Indignatie redactie 
Het is bepaald geen geheim dat ik dol ben op X (The App formerly known as Twitter), het heeft mij veel gebracht. Maar hoewel er nog geen concurrent is die het nieuws zo snel en volledig brengt, beginnen er dankzij het beleid van eigenaar Elon Musk steeds grotere scheuren te ontstaan in de betrouwbaarheid van het platform. En dat is zorgelijk.
De excentrieke miljardair beloofde na zijn aankoop het platform X een baken te maken van ‘free speech’. Zijn nogal brede definitie van vrije meningsuiting zorgde toen al voor opgetrokken wenkbrauwen. Als alles waar is of als waarheid kan worden gebracht, wat is dan immers nog waar?
Desinformatie is er altijd geweest op Twitter, dus het voert te ver om te zeggen dat we ineens met een nieuw fenomeen te maken hebben. Maar het beleid van Musk heeft het er op verschillende manieren niet beter op gemaakt. Dat zegt ook OSINT-onderzoeker Yorick de Vries. Hij checkt voor onder meer de NOS of beelden bruikbaar zijn voor de tv-journaals en online.
‘Op X is het een stuk erger dan voor de overname door Musk. Hij gelooft dat vrijheid van meningsuiting absoluut moet zijn en ziet X als een plein om ideeën uit te wisselen. Maar het is naïef om te denken dat daar geen controle op plaats moet vinden’, aldus De Vries in een interview.
Hamas
Vlak na de brute en laffe aanslag van Hamas op onschuldige burgers kreeg X te maken met een stortvloed aan gruwelijke beelden, desinformatie en nepnieuws. Ervaren factcheckers – die toch echt wel wat gewend zijn – gaven aan dat er geen kruid meer tegen gewassen is. Journalist Shayan Sardarizadeh, onderdeel van de afdeling factchecking van de BBC:
‘Ik factcheck al jaren op Twitter en er is altijd een boel desinformatie gedurende grote gebeurtenissen, maar de stortvloed aan nepnieuws van de afgelopen dagen is iets heel anders. Factcheckers en Community Notes kunnen hier niet tegenop’
Video’s
De voorbeelden zijn legio en ze komen niet zelden van accounts met een blauw vinkje. Een video waarop te zien zou zijn dat Israëlische politie een synagoge binnenviel om Joodse jongeren te arresteren die pro-Palestijns waren, werd maar liefst 900.000 keer bekeken. Het bleek een oude video uit 2021, waarbij de politie ingreep om covid-maatregelen te handhaven.
Andere video’s laten op X zien hoe raketten uit Israël gebouwen in Gaza vernietigen. Ze waren echter van een half jaar geleden. Er doken video’s op van kinderen die door Hamas in kooien waren gezet, ook die video bleek van voor de aanslagen van Hamas.
Op een andere populaire video was het neerschieten van twee Israëlische helikopters te zien, maar die beelden blijken zelfs uit een videogame (Arma 3) te komen. Een account dat zich voordeed als Jerusalem Post stelde op X ten onrechte dat premier Benjamin Netanyahu naar het ziekenhuis was gebracht en plaatste video’s van oorlogstaferelen in de Gazastrook die uit Syrië afkomstig waren. De recente raketaanslag op een ziekenhuis in Gaza werd voorzien van talloze video’s die van een andere datum waren.
Analyse
Volgens Cyabra, een Israëlisch bedrijf dat onder meer opgericht is om desinformatie te analyseren, blijkt dat 1 op de 5 X-accounts die meedoen in online discussies over de aanslag van Hamas en de gevolgen ervan nepaccounts zijn. Het bedrijf identificeerde al vrij snel meer dan 30.000 nepaccounts die verantwoordelijk waren voor pro-Hamas-desinformatie.
Desinformatie is online moeilijk te bestrijden, maar een aantal door X ingevoerde veranderingen is (mede) debet geworden aan een systeem waarbij onbetrouwbare informatie onbeheersbaar is geworden en zelfs kan lonen.
Vinkje
Ten eerste is daar het gewijzigde beleid van X op het gebied van het blauwe vinkje. Voorheen werden die vinkjes uitgedeeld aan geverifieerde gebruikers met een bepaald trackrecord. Hoewel het niet waterdicht was, werkte het in ieder geval als een soort van keurmerk. Grote nieuwsorganisaties of individuele journalisten konden zich op deze manier makkelijk kenbaar maken als de real deal.
De vinkjes werden geïntroduceerd vanwege de kritiek op de vele nepaccounts die zich voordeden als een ander; een invloedrijk politicus bijvoorbeeld of bekende personen.
Musk heeft het blauwe vinkje als kenmerk van authenticiteit echter ingeruild voor een betaalmodel. Iedereen kan voor rond de 8 dollar per maand een vinkje kopen en zichzelf zo een zweem van betrouwbaarheid geven. In ieder geval bij mensen die klakkeloos aannemen dat een dergelijk vinkje nog ook maar iets zegt over de betrouwbaarheid.
Bereik
Daarnaast zorgt X er voor dat blauwe vinkjes (of ze nu veel volgers hebben of niet) prominent zichtbaar zijn in de tijdlijn en vergroot zo kunstmatig het bereik. Mensen die desinformatie willen verspreiden, krijgen zo dus een veel groter podium in de schoot geworpen en dat nog met de zweem van echtheid ook.
Maar dat is niet alles. Blauwe vinkers kunnen geld verdienen door een advertentiemodel aan te zetten in hun instellingen. X dropt dan advertenties onder de berichten en berekent de uitkering van de gelden voor de gebruiker aan de hand van de views van die advertenties. Het is dus een model dat gebaat is bij bereik en ophef, zeker als je bedenkt dat er al gebruikers zijn die tienduizenden dollars vergaren. De verleiding is groot om schokkend en opzienbarend nieuws te brengen, ook al is dat nieuws niet waar.
Musk
Elon Musk zelf, met ruim 160 miljoen volgers en veel behoorlijk kritiekloze fans, heeft inmiddels ook een dubieuze reputatie als het gaat om verspreiden van gekleurde informatie, om maar te zwijgen van zijn complotten over kwaliteitsmedia, Soros en andere onderwerpen. Musk flirt met QAnon en antisemitisme.
Nadat Hamas Israëlische burgers aanviel, drukte Musk gebruikers op het hart om vooral zijn podium te gebruiken om het nieuws te volgen. Hij verwees daarbij echter naar twee accounts (@WarMonitors en @sendefender) die in het verleden al betrapt waren op het verspreiden van desinformatie. Musk verwijderde zijn tweet nadat hij erop werd gewezen, maar de schade was al aangericht.
Moderatie
Het is bepaald geen geheim dat Musk in zijn ijver om de financiële verliezen van X te drukken een boel medewerkers heeft ontslagen. Toen de miljardair het platform overnam, werkten er nog 7500 mensen, inmiddels is het personeelsbestand gedaald tot onder de 2000 (cijfer mei 2023).
Een groot deel van de teams verantwoordelijk voor het controleren en verwijderen van illegale content bestaat niet meer. Eerder dit jaar gaf een hoge functionaris van X toe dat er nu veelal met een systeem van automatische moderatie wordt gewerkt. Daarnaast is een systeem opgezet (Community Notes), waarbij gebruikers zelf content beoordelen, waardoor er onder een tweet een soort label verschijnt met aanvullende informatie of redigerende opmerkingen.
Headlines
X heeft recent een wijziging doorgevoerd in hoe linkjes worden gepresenteerd. Als een nieuwsorganisatie of journalist een link naar een verhaal plaatst, haalt X automatisch de headline weg. Zo is niet meer te zien naar welk medium of welke publicist een verhaal verwijst. Alleen een foto wordt nog meegenomen. Op deze manier is de eerste check van een gebruiker (is het een betrouwbaar medium of een link naar een nepnieuwssite) niet meer beschikbaar. Volgens X is dit gedaan uit esthetische overwegingen (het staat mooier) maar het is weer een obstakel voor gebruikers om eerst te controleren waar iets naar verwijst.
Wetgeving
In juni van dit jaar kreeg X al een waarschuwing van eurocommissaris Thierry Breton. Musk werd te kennen gegeven dat hij genoeg middelen moet hebben om gevaarlijke content, zoals desinformatie om verkiezingen te beïnvloeden, te modereren. Als dat niet lukt, dan loopt hij de kans de Digital Services Act (DSA) te overtreden. Die Europese wetgeving schrijft voor dat internetplatform de verplichting hebben om onder andere desinformatie te bestrijden.
Eind vorige week werd duidelijk dat X kennelijk nog geen verbetering heeft laten zien. Na opnieuw een waarschuwing omdat X te weinig deed tegen desinformatie over de oorlog tussen Israel en Hamas, volgt nu een onderzoek van de Europese Commissie. Eurocommissaris Breton wil uitzoeken wat X precies doet tegen haatberichten, desinformatie en terroristische content. Het is voor het eerst sinds de invoering van de DSA dat een dergelijk onderzoek wordt opgestart. In theorie kan X hoge boetes krijgen als het moderatie-systeem niet op orde is.
De beste
Persoonlijk vind ik X nog steeds de beste bron van informatie als het aankomt op grootschalige gebeurtenissen, aanslagen, oorlogen en noem het allemaal maar op. De snelheid is ongekend en vanuit alle hoeken en gaten duiken verhalen van ooggetuigen op, vaak nog voorzien van foto’s en video’s ook. Je moet alleen wel steeds vaker door een woud aan onzin en fake-accounts en steeds vaker checken of iets echt klopt.
X is een soort rommelige bibliotheek geworden waar betrouwbare naslagwerken bedolven worden onder onbetrouwbare schotschriftjes. Schotschriftjes die ook nog eens door X prominent in de etalage worden gezet.
Desinformatie helemaal weren zal natuurlijk nooit lukken. Dat is onmogelijk. Maar er moet wel balans zijn. Het platform helt nu steeds verder over naar een systeem dat wangedrag en desinformatie niet effectief wenst te bestrijden, maar juist van een beloning voorziet en zelfs aanjaagt.
En dat is eeuwig zonde.
