Indignatie redactie 
Europa – In Frankrijk is extreemrechts een halt toegeroepen, maar elders is het in opkomst.
De afgelopen maanden is Europa in een sociale en politieke beroering van verontrustende proporties terechtgekomen. De belangrijkste kwesties, zoals toegenomen migratie, de kosten van levensonderhoud en nationale veiligheid, duwen de klimaatramp en serieuze alternatieven voor het kapitalisme naar de achtergrond. Extreemrechtse partijen zijn in opkomst, terwijl links duidelijk moeite heeft om potentiële aanhangers te bereiken. Of zo leek het.
Een van de redenen voor de opkomst van rechtse populisten is dat ontevreden burgers zich kunnen identificeren met hun emotionele, nostalgische retoriek over thuislanden die zijn binnengevallen door migranten die “onze” manier van leven en identiteit in gevaar brengen door banen, huisvesting en veiligheid weg te nemen. Bovendien bagatelliseren deze populisten de noodzaak van serieuze maatregelen om klimaatverandering te vertragen door er simplistisch en manipulatief op te hameren dat ze gewone mensen de kosten van kostbare projecten willen besparen.
Linkse partijen waarschuwen daarentegen dat de veiligheid voor de toekomst gewaarborgd moet worden. Klimaatverandering en de oplossing van internationale conflicten staan daarbij op de voorgrond.
Tegenbezoek
De migratiekwestie blijft een vruchtbare bodem voor rechtse mobilisatie en manipulatie. Het radicaal rechts kiest ervoor om niet in algemene termen over bevolkingsbewegingen te spreken. Ze negeren het feit dat migratie, als trend, net zo oud is als de mensheid. Tegenwoordig vertegenwoordigt het zelfs een vorm van tegenbeweging. Na eeuwen van verkenning en latere kolonisatie die begon in Europa, komen mensen nu naar het Oude Continent voor een tegenbezoek.
Hun landen werden vaak verwoest achtergelaten toen Europeanen besloten te vertrekken, en nu zoeken ze naar een nieuw begin op de bodem van hun veroveraars. Of ze zijn toevluchtsoorden voor de oorlogen die door het Westen zijn begonnen, geholpen of uitgelokt.
Wanneer het aantal nieuwkomers overweldigend begint te worden, zijn problemen onvermijdelijk. In West-Europa is de grootste cumulatieve impact van de migraties te zien in Frankrijk, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Oostenrijk en Zweden. De rechtse partijen daar beloven vurig om iets te doen, zonder een werkbare oplossing voor te stellen. Eerlijkheidshalve zijn de landen van Europa er al tientallen jaren niet in geslaagd om met een overtuigende en effectieve gemeenschappelijke strategie te komen. Het resultaat is polarisatie en een gebrek aan veiligheid voor iedereen.
In Nederland heeft extreemrechts dit hardnekkige probleem omgevormd tot een electorale kans.
Verkiezingen en drama
De Nederlandse verkiezingen, waarbij de Partij voor de Vrijheid (PVV) van Geert Wilders de grote winnaar werd, zijn alweer zeven maanden geleden, maar nog maar een paar dagen geleden werd de nieuwe regering door de koning beëdigd.
De langzittende premier Mark Rutte gaf de sleutels van het kantoor over aan zijn opvolger Dick Schoof, sprong op zijn fiets en reed vrolijk de zonsondergang tegemoet, of beter gezegd, naar zijn nieuwe post als hoofd van de NAVO. Schoof was van 2020 tot 2024 secretaris-generaal van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Hij was ruim 30 jaar lid van de Partij van de Arbeid (PvdA) tot hij begin 2021 vertrok. Nu, zonder partijbinding, leidt hij het extraparlementaire kabinet dat bestaat uit meerdere partijen met de PVV als anker.
Schoofs vuurdoop vond begin juli plaats, tijdens zijn eerste toespraak tot de Tweede Kamer. Het was geen prettige gebeurtenis en hij werd het grootste deel van de tijd aangevallen door zowel de oppositie als door leden van zijn kabinet. Hij verzuimde twee van zijn ministers, beiden van de PVV, te berispen voor racistische uitlatingen over vrouwen met hoofddoeken, de vervanging van de bevolking en het verspreiden van complottheorieën.
De oppositie was verre van tevreden, en Wilders ook, die verwachtte dat Schoof zijn ministers zou beschermen, wat ze ook zeiden. De scheuren in de rechtse coalitie zijn al zichtbaar, journalisten zullen genoeg schandalen te melden hebben en de politiek onervaren Schoof zal moeite hebben om alles bij elkaar te houden.
De Europese parlementsverkiezingen werden met angst verwacht door linkse en progressieve krachten. Het leek al een tijdje onvermijdelijk dat rechts overweldigend succes zou boeken. De Italiaanse Fratelli d’Italia, Alternative für Deutschland en het Franse Rassemblement National verwachtten de verkiezingen te winnen.
Uiteindelijk kwamen ze er dichtbij. De resultaten wijzen op een sterke verschuiving in de politieke atmosfeer in Europa vergeleken met de vorige stemronde in 2019, hoewel de centrumrechtse Europese Volkspartij (EVP) nog steeds de sterkste fractie in het Europees Parlement is, wat goed nieuws is voor haar leider, voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen.
Het nieuwe parlement zal minder milieuvriendelijk, meer gefragmenteerd en steeds minder gastvrij zijn voor migranten. De Groenen, die in 2019 een sterke winst boekten bij de verkiezingen, kregen een flinke klap door 19 zetels te verliezen. Aan de andere kant zijn deze verkiezingen een soort referendum voor nationale leiders. De Sociaaldemocratische Partij (SPD) van de Duitse bondskanselier Olaf Scholz leed een nederlaag, terwijl de extreemrechtse Alternative für Deutschland (AfD) haar beste resultaten in de geschiedenis behaalde.
President Emmanuel Macron is de grote verliezer en Marine Le Pen de grote winnaar, net als de Italiaanse premier Giorgia Meloni. Voor de Fidesz-partij van de Hongaarse nationalistische leider Viktor Orban was het de slechtste uitslag ooit bij de verkiezingen voor het Europees Parlement. De extreemrechtse partij van zijn vriend Geert Wilders voldeed ook niet aan de verwachtingen en kwam achter een Links-Groene alliantie te staan.
Twee recente verkiezingen zorgden er ook voor dat de emoties hoog opliepen. In het Verenigd Koninkrijk won de Labour Party met overmacht en verloren de Tories na 14 jaar aan de macht. Tory-leider Rishi Sunak is afgetreden en hij heeft geen duidelijke baan om naartoe te fietsen. De centristische Liberal Democrats boekten enige winst. Kleinere partijen zoals de Groenen, de extreemrechtse Reform UK-partij van Nigel Farage en onafhankelijke kandidaten wonnen ook verschillende zetels. Farage is tevreden en optimistisch: “Dit is slechts de eerste stap van iets dat jullie allemaal zal verbazen,” verklaarde hij in de vroege uurtjes van vrijdagochtend.
Wie er versteld van zal staan en hoe, is ieders gok. Maar na de overwinning zal de Labour Party snel moeten handelen om de verandering te bewerkstelligen die ze heeft beloofd, zoals het herstellen van de gezondheid van de kwakkelende National Health Service van Groot-Brittannië, het verbeteren van het transport, het terugdringen van de kosten van levensonderhoud, het versterken van de banden van het land met zijn Europese partners en het op een mildere manier aanpakken van problemen van illegale migratie.
Het centrumlinks moet zichzelf nog bewijzen en Jeremy Corbyn, nog verder naar links, zal ongetwijfeld nauwlettend toekijken vanuit de zetel in het Lagerhuis die hij opnieuw heeft gewonnen.
De peilingen wezen al ruim van tevoren op een overwinning van Labour in het Verenigd Koninkrijk, terwijl de situatie in Frankrijk tot het laatste moment onvoorspelbaar was. De winnaars zijn de onlangs opgerichte alliantie New Popular Front (NFP), die linkse partijen van verschillende partijen verenigt. Hun verkondigde doelen zijn om de prijzen van essentiële goederen zoals brandstof en voedsel te beperken, het minimumloon te verhogen tot netto 1.600 euro per maand, de lonen van werknemers in de publieke sector te verhogen en een vermogensbelasting in te voeren.
Ze willen regeren, maar het is nog maar de vraag hoe ze dat gaan doen. De algemene sfeer in Frankrijk is er een van opluchting dat extreemrechts voorlopig wordt tegengehouden. Maar de belangrijkste vraag is of de “onhandige” linkse alliantie, die in allerijl is samengesteld door communisten, groenen en socialisten, erin zal slagen hun verschillen opzij te zetten en het eens te worden over een gemeenschappelijke koers. Leider van de Nationale Rassemblement Jordan Bardella noemde de samenwerking tussen anti-RN-troepen een “schandelijk verbond” dat Frankrijk zou verlammen.
Rechts opkomend
Le Pen profiteerde van de wijdverbreide ontevredenheid over Macron. Maar nu ligt de bal in het kamp van links en de weersvoorspellingen zijn niet al te rooskleurig. De ongetwijfeld positieve boodschap van de Franse verkiezingen is echter dat links zich kan verenigen en het goed kan doen als de motivatie sterk genoeg is.
Maar er ontstaan nieuwe rechtse allianties. De gloednieuwe alliantie waar Wilders zich een paar dagen geleden bij aansloot, is Patriots for Europe, gevormd door rechtse partijen uit Tsjechië, Hongarije en Oostenrijk. Het lijkt erop dat ze geen tekort aan kandidaten zullen hebben. Marine Le Pan en Matteo Salvini sloten zich ook bij de groep aan. In The Guardian gaf Petr Fiala een vernietigende beoordeling van de nieuwe groep: “Laten we een spade een spade noemen.
Patriots for Europe dient de belangen van Rusland, bewust of onbewust, en bedreigt daarmee de veiligheid en vrijheid van Europa.” Het Patriots’ Manifesto benadrukt zijn intentie om “Europa’s christelijke wortels te beschermen”, “de sterkst mogelijke bescherming van de buitengrenzen van Europa” te garanderen en een “sterk concurrerend Europa” te creëren. De groep wordt de op twee na grootste macht in het Europees Parlement en het grootste extreemrechtse blok ooit in de geschiedenis van de vergadering.
In andere Europese landen, binnen en buiten de EU, zijn er voortdurend talloze strijd en gevechten van verschillende vormen in ontwikkeling. Het meest wijdverbreid maar enigszins ingetogen zijn nu massademonstraties van klimaatactivisten en hun aanhangers en studentenprotesten tegen wreedheden in Gaza. Met warmere dagen in het verschiet en het Westen dat hulp en wapens naar Israël blijft sturen, zullen deze protesten zeker doorgaan.
