Thierry Baudet: Wat WhatsApp-gesprekken onthullen over de ideologie van extreemrechts

Hebben mediaschandalen enig effect op de kernideologie van extreemrechts?

Forum voor Democratie (FvD) is een politieke partij in opkomst in Nederland. Thierry Baudet , de conservatieve revolutionaire leider van de FvD, positioneert zichzelf en zijn partij als rechts en als een acceptabel ideologisch alternatief voor alle andere Nederlandse partijen. Alle media-controverses over zijn radicaal-rechtse ideologie worden door Baudet bestempeld als het werk van tegenstanders die hem en de partij op een negatieve manier proberen te omlijsten. Een zorgvuldige analyse van WhatsApp-berichten die tussen de jeugdafdelingen van de partij worden gedeeld, laat echter een andere realiteit zien, namelijk dat berichtgeving in de massamedia helpt een metapolitiek discours vorm te geven zonder de kernideologie te deradicaliseren.

Intieme gesprekken

Thierry Baudet gebruikt controverse graag om zijn ideologie te normaliseren. Deze strategie is te zien in zijn overwinningstoespraak na de verkiezingen van 2019 en  zijn recensie van Michel Houellebecq’s boek “Sérotonine” voor Amerikaanse Zaken. De twee interventies gingen in essentie over wat hij de achteruitgang van de boreale (of ‘noordelijke’) beschaving noemt en wat Baudet ziet als de verwoestende impact van het partijkartel in het bijzonder en de individualisering en atomisering van de samenleving sinds de 18e ^– eeuwse Verlichting in algemeen.

Een dergelijk discours is kenmerkend voor Baudets ideologische positie. Hij herhaalt regelmatig  anti-Verlichting , conservatieve revolutionaire en nieuw-rechtse denkers zoals Oswald Spengler, Carl Schmitt, Alain de Benoist en Guillaume Faye . Alle klassieke stijlfiguren van deze denkers zijn aanwezig in zijn discours: het verval van de natie, de demografische kwestie, het verlies van identiteit, traditionele gezins- en genderrollen en de verwoestende impact van globalisering, liberalisme en de Franse Revolutie. En, zoals bij elke nieuwe rechtse leider, benadrukt hij ook luid de noodzaak van een nationale en beschaafde wedergeboorte. 

Het meest opvallende is echter dat zowel zijn overwinningstoespraak als zijn recensie het onderwerp werden van intensief mediaonderzoek. In de overwinningstoespraak van Baudet werd het gebruik van het woord ‘boreal’ gelezen als een indicatie van zijn radicaal-rechtse houding. In zijn recensie was het het gebruik van het woord “zelfmoord” in relatie tot abortus en zijn suggestie dat vrouwen die de werkplek betreden de neergang van de samenleving veroorzaakt die dit profiel bevestigden. Maar ondanks dat alle klassieke ingrediënten van  generiek fascisme  volledig werden getoond, concentreerden de Nederlandse media zich rond enkele karakteristieke kenmerken zonder de ideologie te bespreken die betekenis geeft aan die fragmenten.

Hierdoor kon Baudet beweren dat de media zijn woorden uit hun verband haalde en het echte debat over de kwesties die hij voorstelde, vermeed. Hij construeerde, zoals gewoonlijk, het idee van een oneerlijke heksenjacht door de veelgelaagde betekenissen die aan zijn woorden zijn verbonden ten volle te benutten.

In het licht van dit publieke debat zijn de discussies in de partij WhatsApp-groepen onthullend. WhatsApp-groepen zijn  belangrijke instrumenten geworden voor politieke partijen en voor populisten in het bijzonder. De groepen worden gebruikt om politieke boodschappen te delen onder jonge FvD-militanten en zelfs om een directe lijn  tussen Baudet en zijn sympathisanten te suggereren . De gesloten ruimtes van die groepen maken niet alleen zogenaamde echokamers mogelijk, maar ze faciliteren ook meer intieme gesprekken tussen partijleden en sympathisanten en functioneren ook als een leeromgeving voor nieuwe rekruten.

Als gevolg van het meer informele en besloten karakter van dergelijke groepen, neigen deelnemers ertoe hun hoede te laten zakken. Die gesprekken kunnen, wanneer ze openbaar worden gemaakt, zeer explosieve schandalen worden.  De FvD ervoer dit uit de eerste hand in april van dit jaar toen een groep jonge partijmilitanten een reeks racistische, radicaal-rechtse memes en berichten lekte die op de officiële WhatsApp-groepen van de partij waren gepost. Ze deden dit nadat hun zorgen onbeantwoord bleven door de leiders van de jeugdafdeling en de partijelite.

De klokkenluiders categoriseerden de communicatie in die groepen als “uitdrukkingen die corresponderen met autoritaire, fascistische en / of nationaal-socialistische ideeën, waaronder antisemitisme, homofobie en racistisch imperialisme.” Kortom, de posts toonden de integratie van de leden in de globale nieuwe rechtscultuur . De reactie  in de  media was aanzienlijk, maar de partij weigerde zich te verontschuldigen, ook al noemde ze het discours ‘walgelijk’. 

Surveillance Cultuur

De Volkskrant vroeg deze auteur deze zomer nog eens 900 WhatsApp-berichten van de jeugdafdelingen van het FvD te analyseren . Die nieuwe chats werden verzameld na de mediastorm veroorzaakt door het eerste lek en illustreren de impact van eerdere lekken. Concreet zien we hoe leden van de WhatsApp-groep zich gedragen alsof ze in de gaten worden gehouden door reguliere media als de Volkskrant of NRC. 

Moderators helpen leden zich bewaking voor te stellen en zichzelf te bewaken. Partijlid Iem Al Biyati legt bijvoorbeeld uit hoe leden moeten omgaan in de WhatsApp-groep: “Plaats jezelf in de positie van journalist voordat je edgy memes plaatst. Je weet heel goed hoe alles kan worden ingekaderd, dus maak die ruimte niet open. ” In de literatuur wordt dit ingebeelde bewaking genoemd: moderators stellen zich  “de controle die zou kunnen plaatsvinden … en kunnen toekomstige risico’s met zich meebrengen” voor de partij en handelen daarnaar. Hierdoor ontstaat er binnen de groepschat een cultuur van (zelf) toezicht. Niet alleen de moderators, maar ook gewone leden komen tussenbeide wanneer iemand iets post dat een slechte optiek kan creëren.

Waarom is dit belangrijk? De tussenkomsten en niet-tussenkomsten van moderatoren en leden helpen ons te begrijpen wat de partij en haar leden als aanvaardbaar discours beschouwen, zowel binnen de partij zelf als in de samenleving als geheel. Het stelt ons ook in staat om de ontvangst en toe-eigening van het discours van de partijelite door de militanten en stafleden te begrijpen. Dit is vooral relevant wanneer de partijelite regelmatig beweert verkeerd begrepen te worden door de (linkse) massamedia en de academische wereld. En, tot slot, en misschien wel het belangrijkst in de context van dit artikel, stelt het ons in staat om de impact van massamediahype op het discours tussen partijleden te beoordelen.

Het moderatiebeleid in de WhatsApp-groep heeft invloed op die onderwerpen die de partij kunnen verbinden met het nationaalsocialisme, het nazisme en in het bijzonder antisemitisme. Expliciet antisemitisme, expliciet racisme of het aanzetten tot geweld worden (soms) gematigd. Elke associatie met die onderwerpen heeft het potentieel om de metapolitieke constructie van het feest te vernietigen en het uit het raam van Overton te duwen. Ondanks deze bewakingscultuur zien we dat leden nog steeds erg expliciet zijn in hun afkeer van LGBTQ + -mensen, migranten en migratie, en links. De analyse dat de Nederlandse identiteit is leeggemaakt en nu gevuld is met ’transgenderisme’ in een poging de natie te vernietigen, gaat zonder matiging over. Het framen van criminelen als voornamelijk “niet-boreals” wordt niet gemodereerd, wat aangeeft dat de controverse die de media hebben veroorzaakt rond het gebruik van de term door Baudet er niet in is geslaagd de partij schade te berokkenen. 

Een soortgelijk patroon is zichtbaar nadat de reguliere media  beweerden dat Baudet de rol van werkende vrouwen in twijfel trok, evenals de beschikbaarheid van euthanasie en abortus in zijn recensie van Houellebecqs boek. Baudet beweerde zelf dat zijn woorden uit hun verband waren gehaald, maar in de WhatsApp-groep waren de leden, inclusief de moderators, enthousiast en reageerden ze met “Het werd tijd”, “leuk!”, “Hij is gewoon een groot denker, die nadenkt en bespreekt. Heel goed gedaan! Trots op Cherry. ” Deze opnames waren niet alleen vergelijkbaar met wat de reguliere media lazen in de interventies van Baudet, maar in veel gevallen was dit teruggekeerde discours was veel radicaler dan wat Baudet expliciet zei of wat de media ervan maakten. De berichtgeving in de reguliere media had geen invloed op de ontvangst van Baudets woorden onder leeftijdsgenoten.

Buitenstaanders triggeren

Al in de jaren negentig benadrukte JB Thompson dat de studie van ideologie niet alleen naar de originele tekst moet kijken, maar ook naar de overdracht, constructie, receptie en toe-eigening van ideologische discours. Uit de WhatsApp-berichten van de FvD zien we hoe de ideologie van de partij vorm krijgt in de interactie tussen de leden van de WhatsApp-groep, het officiële partijdiscours en de berichtgeving in de massamedia. 

Het moderatiebeleid in de WhatsApp-groepen is gedeeltelijk gebaseerd op eerdere media-aandacht. Een eerder WhatsApp-schandaal creëerde een bewakingscultuur die de militanten afleidt van schadelijke schandalen. Maar deze toezichtcultuur wordt zelden gelegitimeerd in termen van de partij en haar ideologie. De noodzaak van zelfcontrole wordt bepleit om te vermijden wat de journalisten, in de woorden van een andere moderator, kunnen gebruiken om de partij te ‘framen’. 

De ingebeelde surveillance lijkt de acceptatie van Baudets discours door de militanten en stafleden in de WhatsApp-groepen niet te beïnvloeden. Massamedia-hypes die de grotere ideologie van de partij vermijden, dragen bij aan het metapolitieke karakter van het discours. Ze helpen een radicaal discours tot stand te brengen dat expliciete connotaties met neonazisme, antisemitisme en fascisme vermijdt. Tegelijkertijd zien we dat berichtgeving in de massamedia nauwelijks de ideologische kernveroordeling van haar leden aantast. Met uitzondering van expliciet of zogenaamd “ironisch” racisme, antisemitisme en verwijzingen naar het nazisme, versterken militanten en moderatoren in het Young Forum for Democracy WhatsApp-groepen het discours van Baudet, zelfs als ze denken dat ze in de gaten worden gehouden.

Het woord ‘boreal’ is gebruikt in meer dan 100 WhatsApp-berichten. Baudet is er duidelijk in geslaagd de term te introduceren en een strategische ambivalentie te vestigen over de betekenis ervan. De militanten begrijpen duidelijk het strategische potentieel van de ambivalente betekenis, die nu als identiteitsembleem in de groep fungeert. Het is duidelijk dat wanneer mediahypes er niet in slagen het grotere ideologische plaatje te schetsen, de woorden en zinnen die worden geëxtrapoleerd uit het discours van Thierry Baudet eretekens worden omdat ze erin zijn geslaagd de buitenstaanders te triggeren zonder slechte optiek te veroorzaken.