Antivaxers? Twijfelaars? Waarom niet? „Ze zijn niet dom, ze zijn gewoon bezorgd”

Ongevaccineerden Zo’n 15 procent van de Nederlanders heeft zich niet laten vaccineren. Waarom niet? „Ze zijn niet dom, ze zijn gewoon bezorgd.”

Violist Joost van Es (52) trad deze week op in theater De Schalm in Veldhoven. Zijn publiek was gevaccineerd, negatief getest of hersteld van corona, en kon dat bewijzen. Van Es is dat allemaal niet. „Ik voel me steeds meer in een hoek gedrukt”, zegt Van Es. „Gelukkig laten ze de artiesten voorlopig met rust.”

Niet dat Van Es corona niet serieus neemt. Zijn buurvrouw lag ermee op de IC. Maar hij denkt dat de vaccins tegen het virus ook gevaarlijk kunnen zijn. Bovendien vindt hij dat er jarenlang te weinig is geïnvesteerd in de IC-capaciteit in ziekenhuizen. „Moeten wij ons nu overhaast laten inspuiten en met pasjes gaan lopen omdat de overheid verkeerde keuzes maakte?”

Wie zijn de 15 procent van de volwassen Nederlanders die zich niet laten vaccineren tegen corona? Zijn ze ‘antivax’, wantrouwen ze de overheid?

Van de bevolking laat 5 procent zich al jaren niet vaccineren, omdat het niet past in geloof of levensovertuiging: als God, of de ‘natuur’, beslist dat een kind mazelen krijgt en er zelfs aan sterft, dan zij dat zo. Zo ook met Covid. Deze mensen wonen vooral in de Biblebelt, of behoren tot de antroposofische gemeenschap. En dan is er de groep die helemaal niet gelooft dat corona ernstig is.

Maar de rest van de ongevaccineerden zijn twijfelaars die niet godsdienstig of activistisch zijn. Neem Brenda H. (41). Ze is altijd een fanatieke salsa-danseres geweest, vertelt ze, haar vriend is dj, ze hebben één kind. Brenda is gezond, heeft hooguit weleens een snotneus. „Ik slik niet graag medicijnen en zie geen reden me in te enten tegen corona.” Lang geleden kreeg Brenda al een aversie tegen „medisch gedoe”. „Ik was aan het diepzeeduiken en ik vond het zo spannend dat ik ging hyperventileren onder water. Ik kreeg last van mijn longen en er werd zo’n pufje voorgeschreven. Dat heb ik één week gebruikt, daarna was alles weer prima. En toen heette ik opeens ‘longpatiënt’ en wilden ze me telkens pufjes geven. Ik bén geen longpatiënt.”

Ze zegt ook: „Misschien krijg ik spijt hoor, word ik heel ziek van Covid en denk ik: hád ik me maar gevaccineerd. Maar ik wil het gewoon liever niet. Het gaat me allemaal te snel.” Brenda werkt in de financiële dienstverlening in Amsterdam en begrijpt het coronabeleid volledig. Ze heeft een oom en een tante die heel ziek zijn geweest van Covid-19.

Zo ook Nina Olivari (20), derdejaars rechtenstudent. Zij heeft corona gehad en vond het om die reden zinloos zich te laten vaccineren. „Ik was alleen even mijn geur en smaak kwijt, verder niks.” Waarom, zegt zij, zou ze „iets in me spuiten” als ze al antistoffen heeft tegen het virus waar ze niet eens heel ziek van werd?

Toch heeft ze nu een afspraak staan voor een prik. „Voor de QR-code. Ik testte steeds tijdens de vakantie maar als ik het nu ook nodig heb om even in een restaurant te eten, vind ik het testen te veel.” De moeder van haar vriend is echt tegen het vaccin, ze „vertrouwt het niet” met de nieuwe techniek van een mrna-vaccin. Haar eigen ouders zijn beiden ingeënt.

Op de markt, bij de moskee

Het argument om een vaccin te nemen om zo de keten van besmettingen die voor ánderen dan jezelf riskant zijn, te breken, komt niet voor in de meeste gesprekken. De Rotterdamse huisarts Shakib Sana legt dat argument wel voor aan de vele buurtbewoners in Delfshaven die niet gevaccineerd zijn. „Ik zeg: ‘Jij wordt er misschien niet ziek van, maar jouw moeder en vader wel. Als jij je vaccineert, help je hén te beschermen. Het virus krijgt dan minder kans.”

Elk weekend staat Sana met collega’s op de markt en bij de moskee om de „moeilijk bereikbare groep” te spreken. Inmiddels hebben ze zo al drieduizend Rotterdammers ingeënt die aanvankelijk niet wilden. „Dat zijn geen domme mensen, ze zijn gewoon bezorgd”, zegt Sana.

Begin deze maand behoorde het christelijke dorp Elspeet op de Veluwe tot de coronabrandhaarden van Nederland. Burgemeester Breunis van de Weerd (SGP) baarde er opzien door inwoners op te roepen zich te laten vaccineren, terwijl hij zelf moest toegeven niet gevaccineerd te zijn. „Persoonlijk, vanuit geloofsovertuiging, heb ik ervoor gekozen om me niet te vaccineren”, zei hij tegen de lokale omroep. „Als ik vervolgens rationeel naar de situatie kijk in het land, wat de effecten zijn van vaccineren, dan kan ik niet anders concluderen dan dat ik het zeker gedaan zou hebben als dat emotionele deel mij niet in de weg zou staan”, zei Van de Weerd.

In Elspeet was begin deze maand maar 35 procent van de bevolking ingeënt. In het centrum van het dorp zegt een man het vaccinatiepaspoort „eigenlijk wel ideaal” te vinden. Deze zestigplusser is er blij mee dat hij in uitgaansgelegenheden straks alleen gevaccineerden kan tegenkomen, of mensen die getest of hersteld zijn. De man durft dat alleen niet met zijn naam in de krant te zeggen. „Dan krijg ik trammelant. Ik ben katholiek. Ik kom van oorsprong uit Winterswijk. De meeste mensen hier zijn hervormd en niet gevaccineerd”, zegt hij. Ook andere gevaccineerden op straat in Elspeet zeggen blij te zijn met het coronapaspoort, maar willen niet met hun naam in de krant.

Suikerpatiënt

Voor Aaltje Wieberdink (79) is dat geen probleem. In de tuin van haar vrijstaande woning heeft ze de was over haar rollator gehangen. Terwijl ze de kleren aan de waslijn hangt, zegt ze „niet getest en niet geprikt” te zijn. „Niet vanwege mijn geloof hoor”, zegt Wieberdink. „Ik ben suikerpatiënt en moest op een gegeven moment de griepprik. Half levend, half dood was ik toen. Nooit die rotzooi meer in mijn lichaam, heb ik toen gezegd”, aldus Wieberdink.

Ze is heus bang voor het coronavirus. „Maar ik ben wel zo van de kerk dat ik zeg, als ik het moet krijgen, dan krijg ik het.” Ze is tegenstander van het coronapaspoort dat zaterdag van kracht wordt. Al zullen de maatregelen haar niet raken. „Ik ga niet naar de film, of het restaurant. Wij gingen eigenlijk alleen nog maar naar de kerk, om te zingen.”

Ik ging eens halfdood van een griepprik. Nooit meer die rotzooi in mijn lichaam

Violist Joost van Es was samen met zijn vrouw altijd al kritisch op vaccins. Voor hun kinderen, die het huis uit zijn, bepaalden ze per vaccin welke ze kregen. Van de coronavaccins vindt Van Es dat ze erg snel zijn ontwikkeld. Volgens hem is er nog altijd sprake van een „onderzoeksfase”. Bovendien zijn er volgens de violist in Nederland al meer dan duizend mensen overleden door de vaccins.

Directeur Agnes Kant van Bijwerkingencentrum Lareb bestrijdt dit. „We hebben nu 524 meldingen ontvangen van vermoedens van bijwerkingen met overlijden na vaccinatie. Maar overlijden ná vaccinatie is natuurlijk iets anders dan overlijden dóór vaccinatie”, aldus Kant. Volgens haar zijn er in Nederland maar drie gevallen bekend waarbij het „vrij zeker” is dat de dood werd veroorzaakt door de zeldzame bijwerkingen van de AstraZeneca- en Janssen-vaccins.

Volgens violist Van Es weten mensen die bijwerkingen en overlijdensgevallen willen melden, het Lareb soms helemaal niet te bereiken. Wat bij hem bijdraagt aan zijn verzet, is dat hij zich „persoonlijk gemarginaliseerd” voelt door een overheid die artiesten altijd opriep zelfstandig ondernemer te zijn, terwijl dat ondernemerschap tijdens de coronacrisis onmogelijk werd gemaakt. Het is die combinatie van persoonlijke frustratie en argwaan tegen vaccins die maakt dat hij zich „min of meer gedwongen voelt” bepaalde dingen over corona zelf uit te zoeken. Zo is hij op internet mensen gaan volgen die in de gewone media volgens hem niet aan bod komen. Daar heeft hij ook de vermeende sterftecijfers door de coronavaccins gevonden.

Van twijfelaar naar weigeraar

De invoering van de coronapas maakt sommige mensen boos, anderen leggen zich erbij neer. Salsadanseres en financieel dienstverlener Brenda H. heeft er wel begrip voor. „Ik ben niet tégen de coronapas. Ik vind, als ik me niet wil laten vaccineren, dat ik me dan maar moet laten testen als ik met mensen op een kluitje wil zitten.” Haar vriend heeft er minder begrip voor, hij vindt het „erg verdacht” allemaal. „Maar ik wil zo ver niet gaan”, zegt Brenda.

Huisarts Shakib Sana: „Onder de 15 procent niet-gevaccineerden zitten ook veel mensen die nog twijfelen. Dit is een moeilijk bereikbare groep. In juni zijn de vier grote steden begonnen met een informatie- en vaccinatiecampagne om deze mensen te helpen een weloverwogen keuze te maken. Dit is een groep die we keer op keer proberen te spreken op een voor hen vertrouwde plek. Daar gaat veel tijd overheen – die mensen komen met hun zorgen en heel normale vragen. Drang en dwang kan dat proces verstoren.” De polariserende discussie over drang, zegt Sana, maakt van twijfelaars weigeraars. „Gun ze de rust om te kiezen.”

Rechtenstudent Nina Olivari „snapt het allemaal wel”, de theorie achter de coronapas: „Als zo veel mogelijk mensen zo snel mogelijk immuun worden, verdwijnt het virus.” Maar, zegt ze, de dwang die uitgaat van de coronapas – dat hoort eigenlijk niet. „Ze zeggen: ‘het blijft je eigen keuze of je je vaccineert’, maar dat is eigenlijk niet zo.”

Violist Joost van Es vreest dat de polarisatie in Nederland als gevolg van het coronapaspoort alleen maar toeneemt. Begin september was hij bij de grote demonstratie tegen de coronamaatregelen in Amsterdam. Voorlopig weigert hij zich te laten testen om toegang te krijgen. „Tenzij ik ergens heel graag naar binnen wil. Laatst trad ik op in Carré. Toen heeft mijn vrouw zich wel laten testen, omdat ze er zo graag bij wilde zijn.”

De invoering van het coronapaspoort doet Aaltje Wieberdink in Elspeet vermoeden, ook door de natuurrampen die ze op tv ziet, dat het einde der tijden nadert. De pandemie en het uitsluiten van niet-gevaccineerde mensen is daar volgens haar deel van. „De verdrukking in de wereld zal eerst zeer groot worden. Dat staat in de Bijbel”, zegt Wieberdink.