Indignatie redactie 
Ik zie steeds vaker mensen beweren dat we in gesprek moeten blijven met ‘wappies’. Met fanatiekelingen die kwaadaardige complotten omarmen en anderen verbaal en fysiek aanvallen. Was het maar zo simpel. Mensen die zichzelf buiten de samenleving plaatsen om zich even niet meer slachtoffer te voelen metselen eigenhandig een mentale muur om zich heen.
Na ieder verhaal over complotdenken, wappies of ontspoorde activisten krijg ik van een enkeling de kritiek dat ik ‘andersdenkenden’ in een hoek zet en niet ‘als goed onderzoeksjournalist’ contact zoek met de mensen waar ik over schrijf. Of dat ik geen empathie toon.
Dat is een misvatting.
Intensief
Ik heb de afgelopen jaren persoonlijk en soms zeer intensief met tientallen van de meest fanatieke en zichtbare wappies en haters contact gehad. Dat begon jaren geleden al met de voortvluchtige complothitser Micha Kat en de digitale stalker Wim Dankbaar en zette zich de afgelopen periode voort met onder meer mensen als Tinus Koops, het zelfbenoemde boegbeeld van de coronaprotesten.
Je kunt het zo gek niet bedenken of ik heb wel fysiek of digitaal gesproken met een grote verzameling wappies. Van Bryan Roy tot Janet Ossebaard en van Nico van den Ham (mopperopa) tot Eric Groenendijk (de gele camera).
En dan noem ik hier voor het gemak maar even niet de honderden mensen die niet overmatig bekend zijn in het wappiewereldje, maar wel opduiken in mijn dm, mail- of messengerbox.
Ik heb naar hun verhalen geluisterd en navraag gedaan. En hoewel ook dit uiteraard slechts een beperkte analyse kan opleveren, zie je wel een patroon dat enigszins kan verklaren waarom deze specifieke groep mensen zo ver gaat in een strijd die henzelf alleen maar verder van het pad brengt.
Kern
Voor de duidelijkheid: ik heb het hier over de fanatieke kern van wappies en ik gebruik die term niet als middel om mensen belachelijk te maken. De typering slaat op het harde gegeven dat deze mensen ervoor kiezen om bewezen en kwaadaardige onzin niet alleen te geloven, maar ook bij voortduring en met onvermoeibaar fanatisme te verspreiden. Ze leven er letterlijk naar, ook na keer op keer met de feiten om de oren te zijn geslagen.
Onschuldig is het ook allemaal al lang niet meer.
Dit zijn de mensen die fysiek afreizen naar steden als Den Haag, Amsterdam of Bodegraven om politici uit te schelden, agenten voor nazi uit te maken en nabestaanden, bestuurders, wetenschappers, journalisten en zorgmedewerkers te bedreigen of te belagen met flagrante en lasterlijke onzin. Dit zijn de mensen die willens en wetens de bestrijding van een pandemie saboteren. De groep die de deze week door een arrestatieteam gearresteerde complotdenker en ordeverstoorder Wouter Raatgever financieel ondersteunt en steun betuigt aan een geradicaliseerde militair die een wetenschapper wil doden.
Onderscheid
De term wappie gebruik ik ook om het onderscheid te kunnen blijven maken met oprechte activisten en complotdenkers. In de groep activisten zitten namelijk ook mensen die vanuit een goede innerlijke motivatie en met onderbouwing strijden voor vrijheden, in de laatste groep zitten mensen die soms wel degelijk nadenken en onderzoek doen. Ze verbinden er alleen stelselmatig de verkeerde conclusies aan.
Goed, de rode lijn.
De mensen naar wie ik onderzoek heb gedaan en (voor het grootste deel) persoonlijk heb gesproken delen allemaal een diepgevoelde frustratie over hun eigen leven die zich in de loop der tijd heeft omgeploegd tot rancune. Ze zijn werkloos of in conflict met een werkgever of huisbaas of door de overheid (gemeente, ministerie, justitie, dopingautoriteit of rechtspraak) op de vingers getikt. Ze zijn woedend omdat hun kinderen onder toezicht zijn gesteld of omdat ze zijn afgekeurd voor werk. Doorgaans missen ze een stevig sociaal netwerk voor hulp, sturing en feedback.
Bij allemaal heerst onvrede over de eigen plek in de samenleving en die onvrede is zich naar buiten gaan richten, opvallend vaak in de vorm van slecht vormgegeven schreeuwerige weblogs vol schokkerige zelf geschoten bozige filmpjes.
Machteloosheid
Het externaliseren van eigen falen rust overigens op een volledig menselijke eigenschap. Niemand wil zichzelf dader noemen of willoos slachtoffer van de omstandigheden. Machteloosheid is een vervelend knagend gevoel en die frustratie kan vaak ook nog eens niet objectief gespiegeld worden door een gebrek aan een stevig sociaal netwerk.
Het pad dat de meest fanatieke wappies kiezen is dan ook om zichzelf om te bouwen van slachtoffer naar strijder. Het is immers fijner om een ander de schuld te kunnen geven van alles wat niet lukt en die ander symbool te maken van de eigen onmacht. Je hebt het zelf niet verkloot door je eigen gedrag of onmacht, een ander heeft je dat aangedaan.
Een dergelijke omkering van de feiten maakt het leven een stuk aangenamer als je erin kunt blijven geloven.
Gelijkgestemden
Daar komt nog eens bij dat deze mensen in onze moderne samenleving via sociale media razendsnel aansluiting vinden bij gelijkgestemden. Er worden groepsApps aangemaakt waarin het leed wordt gedeeld en herkenning wordt gezocht. Ineens is er een ‘familie’ die er eerder niet was, er wordt geluisterd en er ontstaan initiatieven. Bloemen leggen bij graven van ‘slachtoffers van satanisch kindermisbruik’, een demonstratie in gele hesjes of een aanklacht op het Museumplein tegen coronamaatregelen.
Lange dagen van leegte en chagrijn worden ingeruild voor een dagbesteding. Er is weer enig bestaansrecht, een reden om op te staan. De aandacht en erkenning van anderen doet een mens opleven.
Inwisselbaar
Hoewel je het niet meteen zou verwachten, spelen de verschillende complotten bij echte wappies (in tegenstelling tot complotdenkers) een volstrekt ondergeschikte rol. Ze zijn volledig inwisselbaar.
Verschillende wappies die ik ken streden jaren geleden (tot aan huisuitzettingen aan toe) nog voor soeverein burgerschap (onafhankelijke burgers die geen belasting willen betalen en geen enkel gezag van buitenaf erkennen), sprongen vervolgens moeiteloos over op de gele hesjesbeweging en stonden na een paar maanden van verzet tegen 5G net zo makkelijk te fulmineren tegen de coronamaatregelen. Nu die maatregelen bijna voorbij zijn, springen ze zonder met de ogen te knipperen op de anti-vaccinatietrein.
Een beetje zoals Janet Ossebaard vanuit haar graancirkel de wereld van de satanische pedo-elite betrad toen ze doorhad dat ze geen potten meer kon breken met zweverige verhalen over platgeslagen graan.
Anti
Feitelijk volgen deze mensen de op dat moment heersende anti-overheid trend. Gedreven door hun eigen beperkte persoonlijke ervaring en rancune met ‘de macht’ of de machthebbers hoppen ze van protest naar protest.
De schuldvraag steeds weer in een ander antwoordjasje gegoten.
De heersende trend om ‘toch vooral in dialoog te blijven’ vind ik een op zich mooie, maar tamelijk naïeve gedachte. Alsof je een Jehova’s-getuige aan de voordeur even ter plekke bekeert tot het atheïsme door simpel het gesprek aan te gaan.
De echte wappies zijn niet uit op een dialoog of een opbouwende discussie. Ze zijn in alle opzichten sektarisch en spreken ook niet de taal van de ratio en het valide argument. Iets is waar omdat ze dat op Facebook bij een medestander hebben gelezen. Als een ander daar anders over denkt, dan is die persoon corrupt of in dienst van de Staat. Einde debat.
Hun strijd is bovendien zo inherent persoonlijk verbonden met hun eigen leven dat ze zich niet meer los kunnen trekken van zichzelf. Kritiek op hun kromme manier van denken en redeneren wordt letterlijk gevoeld en ervaren als kritiek op de persoon zelf. Erkennen dat ze fout zitten is geen optie omdat men dan moet accepteren dat hun net verworven bestaansrecht en levensdoel op drijfzand rust.
Sander S.
Maar laten we het eens concreet maken.
Sander S. is een 46-jarige voormalig ICT’er uit Eindhoven. Hij doorliep een HBO-studie Informatica en ging aan de slag in het bedrijfsleven. Na tien jaar werken liep zijn relatie op de klippen en kwam hij met een burn-out thuis te zitten. Uit een test bleek dat hij een concentratiestoornis had en moeite om zich staande te houden in een kantooromgeving.
Naar eigen zeggen ‘brak er iets’ bij hem. Hij sloot zich op in zijn huis, liet alleen nog maar eten bezorgen en de weegschaal liep op naar 110 kilo. Vrienden zag hij niet meer en post werd niet geopend. Toen het spaargeld op was en S. een uitkering aanvroeg, belden de instanties meteen de huisarts, zo slecht zag hij er uit.
De hulpinstantie Stichting WIJEindhoven hielp in 2017 om S. weer een normaal leven te geven. De post werd gesorteerd, de financiën geregeld, de flat weer leefbaar gemaakt en de verwaarloosde S. kon aan de slag als vrijwilliger bij een kringloopwinkel. Uiteindelijk kon hij profiteren van het Philips Werkgelegenheidsplan, hij werd verkoper in de besloten winkel Philips MyShop.
Volgens S. had zijn begeleider ‘zijn leven gered’.
Gele Hesjes
Eind goed, al goed zou je denken. Maar ondanks de inspanningen en de hulp gleed S. twee jaar geleden weer af. Hij werd woordvoerder van de Gele Hesjes in Eindhoven, demonstreerde in Brussel en Parijs en vertelde in een interview dat de hulpverlening in Nederland niet deugt en de rijken steeds rijker worden en de armen steeds armer.
Op 24 mei 2020 doet S. mee aan een corona-demonstratie in Eindhoven. De plaatselijke krant tekent dit citaat op:
‘Wij denken dat achter de schermen een schaduwregering aan de touwtjes trekt. Ze maken ons zo angstig, dat we straks niet eens meer naar buiten durven te komen. Op die manier hebben ze straks de controle’.
Die angst bleek wel mee te vallen. Op 27 maart 2021 is S. te vinden bij een demonstratie in het Geukerspark in Eindhoven. Op zijn gele hesje staat onder meer ‘NOS=Fake News’ en ‘covid-vaccin is gif’.
S. laat het niet bij demonstreren en scanderen. Zo belt hij in februari 2021 het UMCG in Groningen op om zich te beklagen over de opvang van corona-patiënten. Ook daar blijft het niet bij. Op 2 juni 2021 is hij te vinden op het treinstation van Eindhoven. Hij loopt op mensen af en herhaalt treiterig en uitlachend ‘muilkorven!, muilkorven!’ naar mensen die mondkapjes dragen. Eerder zette hij al een video online waarin hij trots zonder mondkapje boodschappen gaat doen.
Sander S. is een treffend voorbeeld van een man waar intensief door de hulpverlening aan is gesleuteld. Met hem is het gesprek aangegaan. Hij kreeg een tweede kans en met veel inzet van anderen pakte hij die ook. Hij had alle reden om de samenleving dankbaar te zijn, maar gleed bij de eerste de beste door hem ervaren externe crisis meteen weer af naar een man die boos is op de wereld en in verzet komt tegen de hand die hem van de grond tilde.
Empathie
Gezien mijn artikelen over wappies en het gegeven dat ze mij al jaren belagen zou je niet meteen verwachten dat ik veel empathie voel voor deze groep, maar dat is niet helemaal waar. Omdat ik zie dat ze zichzelf steeds verder in de ellende drukken. De verhalen die ik ken, spreken voor zich.
Het gaat hier om mensen die zichzelf en hun woonomgeving verwaarlozen, begraven worden onder een schuldenberg door boetes die ze niet kunnen betalen, opgepakt worden door de politie en zelfs uit huis worden gezet omdat ze altijd ongeremd het conflict zoeken. Wat dat betreft moet ik altijd even denken aan de dochter van een vrouw die mij bijna smeekte om aangifte te doen tegen haar moeder nadat die mij had bedreigd. Volgens de dochter was haar moeder simpelweg niet meer te bereiken en zocht ze blind steun bij verzetsgroepen door haar geloof in complotten.
Een duidelijk voorbeeld van het gegeven dat deze mensen zichzelf ook nog eens vervreemden van het laatste beetje familie dat ze nog hebben en letterlijk aan hun lot over worden gelaten als de ‘verzetsgroep’ onvermijdelijk uit elkaar valt. En dat laatste zien we bij voortduring gebeuren.
Jaloezie
Wappies onderling gunnen elkaar na verloop van tijd het licht in de ogen niet. Jaloezie speelt een grote rol (zo is Tinus Koops door velen niet geliefd omdat hij donaties vraagt). De verschillende leden van de groepen beschuldigen elkaar ervan in dienst van de Staat of de politie te zijn en ze gaan zelfs letterlijk woedend bij elkaar op bezoek om verhaal te halen.
De dynamiek die we zien bij de harde kern van wappies heeft zoals gezegd weinig tot niets te maken met complotdenken of verzet. Dat is slechts een uiterlijke verschijningsvorm. Een holle mal waar alle onvrede in wordt gegoten.
Wat hier speelt is feitelijk een sociaal-economisch probleem, het gaat immers om kwetsbare, vaak laaggeletterde buitenbeentjes die niet mee kunnen komen in de moderne samenleving. Ze zijn makkelijk door de moderne rattenvangers van Hamelen te beïnvloeden, begrijpen de geschreven taal van deskundigen niet en zullen hun negatieve energie na de coronacrisis probleemloos en met groot fanatisme richten op andere zaken.
Het gaat ze niet om de inhoud, maar om de vorm. En die vorm is van een zeer bedenkelijk niveau. Er wordt letterlijk en bij voortduring gewerkt met bedreigingen en intimidatie. Een beter voorbeeld van onmacht is er niet. Ze zijn door een gebrekkige opvoeding, beperkte scholing of laaggeletterdheid simpel niet in staat om met valide argumenten te strijden, waardoor de kinderlijke intimidatie rest.
Als je een ander voortdurend de schuld geeft van je problemen en tot vijand maakt, maak je de ander ook verantwoordelijk voor de oplossing en kom je er zelf niet aan toe je eigen ellende op te lossen.
Daders
Hoewel er tussen de wappies ook mensen zitten die letterlijk lijden aan een stoornis waardoor hun vrije wil beperkt is (maar dat is een ander verhaal), zijn de meesten wel degelijk toerekeningsvatbaar. Ze weten wat ze doen en zien de gevolgen. Dag in dag uit onzin verspreiden en mensen belagen valt niet meer onder emotionele oprispingen.
Dat maakt hen naast slachtoffers ook daders van deze pandemie.
Natuurlijk worden ze opgehitst door de makelaars in populistische en flagrante onzin, zoals Willem Engel en Thierry Baudet, maar dat pleit hen bepaald niet vrij. Oproerkraaiers zijn namelijk niets zonder de onvoorwaardelijke steun van het voetvolk. Vergeet niet dat haathippie Engel zijn kwaadaardige provocaties kan blijven doen (en zijn lapje grond in Spanje aankopen) omdat zijn slaafse volgelingen in een jaar tijd meer dan 300.000 euro hebben gedoneerd.
In gesprek
In gesprek gaan met wappies veronderstelt dat je dezelfde taal spreekt en dezelfde uitgangspunten hanteert. Dat je respect hebt voor de deskundige uitkomsten van breed gedragen wetenschappelijk onderzoek en meningsverschillen beslecht met valide argumenten. Zoals je bij een bokswedstrijd van tevoren afspreekt dat je in de ring geen vuurwapen trekt en bij een voetbalwedstrijd als spits niet de bal met je handen over de doellijn draagt.
Als je geen enkel kernwaarde deelt, kun je lullen als Brugman maar kom je er nooit uit.
Wappies zijn slachtoffer en dader ineen. Ze worden uitgebuit door wappie-melkers die zelf een stevig verdienmodel aan hun activiteiten hebben geplakt en net zo hard weer afgedankt als de samenleving uit een crisis is. Wat rest is nog meer rancune en nog meer frustratie.
Het aangaan van de dialoog veronderstelt bovendien dat ook een ander verantwoordelijkheid draagt voor aantoonbaar bizarre en schadelijk uitgedragen denkbeelden. Dat is een misvatting. Het is uiteindelijk in eerste instantie aan de wappies zelf om een constructieve manier te vinden om hun eigen leven te kunnen leiden. Al dan niet met hulp van buitenaf.
Zelf heb ik daar weinig fiducie in. Als ze daar namelijk echt toe in staat waren geweest, dan was om te beginnen de kans al heel klein dat ze ooit een wappie waren geworden.
