Indignatie redactie 
Het besluit van het Hooggerechtshof van de EU over de toegang tot sms-berichten tussen Ursula von der Leyen en Albert Bourla zal niet lang voor de Europese verkiezingen vallen.
De lippen van Ursula von der Leyen zijn al meer dan twee jaar verzegeld.
Maar dat maakt de vraag niet minder interessant: wat stond er precies in de sms-berichten die von der Leyen naar verluidt uitwisselde met Albert Bourla, CEO van Pfizer, voordat de EU haar grootste COVID-vaccincontract met het bedrijf zou ondertekenen?
Hoewel de voorzitter van de Commissie von der Leyen misschien zou willen dat het onderwerp zou verdwijnen, doet het er wel toe – en niet alleen omdat dit legitieme zorgen oproept over de manier waarop het vaccincontract tot stand kwam, vooral omdat het aantal doses omhoog schoot en de prijs per prik met naar verluidt 25 procent steeg.
Het roept ook de vraag op of de sms-berichten van commissarissen deel uitmaken van officiële communicatie en op dezelfde manier moeten worden opgeslagen en toegankelijk als andere documenten.
Begin 2024 zullen we een antwoord krijgen, waarbij het hoogste gerechtshof van Europa uitspraak zal doen in een rechtszaak die de New York Times heeft aangespannen tegen de Europese Commissie wegens het niet verlenen van toegang tot de sms-berichten.
‘Het publiek wordt nog steeds informatie ontzegd over de voorwaarden van een van de grootste aanbestedingscontracten in de geschiedenis van de EU’, zegt Nicole Taylor, woordvoerder van de New York Times. informatie, of door alternatieve vormen van communicatie te gebruiken om openbaarmaking te voorkomen”, voegde ze eraan toe.
De zaak von der Leyen roept prikkelende vragen op. Krijgen we eindelijk de teksten te zien? Wat zal dit in de toekomst betekenen voor de privéberichten van commissarissen? En hoe zal dit politiek uitpakken voor Von der Leyen, zoals het zich enkele maanden voor de Europese verkiezingen zal afspelen?
Hier zijn vijf dingen die je moet weten.
1. De New York Times heeft een goede kans om te winnen
De kans op succes voor de New York Times is groot, zegt Yoann Boubacir, jurist en expert op het gebied van Europees recht, wijzend op een EU-verordening uit 2001 die zegt dat EU-burgers het recht moeten hebben op toegang tot “elke inhoud, ongeacht het medium (geschreven op papier of opgeslagen in elektronische vorm, geluids-, visuele of audiovisuele opname).” Dat kunnen heel goed teksten zijn.
De Commissie weigerde oorspronkelijk de toegang tot de berichten op grond van het feit dat dergelijke documenten niet in haar database aanwezig waren. Maar het instituut lijkt “de redenering achter haar besluit nogal te hebben verwaarloosd” om sms-berichten niet te beschouwen als documenten die bewaard en gedeeld konden worden, zei Boubacir.
Rechters, die deel uitmaken van het Gerecht dat verantwoordelijk is voor geschillen over besluiten waarbij de EU-instellingen betrokken zijn, zullen ook rekening houden met het rechtsbeginsel van de democratie. Dit is een basisprincipe van het EU-recht dat entiteiten zoals journalisten, vakbonden, het Europees Parlement en maatschappelijke organisaties aanmoedigt om deel te nemen aan besluitvormingsprocessen.
“Door het principe van democratie toe te passen … is het belangrijk dat de media toegang hebben tot deze documenten”, zegt Vincent Couronne, onderzoeker Europees recht bij het onderzoekscentrum Versailles Public Institutions.
Maar het zal misschien niet zo soepel verlopen.
Rechters zullen ook rekening houden met het fundamentele recht van de EU op privacy, dat alleen mag worden geschonden “wanneer er sprake is van inmenging waarin de wet voorziet, die evenredig is aan het nagestreefde doel en tegemoetkomt aan een dringende sociale behoefte”, aldus Amélie Bellezza, hoofd bedrijfsethiek en EU-manager. bescherming van financiële belangen aan de rechtenfaculteit van Lorraine in Frankrijk.
De dringende noodzaak is duidelijk, zei Bellezza, gezien het feit dat vaccinatie als reactie op de pandemie in het algemeen belang is.
Maar proportionaliteit kan lastiger zijn: betekent dit dan dat het publiek toegang moet krijgen tot alle privécommunicatie van een politicus?
Rechters zullen waarschijnlijk een genuanceerder benadering hanteren dan een simpel ja-of-nee-antwoord. “Misschien zal de rechtbank toegang verlenen tot de teksten, maar alleen als kan worden aangetoond dat de sms’en impact hebben gehad op de uiteindelijke beslissing”, aldus Couronne.
Dat komt omdat rechters bij de beslissing rekening zullen houden met de bedoeling van de wet toen deze voor het eerst werd opgesteld – wat bekend staat als het toestaan van een teleologische interpretatie. Met dat in het achterhoofd is het onwaarschijnlijk dat wetgevers een volledige herziening van de privacyregelgeving zouden hebben nagestreefd.
2. Maar dat betekent niet dat we de teksten zullen zien
De rechtbank beslist of de reden van de Commissie om toegang tot de New York Times te weigeren geldig is, en dus of sms-berichten moeten worden beschouwd als documenten die moeten worden opgeslagen en toegankelijk moeten blijven voor burgers.
Maar zelfs als de uitspraak het besluit van de Commissie om toegang te weigeren ongedaan maakt, zouden ze in theorie de vrijheid kunnen hebben om opnieuw toegang te weigeren – hoewel ze dan een andere rechtvaardiging zouden moeten gebruiken.
Of de teksten ooit het daglicht zullen zien, hangt ook af van de vraag of er technische en juridische middelen zijn om ze terug te halen. De hypothese van een “inbeslagneming” door de politie blijft volgens de Europese wetgeving onwaarschijnlijk; Het Belgische strafrecht zou een dergelijke maatregel uiteindelijk echter kunnen rechtvaardigen, voegde Boubacir eraan toe.
Maar hoewel een EU-richtlijn telecomoperatoren toestaat bepaalde metagegevens met betrekking tot teksten op te slaan voor onderzoeksdoeleinden, zouden bepalingen die gericht zijn op het beschermen van de privacy van burgers uiteindelijk de kansen verzwakken om ooit de inhoud van de teksten zelf te zien.
Maar er is ook een meer existentieel probleem: bestaan de boodschappen nog?
“In zo’n geval is niemand gebonden aan het onmogelijke en zou de Commissie aan de gevolgen van nietigverklaring kunnen ontsnappen”, aldus Boubacir.
3. Timing kan alles zijn… of niet
De uitspraak van het Europees Hof van Justitie wordt begin 2024 verwacht, precies op het moment dat de Europese verkiezingscampagne op volle gang is. Het zou hoge politieke kosten met zich mee kunnen brengen voor Von der Leyen, die mogelijk op zoek is naar een nieuwe termijn van vijf jaar als voorzitter van de Commissie – of een andere spraakmakende baan.
Hoe het besluit ook uitpakt, het zal ongewenste aandacht vestigen op de methoden van de EU-chef von der Leyen. Het zal de Commissie ook blootstellen aan beschuldigingen van niet-transparantie – geen goede zaak na het Qatargate-cash-for-influence-schandaal van het Europees Parlement.
Maar als de Commissie verliest, heeft ze minstens twee maanden de tijd om in beroep te gaan. En het duurt normaal gesproken minstens negen maanden voordat het Hof van Justitie met een nieuwe uitspraak komt – wat tot 2025 zou kunnen leiden.
4. Het zou de manier kunnen veranderen waarop EU-functionarissen met sms-berichten omgaan
De kern van de zaak is de vraag of burgers toegang moeten hebben tot documenten die van cruciaal belang zijn voor beslissingen – inclusief kortstondige digitale berichten – en in dat opzicht zou de uitspraak een precedent kunnen scheppen op het gebied van transparantiekwesties binnen de EU.
“Het Hof van Justitie zal worden opgeroepen om het idee te verduidelijken van wat wordt beschouwd als een document waartoe burgers toegang mogen vragen”, aldus Bellezza.
Couronne zei dat een positief besluit wetgevers waarschijnlijk zou aanzetten tot bepalingen om EU-politici op hoog niveau (en zichzelf) te beschermen tegen het geven van volledige toegang tot hun teksten. “Als we bedenken dat sms-berichten overdraagbaar zijn, dan zouden alle sms-berichten die door commissarissen worden verzonden, en waarom niet door bestuurders en [leden van het Europees Parlement], tot op zekere hoogte overdraagbaar kunnen zijn.”
Dat zou onderwerp kunnen zijn van “een strijd die jaren kan duren”, voegde Bellezza eraan toe, die zei dat dergelijke rechtszaken over privacy in het verleden tot de meest ingewikkelde behoorden.
5. Zelfs als de Commissie wint, is Von der Leyen nog niet uit de juridische problemen
Naast het besluit van de New York Times zijn er nog drie andere zaken met betrekking tot de vaccincontracten van de EU in behandeling.
Het Europees Openbaar Ministerie – waarvan de rol bestaat uit het onderzoeken, vervolgen en voor de rechter brengen van “misdaden tegen de financiële belangen van de EU” – heeft een open onderzoek naar de vaccinaankopen van de EU, waarvan de details niet openbaar zijn gemaakt. Een functionaris van het EOM zei dat de aanklagers hopen de zaak eind dit jaar af te ronden.
De Belgische lobbyist Frédéric Baldan heeft in april in België een strafrechtelijke klacht ingediend tegen Von der Leyen, waarin onder meer beschuldigingen van corruptie en vernietiging van documenten zijn opgenomen. De advocaat die hem vertegenwoordigt, Diane Protat, vertegenwoordigt ook een vaccin-sceptische Franse organisatie genaamd BonSens, die eerder heeft gelobbyd tegen de reactie op COVID-19.
BonSens kondigde aan dat het ook juridische stappen heeft ondernomen in de Verenigde Staten en Frankrijk; in de VS om de sms-berichten te verkrijgen en in Frankrijk om de COVID-19-vaccincontracten tussen de EU en Pfizer nietig te verklaren.
Dus ondanks gesloten lippen lijkt het erop dat de vragen rond vaccinonderhandelingen niet snel zullen verdwijnen.
