Indignatie redactie 
Desinformatie: Banken hebben internetkanalen die ‘nepnieuws’ verspreiden actief geweerd uit het klantenbestand. Dat beleid gaat mogelijk te ver, denken experts.
Banken en betaaldiensten blokkeren regelmatig rekeningen van organisaties die zij beschouwen als verspreiders van nepnieuws over corona en vaccinaties. Zeker acht invloedrijke internetkanalen is de voorbije maanden de wacht aangezegd, of zijn reeds afgesloten van hun bankrekening of betaaldienst. Dat blijkt uit een rondgang van NRC.
De financiële ban treft onder meer actiegroep Viruswaarheid, uitgeverij De Blauwe Tijger en evangelist Jaap Dieleman. Het weren van dergelijke klanten wordt door banken gezien als onderdeel van de strijd tegen extremisme.
Onder meer de Rabobank bevestigt via een woordvoerder geen klanten meer te accepteren die „complottheorieën en andere bewezen desinformatie” verspreiden. Niet omdat complotdenkers de wet zouden overtreden, maar omdat de bank hun acties ziet als „schadelijk”. Geldstromen van dit soort organisaties worden extra doorgelicht door banken, met een beroep op de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme.
Volgens experts gaat het beleid van de banken mogelijk te ver. Het lukt enkele organisaties niet om nieuwe rekeningen te openen. Zo weigert Triodos Bank Viruswaarheid als klant, omdat de actiegroep „heeft opgeroepen tot confrontaties die haaks staan op onze waarden”, schreef de bank aan de groepering in een e-mail die in bezit is van NRC.
‘Slachtoffer van censuur’
De getroffen platforms stellen slachtoffer te zijn van censuur: zij worden financieel gedupeerd vanwege hun uitlatingen over corona en vaccinaties. Zonder bankrekening kunnen ze geen donaties meer ontvangen, wat vaak de enige bron van inkomsten is. Ook andere financiële handelingen worden onmogelijk, wat het einde van de organisatie kan betekenen.
„Pure discriminatie van andersdenkenden”, noemt Jaap Dieleman het. De evangelist uit Zeewolde verspreidde in februari onder miljoenen huishoudens het ‘eindtijdmagazine’ Eyeopener, waarin hij hel en verdoemenis predikt over het coronavaccin. Daarop zegde betaaldienst Mollie, die zijn donaties verwerkt, de samenwerking op. „De berichten die via uw stichting worden verspreid passen niet bij de bedrijfsvoering van Mollie. Zo publiceert u berichten over het niet laten vaccineren tegen het coronavirus”, staat in de begeleidende e-mail van de betaaldienst.
Pure discriminatie van andersdenkenden
Jaap Dieleman evangelist
Café Weltschmerz, een populair YouTube-kanaal dat het coronabeleid presenteert als samenzwering, werd half april ook in de ban gedaan door Mollie. Bijna gelijktijdig werd het vergelijkbare kanaal Blckbx de wacht aangezegd. Een Mollie-medewerker vertelde Blckbx dat de stap mogelijk het gevolg is van de kritiek op het overheidsbeleid die de zender laat horen. Toen Blckbx het telefoongesprek met de medewerker online zette, volgden excuses. Mollie zou een „administratieve fout” hebben gemaakt en accepteert Blckbx toch weer als klant, aldus een woordvoerder.
Afdeling Counter Terrorism Finance
Van de banken lijkt de Rabobank het verst te gaan. De bank beschikt over een afdeling Counter Terrorism Finance die ook corona-complotdenkers onderzoekt. Dat blijkt uit een intern bericht voor bankmedewerkers met de titel ‘Hoe wapent Rabo zich tegen gevaarlijke complottheorieën en extremisme?’.
„Een deel van de extremisten kan al strafrechtelijk worden vervolgd. Dat is meestal de kleinste groep die bestaat uit diehard radicalen”, noteert de bank. Er wordt verwezen naar aanslagen met vuurwerkbommen op teststraten. „Maar er is een grotere club die het gedachtegoed verspreidt en daarmee alsnog radicale acties mogelijk maakt. …Wat doen we daarmee?”, vraagt de bank zich af. Het antwoord staat in hetzelfde document: „Rabobank faciliteert geen initiatieven die actief complottheorieën en andere bewezen desinformatie verspreiden.” Het gaat om klanten die wettelijk gezien niet over de schreef gaan: „We richten ons dan vooral op de activisten, want de radicalen kunnen al via de Wwft (wet tegen witwassen en terrorisme, red.) worden aangepakt”.
Deze wet en vooral een schikking die de ING Bank voor honderden miljoenen trof met justitie wegens het doorlaten van criminele overboekingen, hebben ervoor gezorgd dat banken risicovolle klanten zijn gaan schuwen. Daaronder worden nu dus ook complotdenkers geschaard.
De banken komen vaak in actie nadat organisaties publiekelijk in opspraak zijn geraakt. Zo kreeg De Blauwe Tijger problemen met de ING Bank, prompt nadat de uitgeverij door anti-terrorismecoördinator NCTV was bestempeld als „een doorgeefluik van anti-overheidspropaganda, nepnieuws en complottheorieën”. Het collectief ‘Artsen voor Waarheid’ werd aan de kant gezet door de Bunq bank, nadat de groep in maart een omstreden brief onder huisartsen had verspreid. De brief deed voorkomen alsof huisartsen zelf aansprakelijk zijn voor bijeffecten van het coronavaccin. Sinds de opzegging van de rekening vraagt het collectief donaties via een buitenlandse rekening en Bitcoins.
Een Bunq-woordvoerder wil niet inhoudelijk reageren, maar zegt enkel „de wet” te willen naleven.
Beducht voor negatieve publiciteit
Mogen banken zomaar een rekening opzeggen, vanwege complotdenken? Nee, zegt Yvonne Willemsen, hoofd veiligheidszaken bij de Nederlandse Vereniging van Banken. „Nieuwe klanten kun je weren, maar als je een bestaande rekening wil stopzetten, moet je, zeker bij de rechter, met een goed dossier aankomen.” Volgens Willemsen zijn banken beducht voor negatieve publiciteit. „Als in de media of door de NCTV wordt gewaarschuwd voor corona-extremisten, zullen banken daar heel serieus naar kijken. Zo’n signaal nemen ze mee in hun risicobeoordeling van een klant.”
ING werd onlangs door de rechter teruggefloten. De bank wilde Viruswaarheid dumpen als klant, waarbij als reden een dubieuze overboeking naar Spanje werd genoemd. De rechter oordeelde dat er geen sprake was van crimineel handelen. ING wekte volgens de rechter de indruk niet met Viruswaarheid geassocieerd te willen worden. „Maar dat betekent niet dat zij Viruswaarheid haar activiteiten onmogelijk mag maken”, aldus de rechtbank, die bepaalde dat de blokkade van de rekening voorlopig moest worden opgeheven.
Banken gaan vaker te ver bij het opzeggen van bankrekeningen van klanten met een omstreden profiel, zegt Gijs Bronzwaer, promovendus strafrecht aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. „Ze gebruiken wetgeving tegen witwassen en terrorismefinanciering soms als excuus om van bepaalde klanten afscheid te nemen, terwijl de wet daar niet voor bedoeld is”. Financiële instellingen kunnen volgens Bronzwaer wel acceptatiecriteria opstellen op basis waarvan klanten worden geweerd. „Zo heeft Triodos in 2015 sekswerkersvereniging Proud geweigerd omdat die organisatie niet te verenigen zou zijn met de missie van de bank.”
Het opzeggen van een bankrekening heeft volgens Bronzwaer echter meer voeten in de aarde. „Er moet een gegronde reden zijn voor de beëindiging van de relatie. Het enkele feit dat iemand complottheorieën vertolkt, lijkt mij onvoldoende grond om een rekening te sluiten. De bank zal dan moeten aantonen dat haar reputatie echt in het geding is door toedoen van de klant. Zeker als zo’n klant vervolgens niet bij andere banken terecht kan.”
