Indignatie redactie 
Mark Rutte wordt beveiligd na signalen dat criminelen hem als doelwit hebben. Na journalisten, advocaten en rechters lijkt zelfs de premier niet meer veilig voor de onderwereld.
Hoe reëel is het scenario dat zware criminelen het voorzien hebben op Mark Rutte? Voor die vraag zien inlichtingendiensten zich sinds een maand concreet gesteld. Het wrange antwoord is: het is niet onwaarschijnlijk. Ingewijden bevestigen het bericht van De Telegraaf dat de premier zware persoonsbeveiliging heeft gekregen van de Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging (DKDB) vanwege een mogelijk moordplan vanuit de onderwereld.
Bij het maken van een dreigingsinschatting kijken de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD), de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) en specialisten binnen het Openbaar Ministerie naar een aantal zaken.
De belangrijkste vraag is: hoe concreet is de dreiging? In het geval van de dreiging jegens Mark Rutte kwam er ongeveer een maand geleden informatie binnen bij het Team Criminele Inlichtingen, de geheime dienst van de politie, waarin gesteld werd dat de demissionair premier mogelijk het doelwit is van een aanslag of ontvoering. Volgens De Telegraaf zijn bovendien ‘spotters’ gezien die Rutte leken te observeren.
Staatsontwrichtend
Een tweede vraag die de veiligheidsdiensten proberen te beantwoorden, is wat het effect is als de dreiging werkelijkheid wordt. Dat behoeft in het geval van Mark Rutte amper uitleg. Een aanslag op of ontvoering van de demissionair premier zou staatsontwrichtend zijn.
Ten derde proberen de diensten te bepalen of de partij die voor de dreiging vermoedelijk verantwoordelijk is, in dit geval de onderwereld, de wil en de mogelijkheden heeft. Dit wordt gevat onder het kopje: waarschijnlijkheid. Wat vroeger misschien sneller zou zijn afgedaan als een raar verhaal, vormt inmiddels een niet onwaarschijnlijk scenario.
Dat heeft uiteraard alles te maken met de gebeurtenissen van de afgelopen jaren, waarin de onderwereld heeft laten zien tot alles in staat te zijn. In 2018 werd de broer geliquideerd van de kroongetuige in het Marengoproces rond Ridouan Taghi en diens criminele organisatie. In 2019 werd Derk Wiersum, de advocaat van de kroongetuige, vermoord. En in juli werd zijn vertrouwensman Peter R. de Vries in de Lange Leidsedwarsstraat neergeschoten na het verlaten van de studio van RTL Boulevard. Hij overleed aan zijn verwondingen.
Zelfde aanpak als bij terreur
Door het geweld tegen de bovenwereld van de laatste jaren weegt het begrip ‘voorstelbaarheid’ inmiddels zwaarder dan ‘waarschijnlijkheid’. Dat stelt veiligheidsdiensten voor een lastig dilemma, want in feite is alles voorstelbaar.
Toch is een aanslag op een politicus vanuit de onderwereld een scenario waarmee de veiligheidsinstanties nu al enige tijd serieus rekening houden. Volgens ingewijden zal de dreiging op Rutte daarnaast een nieuwe fase inluiden in de misdaadbestrijding. De georganiseerde criminaliteit zal meer en meer worden beschouwd als een staatsondermijnend fenomeen. Op dat vlak kan de onderwereld dezelfde aanpak verwachten als bijvoorbeeld terroristische organisaties.
Beveiligers passen slecht bij het imago van de toegankelijke en aanraakbare premier
Mark Rutte ging als fietsende premier de hele wereld over. Morrend is hij nu akkoord gegaan met extra beveiliging. Kwestie van Hollandse nuchterheid of naïviteit?
Met vertrouwd appeltje kwam Mark Rutte aanlopen op het Binnenhof. Hij had weinig tijd, want hij was al te laat, zei hij lachend. En die beveiliging? “Daar zeggen we nooit iets over. Andere vragen?”
Met een ogenschijnlijk opperbest humeur leek het alsof er niks aan de hand was deze maandagmorgen. Alsof hij niet al vanaf september weet dat hij serieus wordt bedreigd door de georganiseerde misdaad en daar zware beveiliging voor nodig heeft.
Pas na een indringend gesprek met Pieter-Jaap Aalbersberg, de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), is hij akkoord gegaan met enkele opgeschroefde veiligheidsmaatregelen. “Hij wil rust uitstralen en laten zien dat er niets is om bang voor te zijn,” zegt Anne Bos, onderzoeker van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis.
Is het Hollandse nuchterheid of naïviteit? “Dat weten we pas op het moment dat het mis gaat,” aldus Bos verwijzend naar de moorden op journalist Peter R. de Vries en advocaat Derk Wiersum. “Maar moet hij zich dan voortdurend omringen door zes lijfwachten? Dat vind ik een heel akelig beeld.”
Oude Saab
Waarschijnlijk is dat ook het schrikbeeld van Rutte zelf, de premier die staat voor aanraakbaarheid en toegankelijkheid. Zie hem fietsen over het Binnenhof. Zelfs als hij naar de koning gaat om het ontslag van zijn kabinet aan te bieden, vervoert hij zich per fiets.
“Zijn toegankelijkheid is zijn grote troef,” aldus Bos over het imago dat de afgelopen jaren zorgvuldig is opgebouwd. Rutte rijdt al jarenlang rond in een oude Saab, gebruikt een oude Nokia en zit vaak bij hetzelfde koffietentje in Den Haag. “Hij is geen staatsman die zich verheft boven het volk. Den Uyl en Kok liepen ook rond met een broodje kaas. Het is naar onze volksaard om dat mooi te vinden. Deze bedreiging zorgt voor een ernstige beperking van zijn vrijheid.”
NRC-journalist Petra de Koning schrijft in haar boek Mark Rutte dat de premier beveiliging vanaf zijn aantreden niet prettig vond. Hij werd onrustig van bewakers die achter hem liepen, bijvoorbeeld als hij boodschappen deed bij de Albert Heijn voor zijn moeder. En toen beveiligers een kamer huurden in het hotel waar hij logeerde, wilde hij dat anders. “Hoe zijn beveiliging daarna was geregeld, wisten zijn vrienden niet. Beveiligers zagen ze niet meer,’’ schrijft De Koning.
Sheila Sitalsing, die het boek Mark over de premier schreef, zegt dat de Rutte niet houdt van ‘gewichtigdoenerij’. “Zijn aanraakbaarheid en toegankelijkheid zijn een deel van zijn persoonlijkheid en presentatie. Beveiligers passen daar slecht bij.”
Overigens is de fietsende Mark Rutte een bijzonderheid in de rest van Europa. Voor de meeste leiders van andere EU-lidstaten is het ondenkbaar vrij rond te lopen. De Franse president Macron heeft bijvoorbeeld een persoonlijke beveiligingsdienst.
Gaaf land
Er zijn tal van beelden van Rutte die zich begeeft tussen ‘gewone’ mensen. In 2017 bijvoorbeeld als hij als VVD-leider op campagne is in Amsterdam. Hij bevindt zich tussen een groep kinderen van wie een zijn moeder aan de telefoon heeft. Hij neemt de telefoon over van het jongetje en zegt: “Dag mam, dit is Mark Rutte. Hij komt wat later thuis.”
Rutte heeft het graag over het ‘gave’ land waar hij premier van is. In een land waar bedreigingen aan de orde van de dag zijn, wil hij eigenlijk niet in leven, aldus Henk Te Velde, hoogleraar aan de Universiteit van Leiden.
Nuchter of naïef? “Van beide wat,” stelt Te Velde. “Hij zal zich de vraag hebben gesteld hoeveel risico’s hij wenst te nemen. Rutte is ook de man die uitdraagt een gewone Nederlander te zijn, met toevallig een baas als premier. Daar hoort een bepaalde ontspannenheid bij, dat snap ik wel. Maar hij moet zich nu realiseren dat er blijkbaar mensen zijn die een politicus dood willen. Om hem te overtuigen zullen flink wat argumenten nodig zijn geweest.”
Over de dreiging maakt Te Velde zich wel zorgen. “Als het echt tot een aanslag komt, en het komt echt uit de hoek van de georganiseerde misdaad, dan zullen veel mensen zich de vraag stellen wie er nu de baas is in Nederland. Dat is een aantasting van de veiligheid en rechtsstaat.”
