Tijd voor de republiek?

In de Gouden Eeuw heette Nederland de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In die tijd legden de Nederlanders de basis van de Industriële Revolutie. Nu zitten de Nederlanders opgescheept met een koningshuis. Waarom eigenlijk?

Nederland als apenkolonie
Het koningshuis is in Nederland mateloos populair. Vooral de charmante brokkenpilote Máxima Zorreguieta, net als de voormalige majesteit dochter van een foute vader, wat een natuurlijke band tussen beide dames schepte, slaagt er in de harten van de op koninklijk gebied weinig verwende oranjeklanten te stelen. De reden is vermoedelijk dat de meeste mensen de behoefte hebben aan iemand om tegen op te kijken. De invloedrijkste familie in de stam. Hierdoor voelt de onnatuurlijk grote mensenstam Nederland toch als een vertrouwde apenkolonie. Wat dat betreft is er weinig verschil tussen de Nederlanders en de Samburu in Ethiopië (al zijn de Samburu een stuk gastvrijer). Zelfs in de door-en-door republikeinse Verenigde Staten zien we dat de familie Kennedy een dergelijke sociologische rol speelde. Klaarblijkelijk is hier sprake van een elementair menselijke behoefte. Waarom dan toch een einde aan dit psychologisch belangrijke mechanisme en invoering van een republiek?

Wat is de nationale aard van Nederland?
Nederland, althans het kerngebied Holland zeker, is een drooggelegd moeras in de delta van twee grote rivierenstelsels. Op het eerste gezicht lijkt het een onmogelijkheid om in een drassig moeras een welvarend land te vestigen. Dit kregen de Nederlanders dan ook alleen voor elkaar door een groot vermogen tot samenwerking en lange-termijn denken te ontwikkelen.

Samenwerking is nodig om zeker te stellen dat het gemeenschappelijk drooggelegde moeras niet onderloopt. Haantjesgedrag is dan wel het allerlaatste wat je kan gebruiken. Alleen als iedereen in de groep bereid was zijn eigen belang ondergeschikt te maken aan dat van de groep als geheel, maakte deze onderneming een kans.

Het droogleggen van meren als de Beemster en de Purmer was een taaie klus, zeker met de primitieve middelen (windmolens) van die tijd.  Ook brachten landerijen soms pas na de tweede generatie welvaart. Kortom: dit vergde een ongekende mate van lange-termijn denken.

In deze tijd werden de kernwaarden van Nederland in de nationale psyche vastgelegd. Deze kernwaarden van Nederland zijn: samenwerken van gelijken en lange-termijn denken. Erg creatief zijn Nederlanders doorgaans niet, dat is te afwijkend van de middenmoot, maar in samenwerken en handel zijn ze meesters.

Koningshuis on-Nederlands
Hiermee is de natuurlijke bestuursvorm voor Nederland een republiek. Toch is er een einde gekomen aan de republiek. De reden is de Napoleontische bezetting en daarna het congres van Wenen, dat besloot dat Frankrijk een sterke bufferstaat in het noorden nodig had om in toom gehouden te worden. Erg veel op met democraten hadden de deelnemers aan dat congres (met de guillotines van de Franse Jacobijnen en Napoleon’s veldtochten nog vers in het geheugen) niet. Dus werd besloten het koninkrijk der Nederlanden te scheppen, bestuurd door de overigens kundige vorst Willem I. Kortom: een in feite wezensvreemde bestuursvorm werd door buitenlandse mogendheden aan de Nederlanders opgelegd.

In de Republikeinse tijd was Nederland een centrum van innovatie en ondernemingslust. Met de troonsbestijging van  Willem I kwam het initiatief meer bij de vorst, en na Thorbecke (1848) de regering te liggen. Er ontstond een centralistische staat, die veel taken van de ondernemers overnam. De passieve mentaliteit van veel Nederlanders dateert  van deze tijd. In de negentiende eeuw was Nederland een armoedig gebied, waarbij een groot deel van bijvoorbeeld de Amsterdamse burgerij in armoede leefde. Pas na de terugdringing van de invloed van het koningshuis en het opkomen van meer democratische instituten, begon de welvaart weer toe te nemen.

Op dit moment zien we dat het koningshuis en gelieerde oranjefielen een verstikkende invloed uitoefenen op dit land. Neem bijvoorbeeld de Raad van State, waarin veel vriendjes van de majesteit zetelen of zetelden. Een republiek, waarin het primaat bij de bevolking ligt, zou voor een verfrissende schoonmaakbeurt in de politiek zorgen. Hierbij zou ook zeer kritisch gekeken worden naar allerlei verdragen waarbij nu onaanvaardbaar veel soevereiniteit overgedragen is aan Brussel en andere internationale organen.

Discussie
Het begint bijna op de Zwartepietendiscussie te lijken: eens in het jaar, rond het moment suprême, laait de discussie op. Toch lijken de status quo en haar vertegenwoordigers het er altijd over eens te zijn dat de discussie best gevoerd mag worden, maar natuurlijk niet op dát moment – er is immers een feestje gaande. Met argumenten kom je maar op een ander tijdstip, is de redenatie. Vandaar dat dit artikel ruim voor koningsdag geschreven is.

Nutteloos
Nederland is sinds 1813 een monarchie zoals in haar huidige vorm. Al 206 jaar dus. In al die jaren heeft het koningshuis bar weinig betekend voor ons land, al lijken de Orangisten ons anders doen willen geloven. Desalniettemin kunnen democratie en monarchie niet samengaan. En daarom moet het koningshuis worden afgeschaft.

Napoleon
Laten we bij het begin beginnen. Nadat Nederland niet langer onder de invloed van Napoleon lag, vond een drietal conservatieve en militaristische notabelen het tijd voor iets anders. Ze nodigden Willem Frederik (later Willem I) uit, een ex-veldheer en de eerste koning der Nederlanden, uit om vorst te worden. Hij kwam in 1813 aan op het strand van Scheveningen – volgens menig historicus een zwaar overschatte gebeurtenis. Eenmaal aangekomen in Den Haag mompelde deze kersverse Oranje iets over oude tijden die zouden herleven. En gelijk had hij. De tijd van de Oranjemonarchie zou nog eeuwen duren.

Eenheid
Een aantal koningen en koninginnen later heeft Nederland Willem-Alexander als vorst. Hij wordt geroemd om zijn nuchterheid, en de gedachte dat hij de eenheid van Nederland zou symboliseren. Een koning voor eenheid is een contradictio in terminis. De monarchie is nooit op een democratische manier ingevoerd, nooit heeft een parlement besloten dat we een ongekozene als staatshoofd nodig hebben. Dat is dan ook mijn eerste bezwaar tegen de monarchie: het ondemocratische aspect. Monarch wordt men door middel van erfopvolging, een autoritair instrument om een familie in het zadel te houden. Niemand van buitenaf kan dus direct monarch worden, uiterst oneerlijk gezien alle privileges die een Oranje geniet.

Macht
Dit valt nog veel moeilijker te rijmen als men beseft dat de koning ook nog eens politieke macht heeft. Want we zeggen dan wel dat het feitelijk een ceremoniële functie is, toch dient elke wet die is aangenomen door de Staten-Generaal, ondertekend te worden door de koning. Ook is de koning onderdeel van de regering en kan ministers of staatssecretarissen ontslaan. Weliswaar is het macht die tegenwoordig niet vaak tot problemen leidt, maar wel macht die je een ongekozen, apolitiek figuur niet zou moeten toevertrouwen. Immers, we weten niet wie ooit nog op de troon zal gaan zitten.

Onschendbaarheid
De monarch is politiek onschendbaar. De minister van Algemene Zaken, de minister-president dus, draagt de politieke verantwoordelijkheid voor de koning. Ook dat valt niet te rijmen met de democratie die we willen zijn. Want staatshoofden en andere mensen met macht moeten zich kunnen verantwoorden over dat wat ze doen, ook de koning dus. Maar zonder mandaat hoef je je ook niet te verantwoorden. Daarom is een monarchie inherent ondemocratisch.

Verbinding
Het koningshuis heeft ook op een of andere manier het imago van ‘verbindend’ over zichzelf afgeroepen. Maar wie bepaalt dit? Tuurlijk, op koningsdag zijn er oranjegekleurde menigtes die de straat op gaan. We weten echter niet hoeveel van hen dit puur voor het feestelement doet, of echt vanwege het monarchiële aspect. En een van de grootste groepen wordt helemaal niet in beeld gebracht door de oranjegezinde media: de thuisblijvers, de sceptici, kortweg: de republikeinen. De stille onderstroom. Dus hoe kunnen monarchisten claimen dat een koningshuis verbindend is, als zij het alleen over zichzelf hebben? En waarom slaagt het koningshuis er niet in om ook de alsmaar groeiende groep republikeinen achter zich te krijgen?

Welvaart
Een van de laatste strohalmen van de monarchisten is het welvaartsargument. Immers, dankzij het koningshuis zou Nederland bij staatsbezoeken miljoenenopdrachten binnenslepen. Maar is dit wel waar? Is er een causaal verband tussen of een land een monarchie is en de welvaart in dat land? Nee. Veruit het meeste werk tijdens handelsreizen en staatsbezoeken wordt gedaan door ambtenaren en diplomaten. De functie die de koning heeft, kan prima worden overgenomen door een persoon – president – met een politiek mandaat, met kennis van zaken.

Vrijwillig
Ondanks de privileges, die later zullen worden behandeld, hangt er ook een keerzijde aan de monarchie. De leden van de Koninklijke familie hebben geen keuze over waar zij geboren worden. Of zoals de Beatles zongen: “Her Majesty’s a pretty nice girl, But she doesn’t have a lot to say.” En alhoewel een kroonprins(es) altijd afstand kan doen van het koningschap, hebben ze geen keuze over alle media-aandacht die zij krijgen. Met name voor kinderen kan dit schadelijke gevolgen hebben. Want ondanks mediacodes van de Rijksvoorlichtingsdienst, willen de monarchistische media maar wat graag verslag doen van het wel en wee van de Oranjes. Maar waarom zou het er wel toe doen naar welke school prinses Ariane uit Den Haag (11) gaat, maar niet waar Lucas (12) uit Culemborg zijn diploma gaat halen? Als we zelfs al (terecht) onze bedenkingen hebben over media-aandacht die kinderen krijgen die meedoen aan talentenshows (waar ze dus meestal zelf voor kiezen), dan zouden we geen dubbele maat moeten hanteren als het om anderen gaat.

Majesteitsschennis
Een ander voorbeeld van de dubbele maat die gepaard gaat met het koningshuis, is de majesteitsschennis. Het beledigen van de koning kan je 5 jaar gevangenisstraf opleveren, voor het beledigen van zijn vrouw mag je 4 jaar in detentie. En niet alleen een socialist als Domela Nieuwenhuis kreeg hiervoor een boete, maar ook recent worden er rond en tijdens koningsdag nog altijd boetes uitgedeeld voor het beledigen van de Oranjes. Het is natuurlijk een kwestie van goed fatsoen om mensen niet uit te schelden. Maar waarom zou het beledigen van de koning je 5 vrije levensjaren kosten, maar ‘enkelvoudige belediging’ van je buurman kan je maximaal drie maanden cel opleveren, mits er aangifte wordt gedaan. Van dat laatste is bij de Oranjes eigenlijk nooit sprake. Daarnaast is een belediging van de koning bijna altijd een vorm van het uiten van kritiek op de monarchie, vrijheid van meningsuiting dus. Volgens artikel 1 van de Grondwet worden alle Nederlanders in gelijke gevallen gelijk behandeld. Toch zijn sommige Nederlanders blijkbaar net ietsje gelijker dan anderen.

Kapitaalvernietiging
Ten laatste zijn er natuurlijk nog de kosten van de monarchie. De belachelijke privileges die het koningshuis geniet, variëren van het niet betalen van inkomens-, erf- en schenkbelasting tot het ontvangen van bizarre vergoedingen tot wel 9 ton per jaar (zeg maar bovenmodaal) en enkele miljoenen aan onkostenvergoedingen. De Balkenendenorm wordt dus ruim overschreden, terwijl er alsnog 8% van de huishoudens in armoede leeft. 400.000 kinderen groeien op in armoede, 3% van de huishoudens leeft, ondanks de aantrekkende economie, in langdurige armoede. En wie is het gezicht van het offensief tegen kinderarmoede? Juist. Prinses Laurentien. Een hypocriete PR-stunt van de onderste plank. Als een Oranje niet de moeite neemt om zijn of haar eigen vergoeding bijvoorbeeld in armoedebestrijding te steken, maar wel om te komen praten met kinderen, zijn alle mooie woorden pure schijn.

Hoop
Maar er is hoop. Mensen worden kritischer. Steeds meer mensen zien in dat de monarchie oneerlijk en ondemocratisch is. In 2013 weigerden in totaal 16 leden van de Staten-Generaal trouw te zweren aan de nieuwe koning, tot spijt van de toenmalige Senaatsvoorzitter. De oranjegekte werkte indertijd averechts. Ik durf de hoop uit te spreken dat dit op een dag alle 225 leden zullen zijn en dat Nederland eindelijk een republiek zal worden. Dat Nederland een gekozen president krijgt, met een rechtvaardig salaris en een politiek, ceremonieel mandaat. Dus, in naam van Oranje, schaf af die monarchie!