Indignatie redactie 
In sommige regio's bieden openbare klinieken geen abortussen meer aan. – CC-BY 4.0 Illustratie: DALL-E, Promt: een vrouw van achteren die voor een kliniek staat met een rood kruis erop dat geblokkeerd is, Outpainting: DALL-E
Spanje – Zwangerschap afbreken op verzoek? In Spanje is dit tot de 14e week volledig legaal. Desondanks blokkeert de overheid al drie jaar de website van een internationale organisatie die voorlichting geeft over abortussen. Over een ruzie over pillen en vrijheid van meningsuiting.
Eind januari 2020 wordt langzaam duidelijk dat er iets niet klopt. Berichten komen binnen bij Women on Web: Uw website is niet meer toegankelijk vanuit Spanje. Als je het adres in de browser wilt opvragen, krijg je een foutmelding: “Error 404 – Page not found” . De reden daarvoor kwam de organisatie pas weken later te weten: de Spaanse drugsautoriteit had een netwerkverbod bevolen. De grootste internetproviders van het land moesten ervoor zorgen dat hun gebruikers geen toegang meer hadden tot de Women on Web-website.
Nu, meer dan drie jaar later, hebben drie verschillende rechtbanken zich over de zaak gebogen, tot en met het Spaanse Hooggerechtshof. Die oordeelde in oktober dat het blokkeren van womenonweb.org onwettig was. En toch is de site nog steeds niet zonder trucjes vanuit Spanje te bereiken. Hoe kan dat zijn?
“Illegale verkoop van drugs”
De in Canada gevestigde internationale organisatie verstrekt al 18 jaar gratis informatie over abortussen. En op verzoek stuurt ze de twee medicijnen mifepriston en misoprostol voor medische abortussen, meestal naar landen waar restrictieve wetten abortus moeilijk maken. Met een tussenpoos van een paar dagen hebben deze medicijnen een grote kans om een zwangerschap te beëindigen.De WHO beveelt de methode aan tot de 12e week en classificeert deze als veilig.
In Spanje dachten de autoriteiten er anders over. Al in mei 2019 stuurde het drugsbureau Women on Web een e-mail: De telematicamarketing van deze medicijnen in Spanje is illegaal. De organisatie mag geen pillen aanbieden.
Omdat mifepriston en misoprostol alleen door artsen in Spanje kunnen worden voorgeschreven. Vanuit het standpunt van de autoriteiten was het als volgt: omdat Women on Web het geld geeft aan degenen die hulp zoeken, is het misdrijf van “illegale verkoop van medicijnen” vervuld. Dat de organisatie de fondsen helemaal niet verkoopt, maar gratis aanbiedt en alleen om donaties vraagt, maakte blijkbaar geen verschil.
Sinds 2019 staat de Spaanse wet toe dat websites worden geblokkeerd als er een risico is voor de “openbare veiligheid” of de “nationale veiligheid” , zelfs zonder gerechtelijk bevel. Dat is precies wat het bureau deed.
Maar ze blokkeerde niet alleen het gedeelte van de site waar de drugs werden aangeboden, maar de hele site. Dat gold ook voor alle informatie over abortussen die Women on Web aanbiedt. Dit is waar organisaties als Amnesty International voor hadden gewaarschuwd toen de wet werd ingevoerd: een autoriteit had simpelweg besloten dat mensen in Spanje geen toegang meer mochten hebben tot een bepaalde website.
Hoge Raad handhaaft verbod
Puur technisch gezien werkt een netwerkblokkade als een soort privacyscherm. De geblokkeerde websites blijven online, ze zijn alleen niet meer zichtbaar in een bepaald geografisch gebied – althans niet zonder de juiste tools. Wil je ze omzeilen, dan kun je bijvoorbeeld een VPN of de Tor-browser gebruiken.
Vrijwilligers van het Open Observatory of Network Interference (OONI), dat gratis software gebruikt om netwerkblokkades te onderzoeken, hebben een gedetailleerde lijst samengesteld van welke internetproviders welke technische methoden gebruiken om de site te blokkeren. Uit hun analyse blijkt dat er minstens vier methoden worden gebruikt – van een nogal tamme omleiding tot het technisch bedreven blokkeren van bepaalde gegevens.
Vooral Vodafone en Telefónica gaan ver. Ze gebruikten zelfs een techniek genaamd Deep Packet Inspection, een van de meest invasieve technologieën om inhoud te blokkeren. Het wordt overigens vooral gebruikt in landen als China, Turkije of India, waar het massaal afsluiten van internet gebruikelijk is.
Vanuit juridisch oogpunt wordt netwerkblokkering beschouwd als zware artillerie. Ze schenden het principe van netwerkneutraliteit, d.w.z. de gelijke behandeling van alle gegevens tijdens de transmissie op het netwerk en de vrije toegang daartoe. Bovenal gebruiken autoritaire staten ze om ongewenste inhoud te censureren. In democratische staten moeten de hordes daarom hoog zijn voordat deze remedie wordt uitgepakt.
In Spanje leek de drempel niet zo hoog. De geneesmiddelenautoriteit kon de netwerkblokkering gewoon gelasten, internetproviders van Vodafone tot Orange moesten zich eraan houden. Of zo leek het in eerste instantie. Kennelijk was deze interpretatie van de juridische situatie wat voorbarig.
Women on Web klaagde het verbod in 2021 aan en kreeg gedeeltelijk gelijk. In oktober oordeelde het Spaanse hooggerechtshof dat de blokkering van womenonweb.org niet in overeenstemming was met de wet. De autoriteit had de delen van de site waarop de drugs werden aangeboden zonder gerechtelijk bevel kunnen blokkeren, d.w.z. de pagina’s waarop Women on Web kopt “Bestel abortuspillen online” – maar niet de hele website.
Want het verstrekken van medicijnen is duidelijk illegaal, maar naast medicijnen vind je hier ook “informatie, aanbevelingen en meningen over seksuele gezondheid en reproductieve rechten”. Deze inhoud “viel ongetwijfeld in de categorie informatie en meningsuiting, zodat de onderbreking ervan niet rechtmatig kon worden gedaan zonder voorafgaande rechterlijke toestemming”. Daarnaast voerden organisaties voor zogenaamde reproductieve rechten activiteiten uit met een politieke dimensie. Je moet speciale aandacht besteden aan de vrijheid van meningsuiting.
Het vonnis: de blokkade op de site als geheel moet weer opgeheven worden. Alleen de onderdelen waarop medicijnen worden aangeboden, moeten geblokkeerd blijven.
“Oneerlijk en oneerlijk”
Dat was in oktober. Daarna gebeurde er lange tijd niets, meldt advocaat Gema Fernández, die de organisatie vertegenwoordigt in de rechtbank in Spanje. In plaats daarvan ging het argument verder. Het drugsagentschap en het parket dat het vertegenwoordigde, hadden nu een nieuw argument: het was technisch onmogelijk om de uitspraak van de Hoge Raad uit te voeren. Want wie de website bezoekt, gebruikt HTTPS, een versleutelde verbinding .
De internetprovider ziet niet welke subpagina’s een persoon bezoekt en kan deze daarom niet afzonderlijk blokkeren. Daarom moet het hele terrein in Spanje geblokkeerd blijven om illegale handel in medicijnen tegen te gaan.
Women on Web is boos. “We voelen ons misleid en verraden door dit vonnis”, zei Venny Ala-Siurua, de huidige uitvoerend directeur van Women on Web, in een recent persbericht. “We waren nooit helemaal tevreden met de beslissing om sommige van onze sites geblokkeerd te houden. Maar om te horen dat er nooit een echte manier is geweest om onze sites gedeeltelijk te deblokkeren, voelt erg oneerlijk en onoprecht.” De Spaanse regering moet de site onmiddellijk deblokkeren, al het andere is een schending van het recht op gratis informatie over abortus.
Abortussen: legaal en toch moeilijk te verkrijgen
Abortus is sinds 2010 niet meer strafbaar in Spanje. De toenmalige sociaaldemocratische regering gooide het roer om en stelde vast dat iedereen een zwangerschap tot 14 weken kan afbreken als hij dat wil. Onlangs hebben de zittende regering van de PSOE en de linkse PODEMOS de toegang tot abortussen nog gemakkelijker gemaakt, en nu hoef je geen verplicht advies in te winnen voordat je abortus afbreekt. Op papier klinkt de situatie beter dan in Duitsland, waar abortus nog geregeld is in het wetboek van strafrecht.
In de praktijk blijkbaar niet. Spanje is een katholiek land. Artsen of verpleegkundigen hebben het recht om gewetensredenen een abortus te weigeren. Niemand weet precies hoe vaak dit voorkomt – gewetensbezwaren hoef je niet te melden. Feministische organisaties rapporteren echter uit bepaalde regio’s, bijvoorbeeld in het zuiden van Andalusië, waar abortussen niet meer worden aangeboden.
De New York Times meldde twee jaar geleden dat er in de hele regio Aragon in het noorden van het land geen enkele openbare kliniek is die nog een abortus uitvoert. Ook het onderzoeksproject European Abortion Access verwijst naar onderzoeken die aantonen dat er in bepaalde regio’s nauwelijks zorg is.
Women on Web betoogt: Zwangere vrouwen in Spanje zijn afhankelijk van de informatie op hun site, het is een grondrecht.
Women on Web wil naar het Grondwettelijk Hof
Het dispuut gaat verder: Women on Web vecht niet alleen met het drugsbureau voor de vrijgave van haar website. Ook wil ze de uitspraak van de Hoge Raad niet erkennen, het geschil moet naar het Grondwettelijk Hof.
“De beslissing is grotendeels positief”, zegt Gema Fernández. En toch oordeelde de rechtbank dat het illegaal was voor Women on Web om medicijnen te verkopen die niet zijn goedgekeurd in Spanje, “zelfs als de medicijnen zijn voorgeschreven door een arts in een andere EU-lidstaat”.
De organisatie is hiertegen in beroep gegaan. Ze stelt dat er in de eerste plaats geen medicijnen worden verkocht, maar alleen contact met artsen als dat nodig is. Die zouden dan dezelfde medicijnen voorschrijven die in Spanje zouden worden voorgeschreven. Ten tweede zijn de medicijnen, in tegenstelling tot de mening van de rechtbank, wel degelijk goedgekeurd in Spanje. De beslissing over de ontvankelijkheid van de klacht door het Grondwettelijk Hof is nog hangende.
De situatie is paradoxaal. Vooral het HTTPS-coderingsprotocol, waarmee de organisatie het bezoek aan haar website voor haar gebruikers veiliger maakt, zorgt er nu mogelijk voor dat de hele site in Spanje geblokkeerd blijft. Overstappen naar een minder veilige standaard is geen optie voor vrouwen op internet, zegt Gema Fernández. De organisatie blijft bij haar claim: de hele site moet ontgrendeld zijn.
