Solidariteit met het Boliviaanse volk tegen de woede van extreemrechts

Sinds de bekendmaking van de uitslag van de presidentsverkiezingen van 20 oktober heeft Bolivia te maken met de ernstigste rellen en een politieke crisis  sinds de eerste verkiezing van de inheemse vakbondsleider Evo Morales tot president in 2005.

Het Boliviaanse politieke systeem bepaalt dat een kandidaat met meer dan 45 procent van de stemmen in de eerste ronde en meer dan 10 procent meer dan de tweede kandidaat, zonder een tweede ronde gekozen is. De resultaten worden gepubliceerd terwijl het tellen vordert. Tussen zondag 19:40 uur en maandag 19:30 uur was er echter geen verdere update. Op zondagavond was het verschil tussen de twee kandidaten, Evo Morales en Carlos Mesa, 7% en de volgende dag 10,14%. Tussen deze twee uitslagen door had Morales zich tot winnaar uitgeroepen. Deze groteske situatie was de vonk die de sociale explosie in het land mogelijk maakte.

Een racistische oppositie

Aanvankelijk werd de mobilisatie tegen de verkiezingsfraude geleid door aanhangers van Carlos Mesa, die het ‘klassieke’ neoliberale rechts vertegenwoordigen. Op 23 oktober roept hij op tot de oprichting van de Coordinadora de Defensa de la Democracia [Coördinatie voor de Verdediging van de Democratie], die ‘alle Bolivianen van de negen departementen van het land oproept om op vreedzame wijze in actie te komen totdat het democratische doel van een tweede verkiezingsronde is bereikt‘, maar al snel zal het extreem-rechtse racisme, dat diep geworteld is in de regio Santa Cruz, onder leiding van Luis Fernando Camacho, advocaat en ondernemer, voormalig lid van een paramilitaire groepering die gespecialiseerd is in de jacht op inheemse volken, de overhand krijgen. In zijn toespraken mengt hij religie met politiek en hij wordt de Boliviaanse Bolsonaro genoemd. Maar hij is bovenal voorzitter van het zeer machtige Comité Pro-Santa Cruz [Comité vóór Santa Cruz], een groep handelaren en ondernemers in het departement Santa Cruz. Deze stad is het economische hart van het land, maar ook een witte regio met heel weinig inheemse bevolking, in het centrum van de meeste rechtse protesten, zoals de gewelddadige poging om zich af te scheiden van de rest van het land in 2008. Verschillende burgercomités in de steden, gebruiken de toespraken van Camacho, zoals Marco Pumari, leider in Potosi, die verklaart dat ‘Camacho deze ketters de Bijbel zal laten lezen’!

De demonstraties escaleren snel door het in brand steken van overheidsgebouwen en huizen van MAS-leiders, de explosie van geweld tegen de inheemse bevolking (de inheemse burgemeester van Vinto, gekozen voor de MAS, werd geschoren, rood geverfd en door de straten gesleept), en vrouwen en aanhangers van Evo. Al snel sluiten muitende politie-eenheden zich bij de anti-Morales betogers aan.

De kracht van deze rellen was voldoende om op 10 november het ontslag van Morales te bewerkstelligen, nadat hij zonder succes een open dialoog had voorgesteld. Na zijn ontslag riep Camacho op tot een ‘rattenjacht’ om ‘de verraders van de MAS op te sporen’.

Een staatsgreep zonder hem zo te noemen

Morales stelde vóór zijn aftreden voor om een nieuw Tribunal Supremo Électoral [Hoogste Kiescollege] op te richten, dat moet toezien op het goede verloop van de verkiezingen, en om nieuwe verkiezingen uit te schrijven en zo in te stemmen met de eis van de oppositie. Maar Carlos Mesa weigerde en eiste geen nieuwe verkiezingen meer, maar het ontslag van alle gekozen leden van de MAS (in het parlement, de regering, enzovoort) en de vorming van een voorlopige regeringsjunta. Zelfs de OAS (Organisatie van Amerikaanse Staten, gedomineerd door Latijns-Amerikaans rechts en de Verenigde Staten) deed net de  aanbeveling om nieuwe verkiezingen te houden en leek daarmee uit te komen op het laatste voorstel van Morales.

Al snel vroegen Mesa en Camacho het leger om hen te steunen. Dat deden ze via stafchef Morales die de president opriep om ontslag te nemen. Door het voorstel van Morales te verwerpen en door op de straat te vertrouwen om gekozen vertegenwoordigers van de MAS in steden en dorpen te verdrijven en hun huizen in brand te steken met hulp van paramilitaire groeperingen die verbonden zijn met burgercomités en extreemrechts, heeft Carlos Mesa laten zien dat hij er niet op uit was een tweede verkiezingsronde te houden, maar om de regering omver te werpen.

Dit is natuurlijk geen militaire staatsgreep, zoals we die zo vaak op dit continent hebben gezien. Maar het doel, de macht omverwerpen zonder te wachten op verkiezingen, komt neer op staatsgreep. Hij werd in twee fasen uitgevoerd. Eerst weigerde de rechts-extreemrechtse alliantie hun eigen oplossing (nieuwe verkiezingen), zodra die door Morales was aanvaard. Daarna begonnen massale acties tegen alles wat de MAS en haar macht vertegenwoordigde, gesteund door de muitende politie en gevolgd door de oproep van het leger tot het aftreden van Morales. Deze combinatie leidde onvermijdelijk tot  de omverwerping van de regering door deze in de Boliviaanse geschiedenis gebruikelijke heilige alliantie, tussen de strijdkrachten en rechts.

Ook een deel van links, zoals het COB (Central Obrera Boliviana, Boliviaanse Arbeiders Centrale), heeft om het ontslag van Morales gevraagd om een bloedbad te vermijden.

Hoe heeft het zover kunnen komen?

De explosie van geweld was geen toeval. Ze is gebaseerd op twee fenomenen. Ten eerste zijn Morales en de MAS vastbesloten om aan de macht te blijven. In 2016 verloren ze een referendum om de grondwet te wijzigen zodat Morales voor een vierde termijn verkiesbaar zou kunnen zijn. Door een manoeuvre slaagden ze erin de uitslag van het referendum niet toe te passen door te wijzen op internationale teksten die voorzien in het recht van eenieder om zich verkiesbaar te stellen, maar die niet ingaan op mogelijke beperkingen van het aantal mandaten. Deze democratische breuk heeft de Boliviaanse bevolking diep geschokt en het prestige van Morales (die in 2014 met meer dan 62 procent van de stemmen werd gekozen) zwaar beschadigd.

Ten tweede heeft Bolivia sinds 2014 te maken met een sterke economische vertraging door de daling van de prijs van aardgas en aardolie, de belangrijkste financieringsbron voor de sociale programma’s in het land. De daling van de grondstoffenprijzen in een land dat gekenmerkt wordt door een hevig extractivisme beperkt de bewegingsruimte van de regering, die te maken heeft met een toename van de schuldenlast, een ongunstige internationale handel en sociale onvrede die in alle sectoren van de samenleving, met name in de sociale basis van het regime, wijdverbreid is.

Deze combinatie van een democratische crisis en het uitbreken van een sociaaleconomische crisis was de katalysator voor de gebeurtenissen die het land op zijn grondvesten doen schudden. Ook moet worden opgemerkt dat de regering er niet in geslaagd is om voldoende steun te genereren in reactie op de mobilisaties van rechts, ook in haar bolwerken zoals Potosi en Cochabamba. Deze reacties groeien nu snel en sterk, maar ze zijn vertraagd en zijn er nu meer op gericht om te voorkomen dat de combinatie rechts/extreemrechts weer aan de macht komt dan met volledige steun aan Morales. Dit is in overeenstemming met het feit dat een deel van de historische electorale aanhang van de MAS, met name in de volkswijken en onder de arbeidersklasse bij de verkiezingen thuis is gebleven.

Het is de moeite waard eraan te herinneren dat de theoreticus van het regime, García Linera die ook de vicepresident was, deze machtsconcentratie in naam van het linkse populisme heeft geïdealiseerd met een eenvoudig idee: het volk moet belichaamd worden in een leider. Zolang dit volk bestaat en macht heeft, heeft de natuurlijke leider geen reden om uit zijn functies te treden. Dit draagt bij tot de uitsluiting van het ‘volk’ van de publieke zaak (de politiek), waardoor de MAS als een eenvoudige electorale machine ten dienste staat van de leider. De gebeurtenissen die Bolivia nu op zijn grondvesten doen schudden, vormen ook een reden tot een beoordeling van dit concept in de praktijk.

Solidariteit met de Boliviaanse bevolking

Fraude is onvergeeflijk, want naast democratische misbruik, is het grotendeels de bron van nieuwe tegenslagen die het Boliviaanse volk zullen treffen als het politieke project Mesa/Camacho wordt uitgevoerd. Ondanks de verantwoordelijkheden van de MAS voor de huidige crisis, hebben wij geen illusies in de ‘democratie’ die een rechtse partij met zich meebrengt. Ze heeft een beladen verleden in het land na haar steun voor alle staatsgrepen, vooral in de donkere periode van de jaren zeventig. Het regime waar Camacho van droomt, is op zijn best een regime als dat van Bolsonaro.

Onze solidariteit gaat uit naar het Boliviaanse volk dat lijdt onder de woede van extreem rechts.

We roepen op om een einde te maken aan de vervolging van Boliviaans links, de volkswijken, de arbeidersklasse en de inheemse bevolking.

We roepen op tot beëindiging van het geweld tegen vrouwen door aanhangers van Mesa.

We veroordelen de staatsgreep tegen Morales en zijn regering.

Nu Morales zijn toevlucht genomen heeft tot Mexico, is het te verwachten dat de nieuwe regering, die rechts en extreemrechts willen en die hun neoliberale oriëntaties niet verbergen, alle sociale rechten die tijdens de periode van de MAS-regering zijn verworven, zal terugdraaien.

Dit artikel verscheen op de site van de NPA. Nederlandse vertaling en toelichting tussen () redactie Grenzeloos.