Indignatie redactie 
Wagner – Bestaat Poetin eigenlijk nog wel? Waar is hij eigenlijk?’ vroeg Igor Strelkov, voormalig minister van defensie van de zelfverklaarde Volksrepubliek Donetsk vorige maand in een van de videoboodschappen die hij regelmatig publiceert op zijn Telegram-kanaal.
Wagner – staatsgreep – Het is een goede vraag. Sinds 3 mei is het Kremlin getroffen door twee Oekraïense drones, terwijl er zo’n 30 meer zijn gevallen tussen de miljardair datsja’s van de Russische elite langs de exclusieve Rublevo-Uspenskoe snelweg. Anti-Poetin-Russen die aanvallen vanuit Oekraïne hebben ten minste acht dorpen in de provincie Belgorod ingenomen, Russische soldaten gevangen genomen en drones gestuurd om de regionale hoofdsteden Belgorod, Voronezh en Koersk te raken. De Russische huurlingengroep Wagner nam een bataljonscommandant van het reguliere Russische leger gevangen en sloeg hem in elkaar, en dwong hem een gijzelingsvideo te maken waarin hij toegaf dronken zijn mannen opdracht te geven Wagner-posities te beschieten.
En Poetin? Zoals Strelkov het uitdrukte, heeft de Russische ‘opperbevelhebber zich teruggetrokken uit de vijandelijkheden’. De afgelopen weken lijkt Poetin een publiek van kinderen te vertellen dat hij ’s nachts heel goed slaapt; om in het kort te beweren dat het Oekraïense tegenoffensief ‘geen van zijn doelen heeft bereikt’, ondanks het feit dat Rusland vorige week toegaf dat het 54 tanks had verloren; en om te ontbijten met zijn bondgenoot Alexander Loekasjenko en af te spreken dat Russische tactische nucleaire raketten zouden worden ingezet in buurland Wit-Rusland.
In al deze verschijningen zag Poetin er stijf, gezwollen en hoogdravend uit. ‘Je kunt rapporten maken aan een mummie, maar dat betekent niet dat de rapporten worden gehoord’, vervolgde Strelkov in een openlijke aanval op Poetin. ‘Of we moeten de macht overdragen aan iemand die meer competent is, of we nemen het op ons om deze last te dragen. Als een paard is verdronken bij het oversteken van een rivier, je kunt het niet voor altijd verbergen. De wagen zinkt.’
Terwijl Rusland spartelt onder de Oekraïense aanval, schittert Poetin door zijn afwezigheid. De meest realistische en welbespraakte publieke stem over de zich ontvouwende gevaren waarmee Rusland wordt geconfronteerd, is Wagners oprichter Prigozhin – die ook een van Ruslands meest bloeddorstige en agressieve ultra-patriotten is. ‘Diensten worden gegooid tegen een vijand die goed voorbereid en goed bewapend is’, zei Prigozhin, die negen jaar in de gevangenis zat voor diefstal en later een miljardair-cateraar en nauwe bondgenoot van Poetin werd.
Prigozhin richtte zich tot zijn bête noire Shoigu en eiste: ‘Heb je je überhaupt op deze oorlog voorbereid? Heb je gecontroleerd of het leger klaar was? Waarom bent u niet naar de Doema gegaan, heeft u toegegeven dat we volkomen genaaid zijn en heeft u niet gevraagd om de staat van beleg af te kondigen?’ Prigozhin verwierp de beweringen van het Russische ministerie van defensie dat een inval door het door Oekraïne gesteunde Russische vrijwilligerskorps in Belgorod was afgeslagen en beweerde dat officiële foto’s van dode indringers waren vervalst.
Hij contrasteerde de evacuatie door Oekraïne van de burgerbevolking van Bakhmut, gevolgd door een ‘dappere en eervolle verdediging’, met de ’totaal minachtende achterlating’ door de Russische autoriteiten van burgers in steden in de frontlinie van Belgorod, zoals Shebekino. ‘Het kan ze niet schelen wat er met mensen gebeurt, waar ze ook niet zijn – behalve op Rublevka,’ schold hij uit, verwijzend naar de luxe buitenwijk van Moskou waar Poetin en de Russische elite wonen. ‘Het is goed dat de Oekraïners dat hebben getroffen.’
Sterker nog, Prigozhin beweerde dat de twee plaatsen in Rusland die de NAVO nooit zou aanvallen, het hoofdkwartier van de generale staf in Moskou waren en de commandopost van het leger in Rostov aan de Don, want als de vijand erin zou slagen de huidige legerleiding van Rusland uit te schakelen, ‘misschien hebben we een kans om deze oorlog te winnen’.
Prigozhin citeerde naar verluidt brieven van inwoners van Belgorod waarin Wagner om hulp werd verzocht, en bracht het idee naar voren dat Rusland zou moeten zijn als het Chili van de militaire dictator generaal Augusto Pinochet, met ‘de Russische elite in een stadion omringd door gewapende mannen met machinegeweren’. Hij waarschuwde ook dat Rusland een soortgelijke revolutie als in 1917 riskeerde vanwege de kloof tussen ‘de Kremlin-elite’ en gewone Russen wier kinderen ’terugkomen in zinken doodskisten’ uit Oekraïne.
Dit is meer dan alleen maar praten; het is een openlijke oproep tot opstand. En voor de duidelijkheid, Prigozhin is geen marginale excentriekeling. Hij is – of was in ieder geval – een persoonlijke bondgenoot van Poetin, en zijn Wagner-huurlingen waren een belangrijk onderdeel van de oorlogsinspanningen van het Kremlin in Oekraïne. Hij voert het bevel over een zwaarbewapende strijdmacht van minstens 50.000 man die hem zeer loyaal is. En Prigozhins minachting voor het reguliere Russische leger is zo groot dat zijn mannen eerder deze maand luitenant-kolonel Roman Venevitin, commandant van de 72ste Gemotoriseerde Geweerbrigade van Rusland, arresteerden en martelden.
Bij zijn vrijlating beweerde Venevitin dat Wagner regelmatig ‘doodsbedreigingen uitte, militaire hardware stal … [Russische soldaten] ontvoerde en probeerde ze in te ruilen voor munitie, hen dwong te werken als magazijniers voor de doden en gewonden, eenvoudigweg gebruikt als arbeiders, zoals slaven ‘. In zijn laatste video-interview dreigde Prigozhin openlijk dat hij en Wagner Belgorod zouden komen bevrijden als het reguliere Russische leger dat niet kon.
‘Mijn commandanten zijn boos – als ze de briefings van het ministerie van Defensie horen, grijpen ze naar hun pistolen,’ gromde hij. ‘We staan niet toe dat Shoigu’s dochters en schoonzonen hun kont zitten in te smeren met vaseline terwijl grootmoeders en kinderen sterven als honden in Belgorod… En het is niet ver van Belgorod naar Rublevka.’
Hoe Prigozhin nog steeds op aarde rondloopt – laat staan dat hij de vrijheid heeft om openlijk de Russische oorlogsinspanningen te vernietigen en Poetins topministers letterlijk met de dood te bedreigen – is een raadsel. Sommige machiavellistische geesten hebben betoogd dat Prigozhin nuttig is voor het Kremlin als een soort extremistische boeman die Poetin gezond en redelijk laat lijken, net zoals de ultranationalistische brandstichter Vladimir Zjirinovski dat in zijn tijd deed. Maar de meest waarschijnlijke verklaring is dat Prigozhin in een machts- en charismavacuüm terecht is gekomen dat is ontstaan door de schijnbare verlamming van Poetin.
Er zijn andere tekenen dat het Kremlin de controle over het algemene oorlogsverhaal aan het verliezen is. Vorige week suggereerde een van Ruslands meest agressieve propagandisten, Margarita Simonyan, plotseling dat de oorlog niet langer gewonnen kon worden. ‘Zou het niet geweldig zijn om dit bloedvergieten nu te stoppen?’ Zei Simonyan in de langlopende show van Vladimir Solovyov op de staatstelevisie. ‘De frontlinies laten waar ze zijn, het conflict bevriezen en referenda houden?
Mensen kunnen blijven aan welke kant ze ook willen blijven.’ Konstantin Zatulin, een hooggeplaatst wetgever en lid van de regerende partij Verenigd Rusland, vertelde op een televisieforum dat de invasie geen van de gestelde doelen had bereikt. ‘Laten we hier op de een of andere manier uitkomen,’ zei Zatulin, wat leidde tot een onderzoek door zijn partijapparaat.
Uit een peiling van vorige maand door het in Moskou gevestigde FOM-bureau bleek dat 53 procent van de Russen hun familie en vrienden ‘in een angstige bui’ vond, een stijging van 11 procent sinds april.
Zal de duidelijke nervositeit in de Russische elite over het dreigende vooruitzicht van een nederlaag en de dreiging die uitgaat van figuren als Prigozhin en Strelkov zich vertalen in een neergang door Poetin? Wed er niet op. Een door wanhoop gedreven escalatie door het Kremlin is een even plausibel resultaat – inclusief de staat van beleg, massamobilisatie en een tactische nucleaire aanval. Er komen steeds meer aanwijzingen dat de Kakhovka-dam opzettelijk door de Russen is opgeblazen, ondanks het feit dat hun eigen posities het zwaarst werden getroffen door de resulterende overstromingen en dat de sloop van de dam het Krim-schiereiland afsneed van zoetwatervoorraden.
Een regime dat in staat is tot zo’n massale zelfvernietigende daad van domheid en massavernietiging, is tot alles in staat. Poetin was al gevaarlijk genoeg als hij sterk, zelfverzekerd en agressief was. Nu hij zich terugtrekt in stilte en verlamming en degenen die hem oproepen om te escaleren steeds schriller en onbevreesder worden, zou zijn carrière de gevaarlijkste en meest onvoorspelbare fase tot nu toe kunnen ingaan.
