de regering – omdat de regering drukker is met ervoor zorgen dat de Tweede Kamer niet de informatie krijgt waar ze om vraagt, dan kun je lang of kort over een nieuwe bestuurscultuur praten, maar dan gaat er geen eerlijke politiek komen”, zei SP-leider Lilian Marijnissen.
Zij wil samen met andere oppositieleiders dat de notulen van de ministerraden waarin over de toeslagenaffaire gesproken is openbaar worden gemaakt.
Bewindspersonen laten niets los
Kaag en Hoekstra willen weinig kwijt over de zaak totdat het Kamerdebat wordt gevoerd. “Ik sta hier als leider van het CDA”, zei Hoekstra woensdag nadat hij met Tjeenk Willink over de formatie had gesproken. Het wordt volgens hem ingewikkeld als hij vragen moet beantwoorden die over zijn ministerschap gaan.
Kaag wist niet of ze aanwezig was bij de desbetreffende ministerraad op 15 november 2019 waarin zou zijn besloten de Kamer niet te informeren. “Het is heel belangrijk dat er een kabinetsbrief komt waarbij alles zorgvuldig wordt gewogen en alle informatie die beschikbaar is wordt meegegeven.”
Rutte liet woensdag eveneens niets los, behalve dat er “niets vreemds of onoorbaars” is gebeurd met betrekking tot het informeren van de Kamer.
Vertrouwensvraag steeds verder naar de achtergrond
Ondertussen zijn de ‘oude problemen’ nog niet uit de wereld. Jesse Klaver (GroenLinks) en Lilianne Ploumen (PvdA), de partijleiders die aanvankelijk als mogelijke coalitiepartners van Rutte werden gezien, zien nog steeds niet in hoe de VVD-leider hun vertrouwen kan terugwinnen.
Rutte heeft daar wel over nagedacht en heeft “veel gereflecteerd de afgelopen weken”, zei hij, maar hij wilde zijn ideeën hierover nog niet delen met zijn collega-fractievoorzitters. “Ik wil het proces met Tjeenk Willink eerst een kans geven.”
Dat is een logische volgorde vanuit Ruttes perspectief, want de informateur liet maandag weten vooral naar de inhoud te willen kijken en van daaruit naar oplossingen te zoeken. De vertrouwensvraag wordt daarmee steeds verder naar de achtergrond gedrukt.
