Indignatie redactie 
De voorzichtige benadering van extreem-rechtse partijen over de hele wereld van Trump en de Brexit kan erop duiden dat deze politieke actoren nu langetermijnstrategieën aannemen om macht te verwerven.
Begin 2017 kwam het extreemrechtse parlementaire blok van Europa bijeen in Koblenz, Duitsland, om zijn politieke toekomst te plannen. De bijeenkomst van de leiders van het blok – waaronder Marine le Pen uit Frankrijk, Matteo Salvini uit Italië en Geert Wilders uit Nederland – vond plaats kort na de inhuldiging van de Amerikaanse president Donald Trump. De groep was optimistisch over zijn vooruitzichten. “Gisteren een vrij Amerika, vandaag Koblenz, morgen een nieuw Europa,” verklaarde een opgewonden Wilders.
Tegenwoordig staat uiterst rechts voor een stroomgebied. Na de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2019 is het Europese extreem-rechtse blok verdubbeld in omvang en heeft Boris Johnson het VK eindelijk uit de Europese Unie bevrijd – een droom van extreem-rechts sinds enige tijd. Aan de andere kant gaat Trump een verkiezingsjaar in te midden van zijn eigen afzettingstraf.
Het succes van het Brexit-referendum en het langdurende presidentiële bod van Trump in 2016 duidden op een wereldwijde wending naar rechts. Zal 2020 een ander oordeel geven?
Reageren op beschuldiging
Het nieuws van de beschuldiging van Donald Trump verspreidde zich over de hele wereld in de uren na de stemming in het historische Parlement halverwege december voor afzetting. Wereldleiders en vooraanstaande politici hielden zich echter in het algemeen vrij over het evenement. “Wereldreactie gedempt naar niet-bestaand” was de kop in USA Today. Sommige reacties waren algemeen, zoals toen China’s The Global Times van de beschuldiging gebruik maakte om op de groeiende “tekortkomingen van de democratie in westerse stijl te wijzen”.
Twee belangrijke uitzonderingen op het gebrek aan reactie van politici wereldwijd waren de Russische president Vladimir Poetin en Italië’s leider van de extreem-rechtse Liga-partij, Matteo Salvini. Beide uitten grote steun voor Trump, voorspellend dat hij niet alleen de procedure zou overleven, maar zelfs zou profiteren van de afzetting op het gebied van verkiezingsondersteuning. Zowel Poetin als Salvini hebben de Democratische Partij veroordeeld voor het proberen de wil van de mensen buiten de stembus om te keren. De Russische president verklaarde tijdens zijn jaarlijkse persconferentie dat de Democraten gewoon probeerden hun verlies van 2016 op een andere manier ongedaan te maken .
Salvini’s League leidt de peilingen met 31% ondersteuning. Hij sprak niet alleen zijn steun uit voor Trump, maar voelde zich ook bij hem in. Salvini kan in 2020 ook worden geconfronteerd met juridische procedures wegens het blokkeren van een vluchtelingenvervoer dat vorig jaar in een Italiaanse haven aanmeerde. Net als bij de afzetting van Trump, zal de Italiaanse senaat beslissen of de procedure zal plaatsvinden of niet.
Andere Trump-bondgenoten over de hele wereld zijn opmerkelijk stil geweest. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu, overweldigd door zijn eigen corruptieschandaal, was voorzichtig om afstand te maken tussen Israël en de Verenigde Staten over de moord op Trump van Qassem Soleimani, het hoofd van de Quds Force van Iran. Jair Bolsonaro uit Brazilië, getroffen door de dreiging van Amerikaanse handelssancties, is in dit uur van nood ook niet sterk naar voren gekomen ter ondersteuning van Trump. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan trad in november toe tot Trump in het Witte Huis en verscheen voor journalisten, net toen de hoorzittingen in de Tweede Kamer begonnen. Het was een teken van steun voor Trump, zeker, maar verder is Erdogan stil geweest over de politieke uitdagingen waarmee de Amerikaanse president wordt geconfronteerd.
Met uitzondering van Israël en de Filippijnen, waar hij populair blijft, heeft Trump wereldwijd een zeer lage voorkeursclassificatie. Op basis van Pew-peiling in 32 landen vorig jaar, heeft slechts 29% van de mensen vertrouwen in de Amerikaanse president. Zelfs in landen met rechts leiderschap, zoals het VK en Hongarije, staan de cijfers van Trump in de lage jaren ’30. Dit verklaart ongetwijfeld waarom Boris Johnson moeite deed om Trump te vragen zich niet te bemoeien met de Britse verkiezingen eind vorig jaar.
Het grillige beleid van Trump, zijn neiging om handelssancties zelfs tegen naaste bondgenoten te meppen, en zijn kwikhartige karakter helpen ook verklaren waarom de coterie van rechtse en populistische leiders over de hele wereld een afwachtende houding aanneemt ten aanzien van de politieke toekomst van Trump.
Brexit en extreemrechts
In Europa waren de reacties van extreem-rechtse partijen op de Brexit eveneens ingehouden en draaiden om twee boodschappen: respecteer de volksstemming en vermijd pijnlijke onderhandelingen. Met name Marine Le Pen , Matteo Salvini en Vox’s Santiago Abascal waren het allemaal eens over de noodzaak om de “wil van het volk” te respecteren en waarschuwden ook de Europese Unie om geen pijnlijke Brexit-onderhandelingen te gebruiken om het Verenigd Koninkrijk te straffen en andere lidstaten af te schrikken om te overwegen terugtrekking.
Alexander Gauland en Alice Weidel, leiders van het extreemrechtse alternatief voor Duitsland (AfD), uitten vergelijkbare gevoelens. De AfD heeft echter opgeroepen tot een mogelijke “exit” van Duitsland uit de EU , de eerste grote Duitse partij die een dergelijk beleid voert. De grote extreemrechtse partijen in Europa, met uitzondering van AfD en enkele anderen, zijn inderdaad zeer voorzichtig met het dreigen van een mogelijke terugtrekking uit de Europese Unie. Zelfs de Spaanse Vox, die ongeveer 15% van de stemmen behaalde bij de verkiezingen van vorig jaar, is niet enthousiast over een “Spaxit”, hoewel een uitspraak van de EU-rechtbank ten gunste van de parlementaire immuniteit voor gevangen Catalaanse separatistische leiders druk heeft uitgeoefend op de partij om te steunen EU-intrekking als reactie.
Het euroskeptisme van de jaren 2010 dat leidde tot een terugtrekking uit de EU heeft grotendeels plaatsgemaakt voor een andere extreemrechtse strategie: invloed verkrijgen binnen de Europese structuren en deze gebruiken om haar agenda vooruit te helpen.
Gedeeltelijk weerspiegelt dit ommekeer de belangen van het electoraat. De National Rally heeft afstand gedaan van het idee van “Frexit” en het verlaten van het euroblok omdat “het Franse volk heeft aangetoond dat zij gehecht blijven aan de eenheidsmunt”, aldus een partijdocument . Of, zoals Salvini heeft gezegd: ‘We willen niets achterlaten; we willen de regels van de EU van binnenuit veranderen. ”Het land waar het sentiment om de EU te verlaten het hoogst is, is Tsjechië, en het bereikt slechts 34%.
Het andere deel van het verhaal is de groeiende extreemrechtse vertegenwoordiging in het Europees Parlement, de coördinatie van extreemrechtse partijen in de Europese ruimte en de invloed van extreemrechtse ngo’s zoals CitizenGo. Het VK is altijd een uitbijter in de Europese Unie geweest – laat toetreden en onderhandelen over meerdere uitzonderingen op de EU-regels. Het lijkt erop dat Brexit ook een uitbijter zal zijn.
Wat is het volgende?
In 2017, gezien de overwinningen van Trump en Brexit het jaar ervoor, was Geert Wilder gerechtvaardigd in zijn optimisme over de toekomst van uiterst rechts. In de komende jaren zou hij op andere redenen kunnen wijzen om opgewekt te zijn: de overwinning voor Bolsonaro in Brazilië, de herverkiezing van Narendra Modi in India, het succes van extreem-rechts in de Hongaarse en Poolse parlementsverkiezingen, de verkiezingspieken van Vox in Spanje en AfD in Duitsland.
De situatie in 2020 is niet zo duidelijk. Schandalen hebben overweldigende belangrijke leiders zoals Netanyahu, Bolsonaro en Trump zelf. De deelname van extreemrechts aan de Oostenrijkse coalitieregering kwam ten einde als gevolg van een nieuw corruptieschandaal. Ondanks veel media-aandacht hebben de inspanningen van Steve Bannon, de ideologische adviseur van Trump, om een ’nationalistische internationale’ te bouwen, geen vruchten afgeworpen.
Veel hangt af van twee factoren: de resultaten van de Brexit-onderhandelingen en de uitkomst van de Amerikaanse verkiezingen van 2020. Als Groot-Brittannië economisch lijdt als gevolg van terugtrekking uit de EU, zal de terugslag tegen Johnson en zijn populistische politiek aanzienlijk zijn. En als Donald Trump in november verliest – zowel in het kiescollege als in de populaire stemming – zal het een sterke boodschap uitzenden dat zijn merk van illegale, xenofobe populisme een blijvende aantrekkingskracht mist.
Het triomfalisme van extreem-rechts en zijn claims van een onvermijdelijke mars weg van het liberalisme zullen een grote klap ondergaan. De voorzichtige benadering van extreemrechtse partijen over de beschuldiging van Trump en Brexit wereldwijd kan echter wel een signaal zijn dat deze politieke actoren nu langetermijnstrategieën aannemen om macht te verwerven. Hun langetermijnstrategie verschuift naar een langzamere infiltratie van democratische instellingen, zowel op nationaal als supranationaal niveau.
