Voer een vaccinatieplicht in (of een hogere zorgpremie voor anti-vaxxers)

Een vaccinatieplicht vinden de zogeheten anti-vaxxers in strijd met de vrijheid om zelf te beslissen over je lichaam. Zonder zo’n plicht echter kunnen niet gevaccineerden anderen (en zichzelf) hogere zorgkosten opdringen. De kosten van hun keuzen dragen ze echter niet zelf, maar laten ze aan anderen over. Als we er mee instemmen dat de overheid niet mag ingrijpen in de keuzen van mensen, zou de overheid ook de kosten van die keuzen niet moeten vergoeden.

Die kosten zijn evident. 90% van de coronapatiënten in ziekenhuizen zijn niet gevaccineerd. Waarom moeten wij gevaccineerden daaraan via de collectieve zorgverzekering meebetalen? Het is toch heel eenvoudig ant-vaxxers meer te laten betalen voor de hogere kosten die zij veroorzaken. Met behoud van de collectieve zorgverzekering kunnen wij anti-vaxxers hogere zorgpremies of hogere eigen bijdragen vragen.

Wanneer mag de overheid ingrijpen?

Veertig jaar lang heb ik over het vakgebied Openbare Financiën gedoceerd. Dit is een wat ouderwetse term uit de tijd dat het vakgebied zich alleen nog maar bezighield met belastingen. Maar de overheid doet natuurlijk veel meer dan belasting heffen. Een betere term voor dit vakgebied is dan ook Economie van de Overheid, of Economie van de Publieke Sector. De belangrijkste vraag van dit vakgebied is: wanneer mag de overheid in de maatschappij ingrijpen?

Het antwoord op die vraag is eigenlijk heel simpel. De overheid mag ingrijpen als de maatschappij zelf tot niet-optimale of niet-rechtvaardige keuzes komt. Laten we maar even beginnen met het laatste punt. Stel dat de economie/maatschappij op zijn beloop wordt gelaten. Stel ook dat het eindresultaat is dat slechts een paar mensen de beschikkingsmacht heeft over de middelen van de economie. Dan is er een reden voor de overheid om in te grijpen en de middelen ‘eerlijker’ over de economie te verspreiden.

Wat als de overheid een dictator is?

Het feit dat ‘eerlijker’ tussen quotes staat, betekent al dat er een probleem kan zijn met de term eerlijk. Er zijn landen waar de leiders zelf als enigen die beschikkingsmacht hebben. Die leiders vinden dat meestal geen reden om aan herverdeling te gaan doen. Sterker, die leiders laten vooral merken dat ze de verdeling in hun voordeel helemaal niet onrechtvaardig of onrechtmatig vinden. Ze laten immers mensen die het gedrag van hen als leiders aanklagen bij voorkeur achter tralies opbergen. Dat gaat dan soms gepaard aan martelingen. Dat dan als afschrikwekkend voorbeeld om andere politieke tegenstanders af te schrikken.

De voorbeelden daarvan nu (Rusland, Wit-Rusland, China, Saoedi-Arabië, diverse landen in Afrika, enz.) en in het verleden zijn niet zo moeilijk te vinden.

Hayek: overheidsingrijpen leidt tot dictatuur

De twee in het oog springende dictaturen uit de 20^e eeuw zijn de Sovjet-Unie en Nazi-Duitsland. Deze staten vormden de inspiratiebron voor een hele andere benadering van de overheid. De overheid was een gevaar voor het welzijn en de welvaart van de burgers. De beste overheid was daarom de kleinst mogelijke overheid. De meest uitgesproken voorstander van die opvatting was Friedrich Hayek. Wij weten dat hij vond dat centraal geleide economieën vroeg of laat tot dwang leiden, dus tot slavernij. Planning leidt immers tot keuzes waar onherroepelijk sommige mensen niet mee instemmen. De overheid moet zich dus niet bemoeien met zaken waar individuen zelf wel over kunnen beslissen.

Hayek was dus sterk tegen overheidsinterventie. De individuele vrijheid ging boven alles. Zou Hayek ook tegen een vaccinatieplicht zijn geweest? Zo’n plicht is duidelijk een aantasting van de persoonlijke vrijheid en dus verwerpelijk, toch? Dat is wat tienduizenden anti-vaxxers in Nederland ook vinden. Zij willen de vrijheid om zelf te kunnen beslissen over hun eigen lichaam.

Is de keuze tegen vaccineren een beroep op vrijheid?

Maar mensen die zich wel laten vaccineren, hebben hetzelfde argument. Althans, dat meldt klinisch ethicus Erwin Kompanje in de Volkskrant: “Mensen laten zich vaccineren voor de vrijheid. Ze willen niet ziek worden want ziekte betekent onvrijheid. Of ze willen af van de vrijheidsbeperkingen, ze willen op vakantie, ze willen weer uitgaan. Ongevaccineerden zeggen: ik wil de vrijheid hebben om te beslissen wat ik doe in mijn leven. Dat is in feite hetzelfde argument.”

Is de vrijheid om jezelf en anderen ziek te maken, hetzelfde argument als het argument dat je zelf niet ziek wil worden? Het lijkt me twee soorten vrijheid van heel andere ordes. Het is, extreem gesteld, het verschil tussen de vrijheid om geen zelfmoord te willen plegen versus de vrijheid om anderen dood te schieten.

Mensen dragen zelf de kosten van ongezond gedrag

Nog een voorbeeld van ethisch redeneren dat mij maar matig bevalt. De journalist vraagt aan Kompanje of hij het ermee eens is dat mensen die zich niet hebben laten vaccineren moeten meebetalen aan toegangstesten. Kompanje vindt daar “iets onlogisch” inzitten. Hij zegt: “we zijn in de gezondheidszorg solidair met elkaar (…). We betalen mee aan de behandeling van mensen die ongezond leven.”

Zeker! Maar die mensen leven ongezond ten koste van zichzelf, niet ten koste van anderen. Bovendien belast de overheid een deel van de ongezonde producten, zoals sigaretten en alcohol, relatief hoog. Ik heb nog nooit een demonstratie gezien van mensen die de vrijheid opeisen om ongezond te leven en daarom een lagere belasting op ongezonde producten eisen.

Ongezond gedrag is ook op veel plaatsen verboden

Hogere accijns op alcohol en sigaretten is een voorbeeld van overheidsingrijpen als reactie op ongewenst individueel gedrag. Maar behalve hogere belastingen, wordt ongezond gedrag ook nog op veel plaatsen verboden. Zo mag je in het openbaar op veel plekken niet roken.

Het ongewenste gedrag (roken en alcohol zijn ongezonde gewoontes) vormt voor de overheid (kennelijk) voldoende motivatie om in te grijpen in de “individuele levenssfeer”.  De overheid grijpt hier in omdat er, wat economen noemen, externe effecten van individueel gedrag zijn. Zonder dat ingrijpen zouden anderen de consequenties moeten dragen van de gevolgen van individuele keuzes waar de persoon die de beslissingen neemt geen rekening mee houdt.

De externe kosten van niet-vaccineren zijn veel hoger

Bij degenen die ongezond leven gaat het om de gevolgen voor de zorgkosten (zie boven). Bij diegenen die zich niet willen laten vaccineren, gaat het ook om de zorgkosten, maar daar komt in geval van een besmettelijke ziekte natuurlijk nog iets bij. Omdat ongevaccineerden anderen kunnen besmetten, worden die anderen gedupeerd. Om het anders te zeggen: door zelf te willen beschikken over hun eigen lichaam, beschikken de anti-vaxxers indirect ook over de lichamen van anderen.

Vergeleken met hen die ongezond leven, geven de anti-vaxxers externe effecten in het kwadraat. Er is dus voldoende reden om, net als bij de mensen die ongezond leven, ook bij de anti-vaxxers de kosten die ze zelf veroorzaken in rekening te brengen. Hoe moeilijk dat kennelijk ligt in ons parlement, bleek uit de weerstand van veel Kamerleden tegen het niet langer gratis aanbieden van een toegangstest. Die politieke weerstand heeft gewonnen. Zoals de krant meldde blijft de toegangstest gratis voor iedereen.

Hayek wilde geen vaccinatieplicht, maar ook geen collectieve zorgverzekering

Maar, terug naar Hayek. Waarschijnlijk zou hij tegen een vaccinatieplicht zijn geweest. Hij was echter ook tegen een collectieve zorgverzekering. Als een zorgverzekering echter alleen via de markt af te sluiten is, zullen de anti-vaxxers vanzelf met de kosten van hun gedrag worden geconfronteerd. In de markt zullen zorgverzekeraars namelijk proberen om zorgkosten die aan de verzekerden zelf te wijten zijn, niet te vergoeden. Zorgverzekeraars kunnen ook een hogere premie vragen aan mensen die niet voldoende proberen zorgkosten te vermijden. Linksom of rechtsom zullen anti-vaxxers in de markt zelf de kosten van hun gedrag gepresenteerd krijgen. De vrijheid waar de anti-vaxxers zo om roepen, zou in een markt met geld gekocht moeten worden.

Voer een anti-vaxpremie of een eigen bijdrage in

Dus, anti-vaxxers eten van twee walletjes: zij willen vrijheid en laten de kosten van hun vrijheid door anderen betalen. Als er dan geen vaccinatieplicht komt, zou ik bijna de collectieve zorgverzekering willen opheffen. Liever niet natuurlijk. We weten immers dat marktwerking in de zorg tot catastrofes kan leiden. Dan zou ik het invoeren van een anti-vax ziektekostenpremie willen bepleiten. Die zou dan moeten gelden voor antroposofen, bevindelijk gereformeerden en de kritische prikkers. Een eigen bijdrage voor ziekenhuisopname te betalen door anti-vaxxers die besmet zijn geraakt, mag van mij ook.