Indignatie redactie 
Armoede – Het zal niemand ontgaan zijn dat we in lastige tijden leven. De kosten van het levensonderhoud stijgen maar door en steeds meer mensen komen vroeg of laat in de problemen. Waar ik echter maar weinig mensen over hoor zijn de enorme kosten van toenemende armoede voor de samenleving. Wat nu als de bestrijding van armoede meer oplevert dan het kost?
Armoede – Hoewel de regering hier en daar probeert om ervoor te zorgen dat mensen niet in armoede vervallen, wordt er ook veel gesproken over een overheid die niet alles met geld op kan lossen. Dat is uiteraard de realiteit (hoewel geld voor bedrijven in nood wel vaak het mantra lijkt te zijn), maar het is ook een werkelijkheid dat burgers die zwaar in de problemen komen de samenleving uiteindelijk veel extra geld gaan kosten.
Armoede is een naar vliegwiel waar de samenleving uiteindelijk voor opdraait. Nu niet structureel ingrijpen is te vergelijken met het uitstellen van het onderhoud aan een auto. Je bespaart er op de korte termijn geld mee, maar uiteindelijk zal de garage je een veel duurdere rekening presenteren voor alle versleten onderdelen die moeten worden vervangen.
Onderzoek
Het stikt werkelijk van de onderzoeken naar de relatie tussen kosten en armoede. Alleen al in de schuldhulpverlening gaat het om bizarre bedragen. Ooit bleek dat de samenleving jaarlijks tussen de 15 en 17 miljard euro kwijt is aan het innen van een schuldtotaal van 3 miljard euro.
Drie jaar geleden schetste Eelke Blokker van het Instituut voor Publieke Waarden al een schrijnend voorbeeld. Hij was toen directeur van een daklozenopvang in Zwolle, waar hij Marcel ontmoette. Een man met een schuld van 14.000 euro, waar maar liefst 48 instellingen mee bezig waren. Dat kostte omgerekend 269.000 euro per jaar.
Dan geef je dus als hulpverlening twintig keer meer uit dan de oorspronkelijke schuld en nog was Marcel niet van zijn schulden af. De daklozenopvang alleen al kreeg 40.000 euro per jaar om hem te voorzien van een bed in de nacht. Blokker signaleerde een perverse prikkel. Als de hulpverlening Marcel daadwerkelijk zou helpen, dan zouden zij namelijk minder geld krijgen.
‘Als je het geld volgt, zie je dat er niemand belang bij heeft om iets anders met Marcel te gaan doen, omdat iedereen gefinancierd wordt voor zijn problemen, níet voor het oplossen van zijn probleem’
100.000
Het Nibud berekende ooit dat één huishouden met gemiddeld 42.000 euro schuld de samenleving zo’n 100.000 euro kost aan afschrijvingen, hulpverlening, verzuim- en ziektekosten, verloren arbeidsuren, uitkeringen en huisuitzettingen. Het is niet voor niets dat de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving dit jaar waarschuwde. Problematische schulden zijn een individueel én een maatschappelijk probleem: een probleem dat met de huidige stijging van de prijzen voor energie en levensmiddelen snel groter dreigt te worden.
Het adviesorgaan stelde dan ook voor problematische schulden te gaan saneren. Oftewel: schuldeisers afkopen en de persoon in de problemen in drie jaar tijd schuldenvrij maken.
Gezondheid
De kosten voor mensen die in armoede leven lopen op verschillende gebieden enorm op. Zo is bijvoorbeeld bekend dat mensen die maar weinig te makken hebben bovengemiddeld kampen met gezondheidsproblemen op allerlei gebieden, zowel fysiek als mentaal. De overheid moet zorgen voor uitkeringen en allerlei toeslagen, voor gestegen zorgkosten en kosten die samenhangen met bestrijding van door armoede en schulden gedreven criminaliteit.
U wil niet weten hoeveel mensen zich laten verleiden tot het plaatsen van een wietkwekerij thuis omdat ze niet uit de wurggreep van schulden kunnen komen. Dat gaat vervolgens van kwaad tot erger. Eenmaal bij de rechter krijgen ze de rekening van hun ‘winst’ gepresenteerd in de vorm van een ontnemingsvordering (misdaad mag niet lonen) en zijn ze nog verder van huis.
Armoede maakt ziek en ziekte kost geld. De overheid erkent in theorie de problemen. Zo stelt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu het volgende vast:
Kinderen en jongeren die in armoede leven hebben meer lichamelijke en psychische klachten dan hun meer welvarende leeftijdgenoten. Ook hebben zij vaker overgewicht, voelen ze zich minder gelukkig, hebben ze vaker hechtingsproblemen met hun ouders en zijn ze negatiever over hun leven en toekomst. Volwassenen die leven met geldzorgen, schulden of armoede hebben vaker chronische stress, een ongezonde leefstijl of chronische ziekten zoals diabetes en hart- en vaatziekten. Ook psychsociale problemen of opvoedproblemen komen vaker voor. Deze volwassenen zijn vaak minder gelukkig en minder goed in staat om beslissingen te nemen op lange termijn.
Kinderen
Onlangs berekende het Centraal Planbureau (CPB) dat volgend jaar bijna 1 op de 10 kinderen in Nederland in armoede zal leven. Van die kinderen is bekend dat ze meer dan gemiddeld problemen kunnen krijgen om op school goed mee te komen. Ze staan al vroeg op achterstand en lopen dat vaak niet meer in ook.
Uit een Amerikaans onderzoek bleek al dat kinderen die opgroeiden in armoede later minder geld verdienen (en dus minder belasting afdragen), vaker terechtkomen in de criminaliteit, meer zorg nodig hebben, vaker dakloos zijn en zelf vaker slachtoffer van misdaad.
Nederland is Amerika niet, maar je hebt niet heel erg veel verstand nodig om de conclusie te trekken dat kinderen in een achterstandsituatie evident minder kansen hebben en eerder de kans lopen zelf in de problemen te komen. Uit onderzoeken blijkt ook dat de ontwikkeling van deze kinderen achterloopt en dat ze er fysiek slechter aan toe zijn, onder meer door overgewicht.
Slechte jeugd
Ik volg al ruim twintig jaar rechtszaken en het is niet moeilijk om te herkennen en erkennen dat een significante groep jonge verdachten een problematische jeugd heeft gehad in achterstandswijken, waarin ook geldgebrek een rol speelde. Dat is geen rechtvaardiging, maar het is wel een deeloorzaak van criminaliteit en het is een feit dat de hele keten van rechtspraak veel geld kost.
In 2015 waarschuwde historicus en publicist Rutger Bregman al voor de maatschappelijke kosten van armoede. Hij noemde onder meer talentverspilling, lagere belastinginkomsten, een grotere zorgvraag en groeiende criminaliteit.
Daar komt nog bij dat mensen die in armoede leven nou niet bepaald een motor vormen voor de economie. Het is niet dat ze massaal restaurants bezoeken of ieder weekeinde gezellig naar culturele instellingen gaan. Integendeel zelfs. Ook het bedrijfsleven heeft uiteindelijk baat bij klanten die wat te besteden hebben.
Verantwoordelijkheid
Natuurlijk is er ook nog zoiets als eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid. Maar ook daar doemt een probleem op als het gaat om armoede. Psycholoog aan de Universiteit van Princeton Eldar Shafi sprak daar ooit wijze woorden over. Ze gaf aan dat het niet zozeer het gebrek aan motivatie is bij mensen die in armoede zijn vervallen, maar een gebrek aan bandbreedte. Mensen die zwaar in de problemen zitten worden opgeslokt door kortetermijndenken en hun zorgen, waardoor ze niet op eigen kracht uit de situatie kunnen komen.
Ze zijn dagelijks bezig met overleven, met die ene rekening die hoognodig betaald moet worden, wat er voor avondeten moet worden gehaald en hoe de maand of zelfs de week door te komen.
Visie
Ik weet niet hoe het met u zit, maar als je nou weet dat meer mensen in armoede zullen gaan vervallen, dan is het als politiek zijnde heel misschien wel aardig om daar eens een visie op los te laten voor de lange termijn. In plaats van met tijdelijke lapmiddelen een paar gaten in het dak te dichten.
Als je dat al niet wil doen uit moreel oogpunt, dan is het wellicht aan te bevelen om de enorme maatschappelijke kosten in de toekomst te proberen te voorkomen.
Te beginnen bij een systeem van schuldsanering dat niet aanzienlijk meer kost dan de schulden groot zijn. Stop het lucratieve circus van deurwaarders, incassokosten, rente op rente etc. En wellicht eens na te denken over het gegeven dat het Sociaal en Cultureel Planbureau ooit berekende wat het zou kosten om alle mensen die in Nederland onder de armoedegrens leven uit die armoede te tillen door hun inkomen iets aan te vullen: het zou gaan om ruim 2 miljard euro per jaar. Een schijntje in vergelijking met de begroting.
Wat nu als blijkt dat investeren in het wegwerken van armoede minder kost dan de armoede laten voortbestaan?
Of je kunt natuurlijk een stuk cynischer denken en vaststellen dat schulden en armoede voor een bepaalde groep een dagelijks nachtmerrie is en voor de ander een lucratief verdienmodel.
