Indignatie redactie 
Five Eyes – Al tientallen jaren zijn de Amerikaanse inlichtingendiensten via een enorm netwerk verbonden met de inlichtingendiensten van hun bondgenoten. Zal de president de machtigste inlichtingendienst ter wereld schade toebrengen?
Five Eyes Op 2 maart beschuldigde Tulsi Gabbard, de Amerikaanse directeur van de nationale inlichtingendienst, de Oekraïense president Volodymyr Zelensky ervan dat hij een Derde Wereldoorlog of zelfs een kernoorlog nastreefde. Gabbard heeft een lange geschiedenis van samenzweringstheorieën en pro-Russische opvattingen . Haar voormalige collega’s zeggen dat ze regelmatig propaganda las en verspreidde die werd gepubliceerd door RT, een spreekbuis van het Kremlin.
De benoeming van Tulsi Gabbard heeft geleid tot bezorgdheid bij Amerikaanse inlichtingendiensten en bondgenoten, maar het is niet de enige bron van spanning binnen het Amerikaanse netwerk van inlichtingenallianties. President Trump heeft onlangs een week lang geen informatie meer gedeeld met Oekraïne, in een poging om het land onder druk te zetten om concessies te doen. Hij heeft gedreigd met annexatie van Canada en uitsluiting van het Five Eyes-spionagepact. Momenteel vindt er nog steeds een vrije informatiestroom plaats tussen Amerika en zijn bondgenoten. Zou dit kunnen veranderen?
Allianties die in de loop van decennia zijn gegroeid
Amerikaanse spionnen zijn via een uitgebreid netwerk van relaties met hun bondgenoten verbonden. De CIA, de Amerikaanse Human Intelligence (HUMINT) instantie, heeft verbindingsofficieren bij vrijwel alle geallieerde instanties. Ze werkt met hen samen bij spionage- en geheime operaties. In een gewaagde operatie waren de CIA en de Duitse BND bijvoorbeeld van de jaren 1970 tot de jaren 1990 gezamenlijk eigenaar van een toonaangevende fabrikant van encryptiemachines. Ze verkochten de gemanipuleerde apparaten aan nietsvermoedende staten.
Op het gebied van signaalinlichtingen (SIGINT) zijn de verbanden nog sterker. Na de Tweede Wereldoorlog richtten Amerika, Australië, Groot-Brittannië, Canada en Nieuw-Zeeland de Five Eyes op, een pact om gezamenlijk onderschepte communicatie en gegevens te verzamelen. Het is de meest ambitieuze overeenkomst voor het verzamelen en uitwisselen van gelden uit de geschiedenis. Beide partijen vertrouwen elkaar enorm.
In zijn boek over de geschiedenis van GCHQ, de Britse SIGINT-dienst, beschrijft de Canadese historicus John Ferris een ‘legendarisch moment’ waarin een Amerikaan die was gedetacheerd bij GCHQ en een Brit die was gedetacheerd bij de NSA, haar Amerikaanse tegenhanger, onderhandelden ‘namens hun respectievelijke diensten’. Een CIA-functionaris zit in het Britse Joint Intelligence Committee, dat inlichtingenbeoordelingen voor de premier voorbereidt.
Sommigen vrezen dat dit nu allemaal in gevaar is. Er zijn drie opties. Eén daarvan is dat Amerika deze overeenkomsten verstoort en wellicht zijn dreigementen om Canada uit de Five Eyes te zetten, waarmaakt. Een andere reden is dat bondgenoten die vrezen dat de regering-Trump hun geheimen niet goed zal beschermen, zich terughoudender zullen opstellen of op zoek zullen gaan naar andere partners.
Zo gaf Donald Trump tijdens zijn eerste ambtstermijn een keer Israëlische geheimen door aan de Russische minister van Buitenlandse Zaken. Het meest waarschijnlijke scenario is echter een derde: dat Trumps oorlog tegen de zogenoemde federale bureaucratie en de politisering van de inlichtingendienst (IC) voor onrust en verlamming onder Amerikaanse spionnen zal zorgen, met overloopeffecten naar bondgenoten.
Laten we beginnen met de zenuwen die gepaard gaan met het delen van informatie. In de praktijk zijn de risico’s voor HUMINT en SIGINT heel verschillend. De banden tussen inlichtingendiensten als de CIA en MI6 zijn nauw. “We delen meer met elkaar dan met wie dan ook”, zei Richard Moore, hoofd van MI6, vorig jaar. De twee inlichtingendiensten werken volgens het model van de ‘beste atleet’, waarbij wordt bepaald wie het beste in staat is een specifiek doel te bereiken.
Het ‘Ruslandhuis’ van de CIA, de eenheid die het Kremlin bespioneert, deelt meer informatie met sommige Europese partners dan met hun eigen inlichtingenchefs. Maar deze vertrouwdheid kent zijn grenzen. De algemene informatie wordt alleen in geredigeerde vorm doorgegeven, waarbij de namen en gegevens van de menselijke bronnen worden verborgen, zelfs aan ministers en andere hooggeplaatste ambtenaren. Toen Groot-Brittannië in de jaren 80 Oleg Gordievsky, een hoge KGB-officier, rekruteerde, werd zijn identiteit aanvankelijk geheim gehouden voor de CIA – tot grote ergernis van de dienst.
Westerse functionarissen vertellen The Economist dat de zaken voorlopig grotendeels hetzelfde zullen blijven. In de wereld van HUMINT-bronnen kan informatie echter worden geüpgraded, gedegradeerd of verborgen als reactie op politieke zorgen over Amerikaanse lekken en betrouwbaarheid. “Het komt erop neer dat elke inlichtingendienst een heilige plicht heeft tegenover haar bronnen,” zegt Marc Polymeropoulos, voormalig directeur van de CIA-operaties in Europa en Eurazië, van de Atlantic Council, een denktank in Washington. Westerse inlichtingendiensten gaan ‘zaken die ze in het verleden hebben gedeeld, opruimen’.
Ook wij hebben jou steun nodig in 2025, gun ons een extra bakkie koffie groot of klein.
Dank je en proost?
Wij van Indignatie AI zijn je eeuwig dankbaar
Five Eyes is meer dan de som der delen
De SIGINT-business is anders. Five Eyes is geen juridisch bindende overeenkomst; Er is geen schriftelijk contract dat bondgenoten verplicht om elk stukje materiaal te delen dat afkomstig is van de WhatsApp-groep van het Kremlin of de slimme truc van Xi Jinping. Maar het gedeelde systeem van verzameling en beveiligde netwerken voor het distribueren en verwerken van resultaten betekent dat er sprake is van een veel hogere mate van automatische uitwisseling dan bij HUMINT-diensten.
Bill Bonsall, een van de directeuren van GCHQ in de jaren zeventig, wees erop dat het idee om informatie achter te houden gevaarlijk was: de Five Eyes waren gebaseerd op de overtuiging dat “de bijdrage van elke partner niet alleen niet zal worden achtergehouden, maar ook niet zal worden vertraagd.”
Nadat Nieuw-Zeeland in 1984 schepen met kernwapens of kernenergie uit zijn havens en wateren verbood, waarmee de Amerikaanse marine feitelijk werd uitgesloten, werd het land tot 2006 “grotendeels, maar niet volledig” uitgesloten van de Five Eyes, aldus Ferris. Dat was een zeldzame uitzondering.
Tijdens de Suezcrisis, toen Amerika en Groot-Brittannië hevig verdeeld waren over de Brits-Franse invasie van Egypte, ging de SIGINT-samenwerking ononderbroken door. In 1973 eiste Henry Kissinger, destijds Nationaal Veiligheidsadviseur, dat Amerika de Britse regering zou afsnijden om het land te straffen voor een geschil over het Midden-Oostenbeleid. “Ik zal ze afsnijden,” zei hij in stilte.
“We moeten gewoon onze tanden laten zien.” De Amerikaanse National Security Agency “heeft deze order afgewezen”, schrijft Ferris, “die de Amerikaanse SIGINT-verzameling in Europa en het Midden-Oosten zou hebben vernietigd.” Toen Amerika en Canada in 2003 met elkaar in botsing kwamen over de oorlog in Irak, werd Canada ‘uitgesloten van veel militaire en militair-inlichtingendiensten’, maar Five Eyes niet.
In de praktijk zou het volgens een voormalig hoofd van de Britse inlichtingendienst, met uitzondering van Nieuw-Zeeland – dat “niet veel bijdraagt” – onmogelijk zijn om een land uit Five Eyes te verwijderen zonder het hele systeem te vernietigen. Schokken in één land hebben meestal ook gevolgen voor andere landen. Toen er in de VS een machtsstrijd ontstond over FISA Sectie 702, een wet die toezicht in het buitenland reguleert, moest het Britse SIGINT-apparaat zich voorbereiden op grote aanpassingen in zijn systemen als de Amerikaanse wet zou verlopen.
DOGE van Elon Musk leidt tot eerste beveiligingslekken
De wederzijdse afhankelijkheid is uiteraard eenzijdig. “We hebben geen buitenlandse inlichtingendienst”, zegt Jody Thomas, die tot vorig jaar nationaal veiligheidsadviseur was van Justin Trudeau, de Canadese premier. Maar Amerika zou nog steeds iets verliezen. Canada is bijvoorbeeld al sinds de jaren veertig koploper op het gebied van SIGINT in het Noordpoolgebied. Het Verenigd Koninkrijk heeft veel geïnvesteerd in cryptografie. De ligging van Australië is van cruciaal belang voor het volgen van Chinese activiteiten in Azië.
Het feit dat iedereen zou verliezen, is echter niet per se een afschrikmiddel voor Trump. “Dit is een unieke situatie”, betoogt historicus Ferris. Vroeger werden crises binnen de Five Eyes opgelost, omdat de Amerikaanse autoriteiten de waarde van deze partnerschappen inzagen. Ze ‘raapten in stilte de scherven op’, zegt hij, zo niet in tegenspraak met hun politieke superieuren, dan toch op een veilige bureaucratische afstand. Tegenwoordig zijn Amerikaanse spionnen “extreem bang voor de toekomst en weten ze niet waar de kettingzaag naartoe zal leiden.”
Het wordt al gebruikt. De CIA is de afgelopen dagen begonnen met het ontslaan van ambtenaren. Het lijkt erop dat DOGE, het kostenbesparende agentschap van Elon Musk, al heeft bijgedragen aan verschillende beveiligingsinbreuken, waaronder het blootleggen van een CIA-faciliteit en het eisen dat de CIA het agentschap een lijst met nieuwe rekruten met hun voornamen en initialen zou mailen. Dit zou buitenlandse inlichtingendiensten kunnen helpen bij het identificeren van deze rekruten.
Het risico is niet alleen dat Amerikaanse spionagediensten moeite zullen hebben om zich te verdedigen tegen het gebruik van inlichtingeninformatie als wapen tegen bondgenoten, zoals in het verleden is gebeurd. Het bestaat ook uit afgeleid of herleid worden. Kash Patel, de directeur van de FBI, is al jaren bezig met het verkondigen van wilde complottheorieën. Zijn besluit om de leiding van de FBI te ontmantelen en zich te richten op criminaliteit “is een slecht voorteken voor de Amerikaanse contraspionage”, aldus Chris Taylor, een Australische inlichtingenfunctionaris die momenteel werkt voor de denktank ASPI in Canberra.
Momenteel maken westerse functionarissen zich zorgen, maar ze zijn niet in paniek. “Alles wat door de leidingen stroomt, stroomt zoals gewoonlijk”, zegt een insider. “Ik zou dit niet als een grote crisis binnen de Five Eyes classificeren”, zegt John Ferris. Nog niet, in ieder geval.
Toen er in 2021 zorgen ontstonden over de vraag of een onafhankelijke Schotse staat zich bij de Five Eyes zou aansluiten, presenteerde Ciaran Martin, voormalig GCHQ-functionaris en hoofd van de defensie-afdeling van GCHQ, het National Cyber-Security Centre, een eenvoudige methode om de machtsverhoudingen in de westerse alliantie te begrijpen. “Five Eyes … kent vrijwel geen formeel en zeer weinig informeel bestuur”, schreef hij. “In de praktijk is er slechts één ongeschreven regel: Amerika maakt de regels.”
