Amerikaanse multinationals domineren agrarische markt Oekraïne

Waarom sturen de VS zoveel wapens naar Oekraïne? Vast niet vanuit christelijke goedheid. Eén van de redenen – naast het feit dat de Amerikanen Rusland van de kaart willen vegen – is omdat o.a. drie grote Amerikaanse multinationals van het land van Zelensky 17 miljoen hectare groot land in hun bezit hebben. Met bijvoorbeeld graan dat niet geëxporteerd kan worden. Het gaat over Cargill, Dupont en Monsanto…

Hoewel Oekraïne grote stukken van de meest vruchtbare landbouwgrond ter wereld heeft, is de rijkdom van zijn landbouwsector al lang buiten het bereik van zijn boeren. In een land dat bekend staat als “de graanschuur van Europa” wordt de landbouw gedomineerd door oligarchen en multinationals sinds de privatisering van staatsgrond na de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991.

In de afgelopen dertig jaar is geen enkele regering in staat geweest om deze status-quo aanzienlijk te veranderen.

Terwijl aanhangers beweren dat de agrarische markt essentieel is om de buitenlandse investeringen aan te trekken die de Oekraïense landbouw nodig heeft om zijn volledige economische potentieel te bereiken, geloven veel Oekraïners dat hun landbouw alleen maar corrupter zal worden en door machtige belangen zal worden gecontroleerd als gevolg van de jren geleden ingezette nieuwe landhervorming.

De wet ” Over wijzigingen van bepaalde wetten van Oekraïne met betrekking tot de voorwaarden voor de handel in landbouwgrond” (wet 552-IX) is een sleutelelement van het liberaliseringsprogramma dat geruime tijd geleden is besproken door president Volodymyr Zelensky en de westerse internationale instellingen die zijn regering ondersteunen.

Het werd in maart 2020 aangenomen door de Verchovna Rada, het eenkamerstelsel van Oekraïne, als voorwaarde voor het verkrijgen van een lening van $ 5 miljard van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) aan een financieel bedreigde regering. Onder de westerse internationale instellingen bevinden zich multinationals als Dupont, Cargill en gifmenger Monsanto (Bayer).

De moeilijke geschiedenis van grondbezit in Oekraïne

Toen Oekraïne deel uitmaakte van de Sovjet-Unie, was al het land eigendom van de staat en werkten boeren in staats- en collectieve boerderijen. In de jaren negentig privatiseerde de regering, geleid en ondersteund door het IMF en andere internationale instellingen, een groot deel van de landbouwgrond van Oekraïne en deelde het certificaten uit die individuele arbeiders konden gebruiken om eigendom te krijgen van een apart stuk grond.

Maar omdat Oekraïne in een landelijke economische neergang verkeerde en de bevolking het erg slecht had, verkochten velen hun certificaten (voor een appel en een ei) door, waardoor een proces begon dat leidde tot een toenemende concentratie van land in handen van een nieuwe oligarchische klasse. Dat is één van de kernactiviteiten van het IMF: landen leningen verstrekken, leeg plunderen en het vervolgens in de afgrond duwen.

Om dit proces van herverdeling van grond te stoppen, stelde de Oekraïense regering in 2001 een moratorium in dat een einde maakte aan de verdere privatisering van staatsgrond en bijna alle particuliere grondoverdrachten, met een paar uitzonderingen zoals erfenissen. Hoewel het moratorium bedoeld was tijdelijk te zijn, werd het herhaaldelijk verlengd vanwege het falen van de Verchovna Rada en vele presidentiële regeringen om wettelijke hervormingen door te voeren die een eerlijker systeem van grondbezit mogelijk zouden maken. 41 miljoen hectare, of ongeveer 96% van de landbouwgrond in Oekraïne viel onder het moratorium. Ongeveer 68% of 28 miljoen hectare van dit land is in particulier bezit (hoewel niet alles is verdeeld in specifieke percelen), met ongeveer zeven miljoen kleine landeigenaren in het land.

Hoewel het moratorium verdere grondaankopen verhinderde, kon de landbouwgrond nog steeds worden verpacht en veel kleine landeigenaren verpachtten hun land aan zowel binnenlandse als buitenlandse bedrijven. De regering van president Zelensky beweerde dat minstens vijf miljoen van de meer dan tien miljoen hectare staatsgrond illegaal was geprivatiseerd onder vorige regeringen.

Hoewel het moeilijk is om betrouwbare gegevens te vinden over wie Oekraïense landbouwgrond pacht (veel pachtovereenkomsten zijn niet geregistreerd), vermeldt de Land Matrix-database grote grondtransacties van in totaal 3,4 miljoen hectare, zowel door Oekraïense als buitenlandse bedrijven. Volgens andere schattingen bedraagt ​​de omvang van de grond die door de grootste bedrijven in Oekraïne wordt gehuurd meer dan zes miljoen hectare.

Opening van de Oekraïense agrarische markt

Wet 552-IX maakte een einde aan het moratorium en stond particulieren toe om vanaf 1 juli 2021 tot 100 hectare grond te kopen. Zowel particulieren als rechtspersonen (d.w.z. bedrijven) kunnen vanaf 1 januari 2024 tot 10.000 hectare kopen.

Banken kunnen land overnemen als de lening niet wordt terugbetaald, maar moeten het binnen twee jaar land veilen voor agrarische doeleinden. Personen of entiteiten die momenteel grond pachten, krijgen voorrang (“voorkooprecht”) wanneer de grond bestemd is voor aankoop. Een langdurig verbod op grondaankopen in Oekraïne door buitenlandse personen en bedrijven zal worden gehandhaafd, hoewel zij de mogelijkheid behouden om grond te leasen.

De regering en internationale instellingen hebben landhervorming gepromoot als een manier om het volledige potentieel van Oekraïense landbouwgrond te “ontsluiten” door de landbouwsector aantrekkelijker te maken voor internationale investeerders.

Arup Banerji, directeur van de Wereldbank voor Oost-Europa, zei vorig jaar nog dat de hervorming “Oekraïne in staat stellen zijn economisch potentieel te gebruiken en het leven van Oekraïners te verbeteren.”  Maar deze retoriek druist in tegen de brede oppositie van het Oekraïense publiek, met meer dan 64% van de mensen die tegen het creëren van een nieuwe agrarische markt is, bleek uit een peiling van april 2021.

Het wantrouwen van de Oekraïners is niet ongegrond. Het belangrijkste argument van de aanhangers van de landhervorming is de verwachte impact op de economische groei. Volgens de International Finance Corporation (IFC), de particuliere tak van de Wereldbank, zou het opheffen van het moratorium op de verkoop van grond de jaarlijkse bbp-groei van Oekraïne gedurende vijf jaar met ongeveer 1-2 procent doen toenemen.

Deze stijging zal naar verwachting echter vooral te wijten zijn aan “het vertrek van producenten met een lagere toegevoegde waarde en de uitbreiding van producenten met een hogere toegevoegde waarde naarmate de grondprijzen stijgen.” De Wereldbank verwacht dan ook duidelijk dat de Landhervormingswet de armere, kleinere boeren uit de landbouwmarkt zal duwen en zal helpen bij de ontwikkeling van grotere boerderijen. Het Amerikaans beleid ten aanzien van multinationals en andere (arme) landen begint steeds meer smoel te krijgen, en dateert al van vóór de door de VS georganiseerde en met miljarden dollars gefinancierde coup op het Maidanplein in Kiev in 2014.

De landhervormingswet ondermijnt de toegang van boeren tot land

Veel kleine boeren zullen in de periode voor 2024 geen grote hoeveelheden land kunnen kopen omdat land tegen (voor hen) hoge prijzen wordt verkocht en veel kleinere boeren al financieel en met schulden worstelen. Hoewel boeren hoopten te profiteren van de voorkeursrechten die door de nieuwe wet aan bestaande huurders werd verleend, is het gevolg van deze clausule dat er in feite ruilverkaveling bevorderd wordt, aangezien veel van de huurders grote (internationale) bedrijven zijn.

Zelfs wanneer de pachters kleine of middelgrote boeren zijn, staat de wet hen toe hun voorkooprechten over te dragen aan andere partijen – in wezen zien we hier het herscheppen van de dynamiek van de jaren negentig toen landeigenaren de certificaten doorverkochten die werden gegeven in de eerste golf van privatisering, waardoor de ontluikende kliek van oligarchen voor een habbekrats de controle over het grote areaal land kregen.

Bovendien, volgens het Oekraïense Netwerk voor Plattelandsontwikkeling en maatschappelijke organisaties uit Kiev en de academische wereld, “blijft de meeste particuliere landbouwgrond nog jarenlang in pachtovereenkomsten met grote commerciële boerderijen”, zodat het land misschien niet eens beschikbaar is voor individuele boeren die ze eerder hebben gekocht. En in 2024, wanneer ze concurrentie krijgen van grote bedrijven, kunnen ze het helemaal schudden omdat die hen altijd zullen kunnen overbieden.

Er is wijdverbreide bezorgdheid dat als gevolg van de ongebreidelde corruptie in Oekraïne (die volgens president Zelensky niet bestaat) en de zwakke rechtsstaat kleine boeren weinig kans zullen hebben om hun rechten na te streven in het licht van de toenemende concurrentie van de landbouwindustrie.

Voor veel burgers is het grootste probleem met deze wet de mogelijkheid van illegale inbeslagname van land door buitenlandse bedrijven, bijvoorbeeld door het ondoorzichtige eigendom van een Oekraïens bedrijf, waarbij wordt geprofiteerd van de machteloze gerechtelijke en regelgevende systemen van het land. Bij enkele van de grootste grondtransacties in Oekraïne van de afgelopen jaren waren buitenlandse bedrijven betrokken die alles in het werk stellen om de nieuwe wet te omzeilen en het eigendom van de grond te verkrijgen.

Bovendien is volgens de juridische interpretatie van de nieuwe wet het verbod op grondbezit door buitenlanders niet van toepassing op schuldeisers die grond kopen door middel van hypothecaire executie – een buitenlandse bank zou daarom mogelijk het land van een kleine boer kunnen overnemen en het op een veiling verkopen, waar grote ondernemingen steevast een voordeel hebben.

Ondersteuning voor agribusiness, niet voor kleine boeren

De Wereldbank rechtvaardigde de oprichting van een (landbouw)grondmarkt als een manier voor boeren om toegang te krijgen tot financiering. De instelling verwacht echter dat dit zal gebeuren door boeren die hun land gebruiken als onderpand voor bankleningen, en niet door financiële en institutionele mechanismen te introduceren die boeren effectief kunnen financieren. Daarentegen ontvangen de grootste landbouwbedrijven van Oekraïne veel meer van internationale kredietinstellingen zoals de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD) en de Europese Investeringsbank (EIB), naast de regelmatige steun van de Oekraïense regering door middel van belastingvoordelen en subsidies.

In de afgelopen jaren waren de ontvangers van deze leningen Kernel, MHP en Astarta, die qua totale grondbezit tot de top vijf van grootste landbouwbedrijven in Oekraïne behoorden. Zo ontving Kernel sinds 2018 $ 248 miljoen aan verschillende leningen van de EBRD, ontving MHP vanaf 2010 ongeveer $ 235 miljoen van de EBRD en in 2014 ongeveer $ 100 miljoen van de EIB, en ontving Astarta $ 95 miljoen van de EBRD van 2008 en ongeveer 60 miljoen dollar van de EIB in 2014.

Buitenlandse financiële instellingen, zoals de EBRD en de EIB, financieren niet alleen de machtigste landbouwbedrijven en landeigenaren, maar ook bedrijven die behoren tot de rijkste mensen van het land – zo stond MHP-oprichter Yuriy Kosyuk in 2019 op de 11e plaats van de lijst van rijkste personen in Oekraïne. Deze oligarch kennen we nog van een akkefietje uit 2009. Toen begon hij met de bouw van een luxueus landgoed met een paleis in het dorp Khotiv, op het grondgebied van de Khotiv-nederzetting uit de Scythische tijd. Dit en enkele andere delen van de nederzetting waren eerder uit het grondgebied van een archeologisch monument gehaald. De constructie vernietigde het noordelijke deel van de nederzetting (een van de rijkste aan overblijfselen van oude gebouwen en omringd door het hoogste deel van de verdedigingswal), evenals het omringende landschap. Volgens Kosyuk zelf is “wat gebouwd is in de diepte en heeft niets te maken met de nederzetting”.

Het gaat multinationals natuurlijk niet alleen om (goedkoop en veel)  land, maar ook om kansen in Oekraïne voor de ontwikkeling, productie en gebruik van landbouwinputs zoals (GMO)zaden, landbouwchemicaliën en meststoffen, wat agribusiness-giganten als Monsanto, Cargill en
DuPont heeft aangetrokken als vliegen naar een koeienvla. Terwijl alle drie de bedrijven al geruime tijd actief zijn in Oekraïne, blijven ze er in dit voor hen Walhalla zitten, dankzij de Amerikaanse regeringen, die de Oekraïense regering natuurlijk vooral uit christelijke, vredelievende overwegingen van enorme wapenvoorraden voorzien.

Genoemde drie bedrijven hebben de beschikking over grofweg 17 miljoen hectare grond. In aanmerking nemend dat een land als Italië beschikt over 16,7 miljoen hectare landbouwgrond, dan kunnen we gerust stellen dat drie multinationals een groter gebied kochten dan heel Italië. Over de aandeelhouders in de drie multinationals (bekende namen: Vangaurd, BlackRock, Blackstone) zullen we het een andere keer hebben.

Cargill is bijvoorbeeld in Oekraïne al meer dan 20 jaar bezig. Hun activiteiten omvatten, maar zijn niet beperkt tot, de verkoop van pesticiden, (GMO)zaden en meststoffen. In recente jaren hebben ze hun landbouw fors uitgebreid en hebben zij flinke investeringen gedaan om extra graanopslag op te nemen. Jammer dat de havens van het land door mijnen zijn geblokkeerd…..

Monsanto, de bekende gifmenger van Bayer (één van de nazi’s ondersteunde ondernemingen van IG Farben) is actief in Oekraïne sinds
1992, en heeft een focus op zaden en landbouwchemicaliën. In 2012 verdubbelde het team van Monsanto in Oekraïne in omvang, en
in maart 2014 – slechts enkele weken nadat de democratisch gekozen president Janoekovitsj door de Amerikanen werd afgezet – investeerde het bedrijf $ 140 miljoen in het bouwen van een nieuwe zaadfabriek.

Tenslotte heeft DuPont ook een vaste plaats verworven in Oekraïne. In juni 2013 heeft het bedrijf aangekondigd dat het ook zou
investeren in een nieuwe zaadfabriek “om te voldoen aan de toenemende vraag in de regio.” Een uitbreiding van deze zaadfaciliteit is in september 2014 opgeleverd ter ondersteuning van de “verhoogde vraag van klanten” voor maïshybriden van het Pioneer-merk in Oekraïne.

Met verhoogde investeringen in zaadproductie rijzen er ook vragen over de mogelijke aantasting van genetisch gemodificeerde (GM) producten. In de zomer 2014 was er in een ondertekende overeenkomst tussen Oekraïne en de Europese Unie een clausule opgenomen (artikel 404) om het gebruik van biotechnologie uit te breiden binnen het land. Dit creëerde een opening om genetisch gemanipuleerde producten naar Europa te exporteren, een mogelijkheid waarop grote agro-zaadbedrijven al vaker hamerden.

Zoals bekend is het gebruik van genetisch gemodificeerde organismen zeer omstreden. De Europese Unie zegt strenge regels en ingewikkelde vergunningsprocedures voor de teelt en commercialisering te hanteren, maar controle ontbreekt nagenoeg geheel waardoor er niet alleen genetisch gemanipuleerd dierenvoedsel op de europese markt geplempt wordt, maar ook producten die wij consumeren. Inderdaad: Frankensteinvoer.

Dertig jaar na de rampzalige privatisering van land die met hun steun in de jaren negentig plaatsvond, slaagden internationale financiële instellingen zoals het IMF en de Wereldbank erin het moratorium op te heffen dat was ingesteld om te voorkómen dat een minderheid van particuliere belangen Oekraïens land zou overnemen.

Uit de bovenstaande analyse blijkt duidelijk dat de (landbouw)grondmarkt in Oekraïne in handen is van oligarchen en (Amerikaanse) multinationals, terwijl ook China inmiddels enorme belangen in het land heeft opgebowd, en dit zal zich verder concentreren, waarbij buitenlandse investeerders en banken worden begunstigd. Helaas zal de overgrote meerderheid van de Oekraïense boeren en burgers – die de komende decennia krom moeten liggen om de enorme schuldenberg van het land (i.v.m. Amerikaanse wapenleveringen – leningen) af te lossen – ook dzee exorbitante kosten moeten dragen.