Wat zit er achter de toename van bendegeweld in heel Zweden?

Eer, schulden en prestige dienen als voorwendsel voor een toenemend aantal dodelijke schietpartijen die de idealen van gelijkheid en sociale harmonie uitdagen waarop het moderne Zweden werd gebouwd.

“Je versterkt je eigen bende door een externe dreiging te elimineren en je wint prestige”, vertelde Eddy Paver, een hervormd voormalig lid van een motorbende, aan AFP.

Paver was al lang bereid om de ultieme prijs te betalen om te “behoren” tot een criminele bende die absolute loyaliteit van zijn leden vereiste. “Het gaat om het versterken van het gemeenschapsgevoel en laten zien wie de moeilijkste is”, legt de 47-jarige voormalige veroordeelde uit.

Vorig jaar resulteerden meer dan 300 schietpartijen in 45 doden en 135 gewonden in Zweden.

Terwijl het totale aantal moorden een van de laagste ter wereld blijft, met één per 100.000 inwoners volgens politiestatistieken, zijn de dodelijke schietpartijen gestaag toegenomen en bereikten vorig jaar een recordniveau. 2019 is ook op schema om nog een ongewenst record te maken. In Stockholm zijn de eerste zes maanden van het jaar zoveel moorden gevallen als heel 2018.

De meeste schutters en slachtoffers zijn werkloze jonge mannen met een immigratieachtergrond, jonger dan 30 jaar, die in achtergestelde buurten wonen en vaak zonder diploma op een middelbare school.

“Als je het gevoel hebt dat je nergens thuis hoort, worstel je met de taal (Zweeds), en zie je deze jongens die drugs verkopen, ze hebben gouden kettingen, ze rijden luxe auto’s, ze gaan slapen met de meisjes. Het is niet moeilijk om je weg daarheen te vinden, “zei Paver.

‘Kwetsbare gebieden’

Net als in andere Europese steden, vind je veel van de worstelende woningprojecten van Zweden aan het einde van metrolijnen. Andere aangewezen “kwetsbare gebieden”, met verhoogde niveaus van geweld, zijn te vinden in binnensteden, zoals in Malmö in het zuiden.

Gebouwen bevinden zich over het algemeen in goede staat, scholen zijn goed uitgerust en straten zijn schoon, maar sociale problemen, werkloosheid en een groot deel van de in het buitenland geboren inwoners die vaak worden geconfronteerd met extra uitdagingen, leiden tot segregatie, voortijdig schoolverlaten en drugshandel.

“Sommige schietpartijen houden verband met de handel in verdovende middelen, interne conflicten of wanneer iemand is belazerd voor geld … Maar vaak kan het gaan om eer. Je kunt worden verknald door iemand in dezelfde bende, ruzie over kliekjes of vriendinnen. Het niveau dat een vergelding rechtvaardigt, is vrij laag, “vertelde Gunnar Appelgren, politiecommissaris in Stockholm, aan AFP.

“Bendes hebben geen institutioneel beroep om conflicten op te lossen … Het motief voor het vaststellen van een score is niet altijd belangrijk. Het gaat om het redden van gezicht,” zei Torbjorn Forkby, een professor in de sociale wetenschappen aan de Linnaeus University.

De zwaarst getroffen gebieden zijn de hoofdstad Stockholm en Malmö en Göteborg, maar het geweld begint zich ook te verspreiden naar middelgrote steden. 

Het favoriete wapen voor bendes zijn Kalashnikov automatische geweren. Geïmporteerd uit de Balkan, zijn ze beschikbaar voor tussen de 2500 en 3500 euro (ongeveer $ 2.800 tot $ 3.950), hoewel ze ‘duurder worden in het geval van een open conflict’, aldus Appelgren.

De bendeleden van Zweden hebben ook granaten en explosieven gebruikt om hun scores te bepalen. Op 7 juni verwoestte een bom in een fietsenstalling de gevels van twee woongebouwen , waardoor meer dan 200 appartementen in de stad Linköping, twee uur rijden ten zuiden van Stockholm, werden beschadigd. Wonder boven wonder veroorzaakte het geen ernstig letsel. 

‘De samenleving verscheuren’

Sommige inspanningen van de autoriteiten hebben de lokale spanningen helpen verminderen. De stad Malmö heeft het Group Violence Intervention (GVI) -programma aangenomen , geïmplementeerd in Boston in de jaren negentig, hoewel de impact ervan nog onzeker is.

De rechtse en extreemrechtse oppositie hebben kritiek geuit op de “laksheid” van de sociaal-democratische premier Stefan Lofven bij het reageren op de schietpartijen. Ze hebben met name opgeroepen tot afschaffing van een “korting” van de gevangenisstraf als het gaat om de opsluiting van mensen jonger dan 21 jaar.

“Dit geweld verscheurt de samenleving zoals we die kennen en het land dat we willen dat Zweden is”, zei conservatief parlementslid Johan Forssell tijdens een recent debat over bendes in het parlement.

De regering van haar kant heeft gezegd dat een repressieve reactie niet voldoende is en heeft opgeroepen tot een gezamenlijke mobilisatie van het maatschappelijk middenveld en wetshandhaving.

“De schietpartijen en bendecriminaliteit kunnen alleen worden uitgeroeid als politie-inspanningen worden gecombineerd met een sterke sociale sector en een goede school,” vertelde premier Lofven vorige maand aan het parlement.

Eddy Paver, die nu in een drug rehab centrum werkt, gelooft ook dat een louter gerechtelijke reactie onvoldoende zou zijn.

“Je kunt het probleem niet weg straffen. Straffen voor het bezit van illegale wapens zijn al verhoogd en dat heeft niet geholpen. Je moet eerder beginnen, wat we nodig hebben is een levensopleiding op school, kinderen leren wat goed en fout is”.