Versnipperde Stasi-documenten: 15.500 tassen, veel vragen en een enorm vermoeden

Stasi-bestanden worden al jaren niet meer gereconstrueerd, hoewel dit technisch mogelijk zou zijn. Het Fraunhofer Instituut vestigt nu in een brief de aandacht op het kreupele gedrag van de federale overheid en de Stasi-administratie. De AfD voelt een schandaal en heeft een vermoeden over het motief voor de “jarenlange deportatie”.

Meer dan 111 kilometer aan Stasi-documenten , duizenden foto’s en geluidsdragers werden vorige week officieel overgedragen aan het Federaal Archief. De administratie van Stasi , die de gegevens bijna 30 jaar beheerde, is gesloten. Maar ongeveer 15.500 zakken met gescheurde Stasi-documenten wachten nog steeds om te worden gereconstrueerd. Maar het proces ligt al een aantal jaren stil – en dat roept vragen op.

Het feit dat de versnipperde papieren nog steeds bestaan, is de verdienste en de erfenis van die DDR-burgers die Stasi-kantoren vanaf 4 december 1989 bezetten om de geheime vernietiging van bestanden te voorkomen. Begin november is de Stasi begonnen met het op grote schaal vernietigen van documenten, bijvoorbeeld om compromitterende of illegale praktijken te verdoezelen en om geheime bronnen of andere onofficiële connecties te beschermen.

De zogenaamde burn-outsystemen waren echter niet voldoende om de massa documenten in zeer korte tijd voor altijd te vernietigen. Dus begonnen de medewerkers van de Staatsveiligheidsdienst de dossiers met de hand te verscheuren. De snippers moeten vervolgens in garages en binnenplaatsen met water worden overgoten en tot pulp worden verwerkt. Documenten werden ook verbrand of versnipperd met een shredder. Door de Stasi-kantoren te bezetten, werden 16.000 zakken met gescheurde dossiers bespaard.

De directeur van het instituut wendt zich met een kritische brief tot de culturele commissie

Vanaf 1995 begonnen vooral medewerkers van het Federaal Bureau voor Migratie en Vluchtelingen (Bamf) in de Beierse stad Zirndorf de bestanden handmatig te reconstrueren. In 2015 werden deze echter vanwege de vluchtelingenstroom terug naar Bamf bevolen. In de tien jaar konden 500 zakken met de hand worden gepuzzeld. Experts berekenden hoe lang het zou duren als elke medewerker ongeveer drie zakken per jaar zou kunnen reconstrueren: 640 jaar.

Al in 2000 stemde de Bondsdag om de ontwikkeling te vergemakkelijken door het gebruik van IT-processen. Vier jaar later kon het Fraunhofer Institute for Production Systems and Design Technology (IPK) de eerste successen aantonen met de zogenaamde ePuzzler. Na nog eens drie jaar kreeg het instituut een bijbehorend onderzoekscontract.

Sindsdien is de digitale reconstructie keer op keer tot stilstand gekomen en is er sinds 2018 niets meer gebeurd. De Fraunhofer IPK schreef ongeveer twee weken geleden aan de culturele commissie van de Bondsdag. In de krant die beschikbaar is bij het weekblad Junge Freiheit, informeert instituutsdirecteur Eckart Uhlmann de Kamerleden over de status van de virtuele reconstructie van de documenten.

De Bondsdag keurde het volledige bedrag voor scanners niet goed

De brief leest deels als een diplomatiek geformuleerde kritiek op de politici die betrokken zijn bij de Bondsdag en de federale regering en op de Stasi-administratie. Het verloop van het project werd “altijd gekenmerkt door lange onderbrekingen”, wat “de ontwikkeling van een nieuwe en wereldwijd unieke technologie erg moeilijk maakte”. Toch slaagden de technici er in 2014 in om de ePuzzler in 2014 met succes af te ronden.

Op dat moment was het de bedoeling van Fraunhofer IPK om het oude contract af te sluiten en een nieuw contract te onderhandelen voor de andere projectfasen. “Ondanks de beloften van de federale commissaris voor de Stasi-documenten om dit op dezelfde manier uit te voeren, is het oude contract nog niet afgesloten. De laatste betalingen aan Fraunhofer IPK zijn in 2014 gedaan, hoewel we tot 2016 docentfuncties moesten behouden en begeleiden en de afgelopen jaren meerdere keren uitgebreide projectoverzichten hebben gemaakt. ”In 2018 diende het instituut het laatste projectvoorstel in, maar het is nu achterhaald.

In zijn brief benadrukt Uhlmann het belang van een speciaal ontwikkelde scanner om de snippets te digitaliseren. Voorheen mislukte een snellere reconstructie niet vanwege de software, maar vanwege de scanner. Daarom ontwierp het instituut vanaf 2013 op verzoek van de Bondsdag drie varianten van een scanlijn, waarvan het parlement eind 2014 voor zes miljoen euro de ‘middelste variant’ koos. Maar omdat de Bondsdag slechts twee miljoen goedkeurde, kon de scanlijn in 2015 niet zoals gepland worden geïmplementeerd.

De onderhandelingen zijn aan de gang sinds het najaar van 2019 – tot nu toe zonder resultaat

In plaats daarvan ontwikkelde de Fraunhofer IPK in hetzelfde jaar een nieuw projectscenario met een gereduceerd scansysteem voor twee miljoen euro. In september stopte de Federale Rekenkamer echter met de virtuele wederopbouw. De kosten zijn te hoog en niet te overzien, zei hij. Nadat de testprocedure eind 2017 was afgerond, presenteerde het instituut begin 2018 een ander projectscenario. Sinds het najaar van 2019 zijn er contractonderhandelingen gaande – tot nu toe zonder resultaat.

Aan het einde van zijn brief wees Uhlmann nogmaals op het succes van de scantechnologie, die bijvoorbeeld werd gebruikt om recent vernietigde bankbiljetten voor de Bundesbank te reconstrueren. Dit kan ook worden opgevat als een hint voor de verantwoordelijke politici: kijk hier, we kunnen ons deel van de overeenkomst nakomen, geef ons nu eindelijk de bestelling en een nieuw contract. Uhlmann was op verzoek van de JF nog niet te bereiken.

De woordvoerder van het onderzoeksbeleid van de AfD-parlementaire fractie in de Bondsdag, Götz Frömming, beschrijft de “jarenlange vertraging” van de wederopbouw met betrekking tot JONGE VRIJHEID als een “politiek schandaal”. Ondanks beloften van het tegendeel, volgens welke de Stasi niet het laatste woord mag hebben over welke documenten voor het nageslacht zullen worden bewaard en welke niet, “is het project tegen de muur gelopen”.

‘Je moet je afvragen welke geheimen de Stasi-zakken hebben’

De AfD-politicus begrijpt niet dat het Fraunhofer Instituut de schuld krijgt. Het instituut had de functionaliteit van de ePuzzler bewezen en de contractuele en financiële hindernissen hadden kunnen worden overwonnen. “De verantwoordelijken van de Stasi-administratie en de federale overheid ontbrak duidelijk de politieke wil om dit te doen. Je moet je afvragen welke geheimen de Stasi-zakken bevatten waar we niet achter mogen komen.”

Het is zeer waarschijnlijk dat de versnipperde bestanden explosieve informatie kunnen bevatten. Vanuit hun oogpunt probeerden de Stasi eerst relevante documenten te vernietigen. Als het Fraunhofer Instituut niet verantwoordelijk is voor de trage voortgang bij het reconstrueren van de dossiers, blijven er nog maar twee actoren over: de Stasi-administratie, die niet meer bestaat, en de federale overheid.