Te koop: vaccinvrij zaad

Het viel te lezen op meer dan één bordje tijdens de grote coronapasbetoging op 21 november in Brussel: ‘Ongevaccineerd sperma is de nieuwe bitcoin.’ Louter een seksueel grapje om de aandacht te trekken, een fenomeen zoals we dat kennen van de bordjes van de jonge klimaatbetogers? Nee, in dit geval zit er meer achter.

De claim dat het zaad van niet-gevaccineerde mannen in de toekomst waardevol zal worden – ‘een betere investering dan bitcoin of goud’, klinkt het meestal – is al langer het onderwerp van grappen en memes op het internet. Maar evengoed circuleren er kwalijkere vormen van misinformatie, zoals een vervalste afbeelding van een artikel uit de The Jerusalem Post over een Israëlische fertiliteitskliniek: daarvan is de titel gefotoshopt zodat het lijkt alsof er in spermabanken een enorme vraag bestaat naar ongevaccineerde donoren. Daar zouden ‘tot 400 procent hogere prijzen’ voor worden betaald, klinkt het. Volledig verzonnen, maar ondertussen kun je soortgelijke slogans – ‘Vraag me naar mijn ongevaccineerd sperma’, bijvoorbeeld, of ‘hier ongevaccineerd zaad beschikbaar, enkel cashbetaling’ – al terugvinden in webshops, gedrukt op T-shirts, tot zelfs op ornamenten voor de kerstboom.

Dergelijke uitspraken lijken lachwekkend, maar ze vloeien voort uit foutieve claims dat vaccinatie mannen onvruchtbaar zou maken, of zelfs het DNA zou aantasten. Sinds het begin van de vaccinatiecampagne zijn er ook al tientallen misleidende berichten gelanceerd over de zogezegde impact van een coronavaccinatie op het bloed. Deels zijn die geïnspireerd door enkele uiterst zeldzame bloedgerelateerde bijwerkingen, waarvan daadwerkelijk het verband met de vaccins van Johnson & Johnson en AstraZeneca wordt onderzocht. Het gaat om enkele gevallen van capillair leksyndroom, trombose of trombocytopenie. Maar voor het grootste deel gaat het om berichten die berusten op desinformatie.

Zo circuleert op sociale media al maanden een foto van twee proefbuisjes bloed – het ene helder rood, het tweede bijna zwart – waarvan beweerd wordt dat het laatste van een gevaccineerde afkomstig is. Dat klopt niet: vaccinatie heeft geen effect op de kleur van je bloed. Andere berichten uit verschillende landen houden vol dat het Rode Kruis ‘geen bloed zou aanvaarden van gevaccineerde personen’. Ook dat is onjuist. Hoogstens is het in verschillende landen en bij verschillende bloedbanken zo dat aan donoren gevraagd wordt om enkele dagen te wachten na een vaccinatie om bloed te doneren. Niet vanwege het vaccin of effecten op het bloed zelf, maar in het voordeel van de donor: na een prik krijgen sommige mensen koorts of andere kleine bijwerkingen, waar ze beter eerst van herstellen tot ze weer honderd procent fit zijn alvorens bloed te geven.

De broodjeaapverhalen hebben ondertussen wel geleid tot berichten over gehospitaliseerde patiënten die transfusies weigeren als het ziekenhuis niet wil verzekeren dat het bloed, het plasma of de bloedplaatjes afkomstig zijn van ongevaccineerde donoren. De Nederlandse website Pasjes voor Vrijheid verkoopt voor 1,75 euro zelfs een gelamineerd pasje waar een bloedzakje op staat naast de tekst ‘Ik wil GEEN bloed van een gevaccineerd persoon’. Op de voorkant vind je een QR-code, die doorverwijst naar de website van een beruchte antivaccinatieactiegroep. De bijbehorende uitleg op de website luidt: ‘Bloed ontvangen van een gevaxxineerd (sic) persoon kan gelijk worden gesteld aan het ontvangen van het vaxxin zelf. […] Omdat er steeds meer gevaxxineerden bloed doneren is er niet veel “schoon” bloed meer verkrijgbaar.’ In Nederland daagden al mensen met zulke pasjes op in ziekenhuizen. Als hun wens wordt gerespecteerd, kunnen ze geen bloed krijgen, want de vaccinatiestatus van donoren wordt niet geregistreerd.

Een verontrustend discours over ‘schoon’ of ‘puur’ bloed bij ongevaccineerden lees je wel vaker op sociale media. Er is een subcultuur op TikTok van antivaxers die zichzelf willen laten omschrijven als #purebloods. Dat is een verwijzing naar de Harry Potter-romans, waar zuivere afstammelingen van tovenaars zichzelf zo noemen. Ze zetten zich ermee af tegen ‘modderbloedjes’ van wie de bloedlijn ‘bezoedeld’ is door mensen zonder magische krachten. Ook in ons land zijn er op sociale media al antivaccinatiepropagandisten actief die het woord ‘pureblood’ in hun profielnaam hebben opgenomen.

Het superioriteitsidee achter ongevaccineerd bloed sijpelde ook door naar een extreme kant van het politieke spectrum. De invloedrijke alt-right-youtuber en complotdenker Paul Joseph Watson riep op Twitter zijn volgers op om een bericht te retweeten als ze ‘pureblood’ waren. En op een campagnemeeting van het Nederlandse extreemrechtse Forum Voor Democratie sprak voorzitter Thierry Baudet in augustus al de intentie uit om ‘een bloedbank te maken met ongevaccineerd bloed, want ik wil dat spike-eiwit niet in mijn lijf’.

Het hele fenomeen is gebaseerd op een combinatie van twee grote misvattingen: enerzijds dat vaccinatie – en vooral dan het spike-eiwit dat aan de basis ligt van de werking van de mRNA-vaccins – een schadelijk effect zou hebben op de samenstelling van je bloed, je zaad, of zelfs je DNA, en anderzijds dat gevaccineerde personen dat spike-eiwit op verschillende manieren zouden kunnen overdragen aan niet-gevaccineerden. Behalve voor lichamelijk contact met lichaamsvochten, heerst er in een deel van de antivaccinatiebeweging ook een angst voor shedding. Daarbij gelooft men dat elke vorm van nauw contact met een gevaccineerde kan leiden tot ‘besmetting’ met het vaccin of onderdelen daarvan.

Shedding na vaccinatie is een fenomeen dat daadwerkelijk bestaat, maar enkel bij vaccins die werken op basis van een verzwakt virus – zoals dat tegen mazelen of het rotavirus – en dus niet bij de huidige coronavaccins. De bestanddelen van die vectorvaccins en mRNA-vaccins worden snel afgebroken in het lichaam. Toch lees je online panische berichten van misleide burgers die vrezen te zijn ‘besmet met het spike-eiwit’ na contact met gevaccineerden – van een handdruk tot een onenightstand. De complottheorie kom je in Vlaanderen al tegen sinds april van dit jaar. Op de website van de grootste Vlaamse antivaccinatiebeweging lees je de claim dat er ‘helaas reeds meerdere meldingen [zijn] binnengelopen van personen die na contact met een gevaccineerde allerlei problemen gingen vertonen die ook typisch zijn na vaccinatie: hormonale problemen (menstruatiestoornissen), hoofdpijn, bloedingen, neusbloedingen’. Volgens de antivaxers zouden gevaccineerde personen daarom zelfs in quarantaine moeten na hun prik.

Internetmemes en T-shirts met slogans over sperma of Harry Potter lijken dan misschien wel grappig of onschuldig, maar aan de basis ligt een diepere kern van desinformatie. Ook wie zich zorgen maakt over de groeiende verdeeldheid tussen gevaccineerden en ongevaccineerden, houdt zich best ver weg van een misplaatst discours over zogenaamd superieure lichaamsvochten.