Wereldbeker in Qatar, Shell, Danone of Nike: de vragen die boycots oproepen

Sinds enkele maanden wint het idee van een boycot van het WK in Qatar terrein. In Frankrijk hebben verschillende burgemeesters onlangs aangekondigd dat hun stad het evenement niet zoals gebruikelijk op gigantische schermen zal uitzenden. 

Qatar Verschillende persoonlijkheden kondigen aan dat ze het evenement niet zullen gaan of volgen. Elke dag nodigen journalisten ook atleten en politieke figuren uit om een ​​standpunt in te nemen. En in de bistro discussiëren fans over het al dan niet missen van het plezier van het zien van goede wedstrijden.

In het boek Sociologie van consumptie traceren Ana Perrin-Heredia en ik de vele verbanden tussen consumptie en politiek .

Boycots zijn zo’n mogelijke schakel.

Een term geboren in het 19e-eeuwse Ierland

Op het Ierse platteland verhoogde aan het einde van de 19e ^eeuw Charles C. Boycott, een rentmeester in dienst van een rijke landeigenaar, de pacht van de boeren die aan zijn land waren vastgehecht. Dit gedrag veroorzaakt de verdrijving van de laatste, maar is al verzwakt door hongersnood .

Een Ierse nationalistische leider stelde toen aan de betrokken families en meer in het algemeen aan alle inwoners van deze regio’s (handelaars, werknemers, enz.) voor om CC Boycot te verbannen, dat wil zeggen om elk dagelijks contact met hem te weigeren. Het voorstel wordt vervolgens uitgebreid tot alle landeigenaren die hun pacht verhogen en tot boeren die het land van de verdrevenen overnemen. Een journalist uit die tijd creëerde vervolgens de antonomasia “boycot”, waarbij deze familienaam werd omgezet in een algemene naam, om deze werkwijzen aan te duiden.

[ Bijna 80.000 lezers vertrouwen op de nieuwsbrief van The Conversation om de belangrijkste problemen in de wereld beter te begrijpen . Schrijf u vandaag nog in ]

Hoewel deze term tegenwoordig meestal verwijst naar de weigering om commerciële relaties met een bedrijf te onderhouden, hebben niet alle boycots betrekking op commerciële producten. In 1936 vond bijvoorbeeld een grote campagne plaats om de Olympische Spelen van Berlijn in verschillende landen te boycotten als gevolg van het aan de macht komen van het naziregime.

Meer recentelijk werd op verzoek van Palestijnse intellectuelen en geleerden een boycotcampagne gelanceerd genaamd “Boycot Desinvestering en Sancties” (BDS). Sinds 2005 roept ze op tot een economische, academische, culturele en politieke boycot van de staat Israël uit protest tegen de kolonisatie en bezetting van Palestijnse gebieden .

Tegenwoordig is het de FIFA Wereldbeker in Qatar die om talloze redenen tot een boycot wordt opgeroepen, waaronder ecologische en sociale (bijvoorbeeld het aantal arbeiders dat wordt uitgebuit en vermoord om de stadions te bouwen).

Van Rosa Parks tot Danone

De boycot van vervoersdiensten aangeboden door de busmaatschappij Montgomery (Alabama) in 1955 is een van de beroemdste boycots in de geschiedenis.

Op een avond in december zit een Afro-Amerikaanse naaister genaamd Rosa Parks voorin een bus op een van de stoelen die gereserveerd zijn voor ‘blanke’ passagiers. Er volgde een opsluiting wegens ‘het verstoren van de openbare orde’ die het startpunt werd van een beweging die meer dan een jaar duurde.

Geracialiseerde gebruikers stoppen met het gebruik van de diensten van het bedrijf, aangemoedigd door een vereniging die is opgericht door een predikant, Martin Luther King . De andere gebruikers lenen ze niet meer, uit solidariteit… of uit angst. Particuliere voertuigen komen op grote schaal met taxi’s spelen en de demonstranten houden vol. Dertien maanden later verklaarde het Hooggerechtshof de bussegregatie ongrondwettelijk. 

De boycot van een wegvervoerdienst was dan ook een belangrijke stap in het kader van een bredere politieke mobilisatie, zoals die van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging Civil Right Movement, wat suggereert hoe een vorm van protestconsumptie kan bijdragen aan het brengen van claims buiten de enkele betwiste service.

In 1995 lanceerde de NGO Greenpeace een internationale boycotactie tegen de Brits-Nederlandse oliemaatschappij Shell. Aan de orde: het plan van de tanker om een ​​opslagplatform voor de Noordzee tot zinken te brengen, met enkele duizenden tonnen olie aan boord. 

Terwijl de Britse activisten moeite hebben om van zich te laten horen, ondernemen de Duitse leden van de vereniging verschillende acties, waaronder een boycot van Shell-tankstations. In Duitsland is het succes van laatstgenoemde zodanig dat Shell besluit haar platform op het droge te repatriëren om het te ontmantelen . Ook daar maakt de boycot van een consumentenproduct (hier brandstof), over de landsgrenzen heen, het mogelijk om de economische machtsbalans af te wegen en milieueisen te realiseren.

In de jaren 2000 was het Franse bedrijf Danone van plan om verschillende koekjesfabrieken te sluiten, die als minder winstgevend werden beschouwd dan zijn andere activiteiten, en daardoor van invloed waren op de beurswaarde. Bij de aankondiging van fabriekssluitingen worden op initiatief van vakbonden en arbeiders verschillende actievormen ingevoerd. Bij laatstgenoemden werd een oproep tot een boycot gelanceerd, breed verspreid en gesteund door verschillende politieke figuren .

Ondanks het mediasucces van deze mobilisatie buigt Danone niet. Als de eisen van de gemobiliseerde consumenten dit keer niet zijn gelukt, heeft de boycot bijgedragen aan een blijvende schade aan het merkimago van het bedrijf en aan de legitimering van de strijd tegen “de ontslagen op de aandelenmarkt” , een strijd die sindsdien niet is gestopt om legitimiteit te verwerven in de Franse politiek debat.

Collectieve en goed geïnformeerde keuzes

Welke lessen kunnen we trekken uit deze boycots? Voor de onderzoekers Ingrid Nyström en Patricia Vendramin valt vooral de diversiteit van de betrokken actoren op  : vakbonden, politici, ngo’s, advocaten, vertegenwoordigers van de staat en “gewone” burgers.

We moeten er dus voor waken (niet-)consumptiepraktijken te relateren aan de individuele keuzes van consumenten. Een andere les is dat deze mobilisaties niet “nieuw” of “alternatief” genoemd mogen worden. In veel gevallen zijn ze gebaseerd op oude repertoires (schandaal, media-aandacht, legalisatie, enz.) en politieke instellingen (politicus, gevestigde verenigingen, enz.).

Verder is het belangrijk om het succes of falen van een boycot niet te reduceren tot het realiseren van een specifieke vraag. Onthoud dat de Danone-boycot helpt bij het legitimeren van politieke actie tegen ‘ontslagen op de aandelenmarkt’ in het algemeen, en zo het idee heeft aangewakkerd dat de winsten die multinationale aandeelhouders maken wanneer werknemers lijden onder de crisis, onwettig zijn.

Tot slot kunnen we hieraan toevoegen dat boycots niet te snel geassocieerd mogen worden met progressieve en/of milieugerelateerde oorzaken, zoals blijkt uit de boycot van Nike in 2018 door veel Amerikaanse consumenten die woedend waren dat het merk de Afro-Amerikaanse voetballer Colin als muze koos . de eerste die knielt tijdens het volkslied ter ondersteuning van de strijd tegen politiegeweld en discriminatie van Afro-Amerikanen.

Een vorm van ongelijk protest

Als geëngageerde consumptie echter een authentieke manier van politiek handelen is, blijven deze benaderingen ongelijk.

Vanuit statistisch oogpunt komt het beroep op een boycot in Europa veel vaker voor in Noord-Europa eerst, dan in West-Europa en veel minder in Zuid- en Oost- Europa .

Evenzo, en niet verwonderlijk, verspreidde dit type beweging zich meer onder de hoger opgeleide middenklassen van de tertiaire sector .

Maar er zijn opmerkelijke uitzonderingen zoals in Zuid-Afrika tegen apartheid of in India tegen het Britse kolonialisme. En boycots komen steeds vaker voor in de zogenaamde “Zuidelijke” landen. In Marokko werden bijvoorbeeld de mobilisaties van 2018 “tegen de hoge kosten van levensonderhoud” gericht op Sidi Ali-mineraalwater , Centrale Danone – melk of Afriquia-tankstations gevolgd.

Laten we teruggaan naar de oproepen tot een boycot van het volgende wereldkampioenschap voetbal. Als geen enkele delegatie afziet van het sturen van haar nationale team , is het belangrijk om niet te concluderen dat de protestbeweging heeft gefaald.

De vormen van boycot zullen veelvoudig zijn (weigeren er interesse in te hebben, er niet heen gaan, geen wedstrijden kijken, voorkomen dat je goodies koopt zoals shirts van het nationale team, enz.), bepaalde kritiek op het principe van oproepen tot boycot hun weg zullen vinden. Ze zullen waarschijnlijk geleidelijk aan legitimiteit verwerven, over een langere periode zal deze boycot slechts één stap zijn.