Vertrouwen in koning gedaald na jaar vol blunders: ‘het volk heeft het nakijken’

Kan de koning vandaag, op Prinsjesdag, het geschonden vertrouwen herstellen na de reeks communicatieblunders van het afgelopen jaar? Nederland kijkt hem vanmiddag op de vingers.

Voor de negende keer neemt koning Willem-Alexander kort na het middaguur plaats op het rode fluweel en declameert de troonrede. Er is veel gebeurd het afgelopen jaar, maar vandaag een revanche nemen op zijn geknakte vertrouwenscijfers zit er niet in. Geen staatshoofd heeft ooit zijn imago weten op te poetsen met de troonrede. De rede kan wel voor uitglijders zorgen door versprekingen, een inhoudelijke onjuistheid of ongemak.

Waar Prinsjesdag ongeveer samenvalt met een bevrijdingsgevoel van maatregelen die de samenleving onder druk zetten, zal bij het voorlezen van de troonrede door de koning een gevoel van ongemak niet te onderdrukken zijn. Een jaar geleden was hij nog het boegbeeld van de regering in de strijd tegen de pandemie. Die positie heeft hij door eigen toedoen verspeeld.

Niet eens door de selfie met een Griekse restauranteigenaar omdat er geen afstand werd gehouden. “In de spontaniteit van het moment hebben we daar niet goed op gelet,” zo excuseerde het paar zich eind augustus vorig jaar. Een beetje dom, maar het gevoel dat de koning een bondgenoot was in de pandemie bleef grotendeels intact. In de collectieve herinnering was beklijfd dat hij op de eerste voorjaarsdag een toespraak had gehouden, vijf miljoen Nederlanders hadden gekeken.

Persoonlijker

Zijn passages over corona in de troonrede leken vorig jaar persoonlijker, minder kabinetsbeleid. Die ruimte kreeg hij van Rutte. Willem-Alexander mocht empathie tonen. “Corona raakt ons allemaal. Van Terschelling tot Aruba. Jong en oud. Mensen met een beperking vaak nog harder dan anderen. Corona raakt ons in school en werk. In het gemis van een aanraking. En vooral: in ons gevoel van veiligheid en vertrouwen.”

En als conclusie: “Nederland heeft in de coronacrisis bewezen verantwoordelijk, saamhorig en flexibel te zijn. Laat ons dat volhouden zolang dat nodig is. En laat ons daar vertrouwen aan ontlenen voor de toekomst.”

Precies dat haalde Willem-Alexander een maand na die troonrede met zijn vakantie naar Griekenland onderuit. Terwijl het hele land via een persconferentie door premier Rutte werd gemaand in de herfstvakantie niet naar het buitenland te gaan, bestelde de koning de PH-GOV, het regeringsvliegtuig. Het mocht, zeggen ze in zijn omgeving, nog steeds. Maar de empathie met zijn onderdanen die thuis moesten blijven, haperde hier. Het inschattingsvermogen van de koning schoot tekort.

De vertrouwenscijfers kelderden vorig jaar naar 47 procent. Met Koningsdag 2021 kropen de cijfers weer omhoog naar 57 procent. Waar zijn score op betrokkenheid en meelevendheid 70 procent was, verloor hij daarvan meer dan de helft.

Handen schudden

Dat belette de koning niet om zich zonder mondkapje in een Haagse volksbuurt te begeven tussen vele tientallen voetbalsupporters en, tegen het kabinetsbeleid in, handen te schudden.

Afgelopen zomer, net voor zijn vakantie, kreeg Willem-Alexander de vraag hoe hij al die kritiek toch ervoer. “Je leert ervan, je bespreekt het en voor de rest heb je een olifantenhuid en een prima leven,” aldus de koning. Alsof hij zijn schouders ophaalde. Een ingewijde: “Die slechte vertrouwenscijfers interesseren hem niet, het gaat om de lange termijn.”

In weinig opzichten lijkt Willem-Alexander als staatshoofd op zijn moeder, oud-koningin Beatrix, maar in dit opzicht wel. Beatrix noemde populariteit in 2000, tijdens een televisie-interview met Maartje van Weegen ‘gevaarlijk, oppervlakkig en tijdelijk’.

Rust rond de koning is hem dit jaar niet gegund. “Tja, hoge bomen vangen veel wind,” zei Máxima tijdens haar interview ter gelegenheid van haar vijftigste verjaardag. Want naast de coronaperikelen was er dit jaar de ophef rond de speedboot van een paar miljoen euro. “Het was iets dat mijn man heel graag wilde hebben,” schoot Máxima te hulp.

Ongepast

Ook was in kringen van parlementariërs en kabinetsleden tandengeknars hoorbaar toen de koning verscheen bij de Grand Prix van Zandvoort. Waar de rest van de regering aangaf het niet gepast te vinden daar te verschijnen, dook het staatshoofd wel op. Kamervragen volgden. De koning ging met zijn omstreden neef prins Bernhard op de foto en deed naar zijn idee ook zijn grootvader recht door er te zijn.

En ook het gerommel rond het sluiten van de kroondomeinen in Apeldoorn doet zijn imago geen goed. Het kabinet heeft zich na jaren eindelijk vermand om het openhouden van het kroondomein te koppelen aan het verstrekken van de subsidie voor het beheer.

Columnist Özkan Akyol bewoog de afgelopen jaren al meer en meer naar het republikeinse kamp, vertelt hij. Dat kwam het afgelopen jaar in een stroomversnelling. “Dat gedoe met die speedboot, natuurlijk die herfstvakantie in Griekenland, onlangs weer dat afsluiten van het landgoed om maar lekker te kunnen jagen. Ik weet dat over elke uiting, elke actie van die familie, eerst oeverloos wordt vergaderd. En toch slagen ze er keer op keer in om het verkeerde te doen. Daardoor vraag ik me ook af: wat voor een mensen zitten er in de hofhouding? Durven zij wel tegen de leden van de koninklijke familie te zeggen dat iets niet verstandig is?”

Gouden greep

Hoe het ook zij, als de minister van Financiën zijn koffertje met de financiële plannen opent, zit er naast alle tegenvallers één meevaller bij: prinses Amalia wil haar jaarlijkse miljoen niet incasseren zolang daar niets van haar kant tegenover staat. De komende vier, vijf jaar doet zij dat niet.

Een gouden greep, aldus Peter Rehwinkel, politicus en staatsrechtdeskundige en schrijver van het boek Amalia, de plicht roept. Vorsten-hoofdredacteur Justine Marcella vindt het een gemiste kans dat de Oranjes de twee populairste prinsessen, Amalia en haar grootmoeder Beatrix, niet nadrukkelijker in stelling brengen in een poging de harten van het volk te heroveren. “Zeker online laat de familie kansen liggen, want op een platform als Instagram kun je eenvoudig iets van jezelf laten zien, zonder dat je daar buitenstaanders voor over de vloer hoeft te krijgen. In het geval van Amalia: laat zien wat je voor Moederdag bakt. Of post een juichfoto als je je rijbewijs hebt gehaald. Meer is niet nodig om een groot deel van Nederland met je mee te laten leven.”

Amalia’s ouders moeten volgens Marcella de rest van 2021 ‘meer doen dan op hun normale jaarplanning staat’, om in elk geval weer zichtbaar te worden. Dat lijkt ook te gaan gebeuren. Zo wordt achter de schermen hard gewerkt aan twee staatsbezoeken naar Europese landen in oktober en december, en staat een trip naar het Caribische deel van het koninkrijk met potlood in de koninklijke agenda, zodra de pandemie het daar ook toelaat. En dan zijn er nog talloze werkbezoeken. Een bron dichtbij de familie zei een tijdje geleden al: “Veel is uitgesteld, maar vrijwel niets is afgelast. Geloof me, er komt een overvol najaar aan. Het koningspaar kan niet wachten.”