Britse “butler-industrie” voor oligarchen geld is belangrijk voor London

‘Londen rolt de rode loper uit voor iedereen met geld’, niet in het minst voor Russische oligarchen

Waarom is het Verenigd Koninkrijk zo populair bij machtige Russische en andere zakenmagnaten? Omdat Londen een rijke kleptocraat alles kan bieden wat diens hart maar begeert, stelt de Britse journalist en auteur Oliver Bullough in zijn nieuwste boek. ‘Het Britse buitenlandse beleid verdedigt enerzijds de democratie, maar is anderzijds bereid om zonder vragen geld te accepteren. No questions asked.’

Sinds de Russische invasie staat de Britse hoofdstad ook wel meer bekend als Londongrad, een speeltuin voor Poetins oligarchen en hun entourage. Zoals Duitsland het schaamrood op de wangen heeft over zijn verslaving aan Russisch gas, zo moet het Verenigd Koninkrijk zijn eigen ongemakkelijke waarheid onder ogen zien. Jarenlang wasten grootverdieners uit de meest dubieuze regimes hun geld wit op de Britse eilanden.

Het boek van Oliver Bullough, Butler to the World, kan dus niet méér op tijd komen. Bullough beschrijft de rol van zijn Verenigd Koninkrijk voor ’s werelds vuil geld als die van het populaire personage Jeeves, de persoonlijke butler van een decadente aristocraat. Een wat vernederende rol voor het land dat zich graag als ‘Global Britain’ ziet.

Hoe is het Verenigd Koninkrijk uitgegroeid tot een vrijhaven voor kleptocraten, machtige grootverdieners die zich verrijken ten koste van het volk? Waarom zijn Russen zo’n dankbare klanten van de Londense City?

Rode loper

Het verhaal van uw boek begint met de val van het Verenigd Koninkrijk als grootmacht, zo rond de periode van de Suez-crisis (in 1956, red.). De kiemen van de Londense witwasmachine werden gezaaid toen het Britse Rijk op haar dieptepunt zat.

Oliver Bullough: De opkomst van “Londongrad” is inderdaad een post-imperiaal verhaal. Ooit waren de Britten de oligarchen. Het hele handelsbeleid van het Verenigd Koninkrijk vatte zich samen als: oorlogsschepen uitsturen en landen onder druk zetten. Zo zijn we aan het grootste koloniale rijk ter wereld gekomen.

Maar in de jaren ’50 werden we een normale Europees staat, met in Londen nog steeds het grootste financieel centrum ter wereld. Dat was gemaakt om aan de behoeften van een wereldrijk te voldoen, maar viel plots zonder werk.

‘In de jaren ‘50 zocht de Sovjet-Unie een manier om haar dollars te verbergen voor de VS. Londen bood die mogelijkheid.’

Natuurlijk had de financiële industrie gewoon kunnen verdwijnen en wat anders gaan doen, maar in de regel zijn mensen daar niet goed in. Er is een Engels spreekwoord: the devil makes work for idle hands, de duivel creëert werk voor handen die niets te doen hebben. En zo waren er veel.

Al heel vroeg ontdekte men hoe je het netwerk van het Britse Rijk kon inzetten om waarde te creëren voor klanten. Concreet vonden ze de eurodollar uit: ze ontdekten een wettelijk achterpoortje door niet meer in de eigen munt te handelen maar in dollars. Vroeger moesten hun klanten de Amerikaanse wet gehoorzamen als ze dollars wilden, maar dankzij de nieuwe Britse butler-industrie hoefden ze dat niet meer te doen.

Ook in dit vroege stadium was Rusland, toen nog de Sovjet-Unie, niet ver weg.

Oliver Bullough: Al in 1955, op een hoogtepunt van de Koude Oorlog, maakten Russen dat Britse bankiers Amerikaanse valuta in handen kregen. In die periode zocht de Sovjet-Unie een manier om haar dollars te verbergen voor de Amerikaanse overheid. Dan kon die haar tegoeden niet bevriezen, zoals ze dat pas met Joegoslavië had gedaan. Londen bood haar die mogelijkheid.

Voor bankiers in de City was dat een lucratief zaakje. Maar in essentie stond het Verenigd Koninkrijk zo toe dat haar vijand, de Sovjet-Unie, haar rijkdom kon verbergen voor zijn vriend, de Verenigde Staten. Het toonde toen al het ware gelaat van de butler Groot-Brittannië, die de rode loper uitrolt voor iedereen met geld.

De daaropvolgende decennia kalfde de industrie, een van de traditionele pijlers van de Britse welvaart, af. Alleen de City groeide en werd gesofisticeerder…

Oliver Bullough: … en zo is onze echte kernindustrie nog steeds het imperium. Je moet het einde van het Britse Rijk zien als een aristocraat die zijn landgoed, zijn jacht, zijn vakantiehuis in Zuid-Frankrijk verliest. Het enige wat hij overhoudt, is zijn kennis over hoe je aristocraat moet zijn. En die begint hij te verkopen. Aan Russische oligarchen, maar ook aan Nigerianen of Amerikaanse belastingontduikers.

Alles wat rijke mensen willen

U beschrijft een heel universum dat rond de Londense City is gegroeid. Hoe moeten we ons die butler-industrie voorstellen?

Oliver Bullough: Vanzelfsprekend gaat het om een leger advocaten, boekhouders, banken en hefboomfondsen, enzovoort. Dat zijn de mensen die de beruchte shell companies, schermpvennootschappen (postbusbedrijven die vaak gebruikt worden voor het witwassen van geld, red.) creëren.

Maar het gaat dieper. Het gaat om veilinghuizen die beeldende kunst en luxegoederen verkopen. Het gaat om privéscholen en topuniversiteiten, alles wat rijke mensen willen. Het gaat zelfs om de kapiteins van superjachten.

‘Groot-Brittannië biedt financiële diensten én een totaalpakket. Niemand anders kan dat leveren.’

Aleksei Navalny, de Russische anticorruptieactivist, onthulde hoe de bemanning van één jacht, ingeschreven op naam van een liefdadigheidsinstelling, allemaal leden van de Russische veiligheidsdienst FSB of van de Rosgvardiya (Russisch binnenlands leger, red.) waren. Op één Britse kapitein na.

Soms gaat het niet om metaforische butlers, maar ook letterlijk om echte lakeien. Londen transformeert die oligarchen in aristocraten. Ze wanen zich hier in Downton Abbey.

Groot-Brittannië is daarin uniek tegenover andere belastingparadijzen zoals Luxemburg, Zwitserland of Singapore. Ook die bieden financiële diensten aan, maar Groot-Brittannië biedt een totaalpakket. Niemand anders kan dat leveren.

Als de butler-industrie economisch zo belangrijk is, is haar politieke invloed dan navenant?

Oliver Bullough: Dat klopt. In een democratie is niet noodzakelijk de meerderheid de baas, maar de toegewijde minderheid. Onze “butlers” boeren goed met hun industrie. Ze zullen hun branche dus verdedigen. In het boek heb ik het over de Schotse witwasroute voor misdaadgeld dat naar hier kwam via banken in de Baltische Staten. Dat geld kwam van echte kleptocraten, die een bedreiging voor onze veiligheid vormen. Niet alleen die van het Verenigd Koninkrijk, maar van het hele Westen.

Toen dat onthuld werd, was er een gezamenlijke inspanning van politici uit beide partijen. Maar er kwam niets van omdat de City mobiliseerde. Momenteel ligt er een wetsvoorstel op tafel om economische misdaad beter aan te pakken. Tegelijkertijd is er een gecoördineerde lobbymachine aan de gang om dat voorstel af te zwakken.

Britse overheid

Zo sterk als de financiële sector is uitgebouwd, zo zwak is de Britse overheid in een van haar kerntaken: fraudebestrijding.

Oliver Bullough: Dat is het centrale punt van het butlermodel. In wezen verplaatst Groot-Brittannië geld. Dan wil je niet dat die stroom onderbroken of in beslag genomen wordt. Dus krijgen de politiediensten die witwaspraktijken moeten onderzoeken weinig middelen om te doen wat ze moeten doen.

Na een rapport in 2020 van de inlichten- en veiligheidscommissie, over de inmenging van Rusland in het Verenigd Koninkrijk, werd het hoofd van de National Crime Agency gevraagd waarom ze niet méér deed. Haar antwoord: ‘Als we dat doen, moeten we op andere activiteiten besparen.’ In de VS kan je je niet voorstellen dat het FBI nu naar het Congres zou gaan en zeggen: ‘Sorry, we hebben de middelen niet om achter Russische oligarchen aan te gaan.’ Maar hier stelden we ons daar geen vragen bij.

Londen is een gewillige aanbieder, en de oligarchen rond Vladimir Poetin zijn dankbare klanten. Een recente studie van econoom Gabriel Zucman bevatte onlangs een opvallende grafiek: nergens houden de rijksten zoveel geld offshore, in het buitenland dus, als in Rusland.

Oliver Bullough: Die data van Zucman vertellen je twee dingen over Rusland.

Eén is ongelijkheid. Rusland is er op dat vlak erger aan toe dan tijdens de tsaren, wat ongelooflijk is. En twee: het land heeft een groter aandeel vermogen in offshore dan welk land dan ook.

Dus er zijn ook pushfactoren: Rusland is een kleptocratische maffiastaat en de rechtbanken zijn er totaal gepolitiseerd. Als oligarch wil je niet dat je geld in Rusland blijft staan. Heb je dan een aanbieder van financiële diensten als Londen, dan krijg je een cyclus die zichzelf in stand houdt. Het is niet alleen duwen en trekken, de twee opereren samen.

Vrienden van Poetin

Eén oligarch komt prominent aan bod in uw boek: Dmytro Firtash. Hij is de man achter RosUkrEnergo, het staatsbedrijf van de gaspijpleidingen in Oekraïne. Hij is ook een aanhanger van Viktor Janoekovitsj, de pro-Russische, voormalige president van Oekraïne. Firtash wacht al jaren in Oostenrijk op uitlevering aan de VS.

Oliver Bullough: Interessant aan Firtash was dat hij kon komen en alles kon kopen wat hij wou terwijl hij al verdacht werd van banden met de Russische maffia. Hij kocht een huis in Londen. Hij kocht zich een plaats in de Supporters Club van de universiteit van Cambridge. Hij kocht zich een ontmoeting met de Hertog van Edinburgh (wijlen prins Philip, red.), een ontmoeting met de Speaker van het Lagerhuis (die bepaalt wie er in het Britse parlement aan het woord komt, red.). Hij kocht zelfs een oud metrostation in het hart van Londen.

En dat terwijl al geweten was dat hij een vriend was van Vladimir Poetin. Na de annexatie van de Krim mocht hij het ministerie van Buitenlandse Zaken nog komen aanraden niet te streng op te treden tegen Poetin.

‘De vraag is of wat er in Oekraïne gebeurt zo verschrikkelijk is dat er iets fundamenteel zal veranderen.’

Het Verenigd Koninkrijk heeft wel een aantal prominente schandalen meegemaakt die gelinkt waren aan Poetins regime: de vergiftiging van Aleksandr Litvinenko, de aanslag met het zenuwgas novitsjok in Salisbury. Heeft dat de houding van de Britse overheid niet doen keren?

Oliver Bullough: Dit land heeft twee sporen in zijn buitenlands beleid. Het ene spoor is heel assertief in verdedigen van democratie. Het andere is de bereidheid om zonder vragen geld te accepteren, ‘no questions asked’.

Dat tweede spoor ondermijnt het andere: als je het geld van antidemocraten ontvangt, ondermijn je de democratie in hun thuisland. Zo krijg je de bizarre situatie dat we na het vergiftigen van Litvinenko diplomaten uitwezen, maar dat een jaar later de premier naar Moskou gaat om voor Londen deals te sluiten. De vraag is of wat er in Oekraïne gebeurt zo verschrikkelijk is dat er iets fundamenteel zal veranderen.

Verandering door handel?

Het geval van Groot-Brittannië doet me denken aan Duitsland. Dat land wordt nu ook geconfronteerd met de keerzijde van zijn intensieve handel met Rusland, in dit geval in gas. Er zat zelfs een officiële strategie achter: ‘Wandel durch Handel’, verandering door handel.

Oliver Bullough: Ja, je ziet hier het idee aan het werk dat de Russen geleidelijk meer op ons zouden gaan lijken als we gewoon handeldrijven met hen. Niemand lijkt de mogelijkheid te overwegen dat wij wel eens meer zoals hun kunnen worden. Waarom zou invloed in niet twee richtingen stromen?

Toch denk ik dat het Verenigd Koninkrijk er erger aan toe is dan Duitsland. De Duitsers waren gewoon naïef tegen over één land, Rusland, en kunnen de boot nog keren. Wij liggen in bed met iedereen, of het nu Russische oligarchen zijn of drugssmokkelaars of kleptocraten elders. De Russen zijn in Londen zelfs niets vergeleken met die oligarchen van China of het Midden-Oosten.

Nu is Poetin als de slechterik uit een film van James Bond. Maar wat als China morgen Taiwan binnenvalt? Gaan we ons dan ook zo assertief gedragen tegen hun oligarchen?

Eigenlijk schetst u een triest beeld van Boris Johnsons ‘Global Britain’.

Oliver Bullough: Ja, dat is zo. Het Verenigd Koninkrijk heeft best nog wat te bieden: cinema, de farmaceutische industrie, de Premier League. Maar we praten te weinig over het heel donkere kantje van dit land. En de butler-industrie is groter dan alle andere.

Kwam de Russische connectie van de Londense City ter sprake tijdens de Brexit-debatten?

Oliver Bullough: Nee, helemaal niet. Het Brexit-debat was shit. We hoorden alleen maar leugens. Nu, met de oorlog in Oekraïne hebben we eindelijk terug een echt debat.

Elders heen?

Wat zou de Britse regering nu moeten doen?

Oliver Bullough: Mijn eerste reactie is, naar een grap in de serie Blackadder, dat haar ontslag en zelfmoord me de vanzelfsprekende optie lijken. (lacht)

Maar nu serieus: je moet vier dingen doen. Eén: treed op tegen schermvennootschappen. Twee: stop agressieve rechtszaken tegen onderzoeksjournalisten. Drie: geef de politie de middelen die ze nodig heeft om haar werk te kunnen doen. En vier: laat iemand alle relevante ministeries coördineren. Behandel kleptocratie zoals je terrorisme behandelt.

‘Dubai zou graag de rol van Londen overnemen, maar het zal hen tientallen jaren kosten om Londen te evenaren.’

En dan hebben ze geen andere keuze dan terug te keren naar het thuisland. Maar het eeuwige tegenargument is dat er dan wel een ander belastingparadijs opstaat.

Oliver Bullough: Waar anders zouden ze heen kunnen gaan? Dubai zou graag de rol van Londen overnemen, maar het zal hen tientallen jaren kosten om ons te evenaren.

Het zou zijn alsof je de havens van Antwerpen en Rotterdam zou sluiten. Al die goederen kunnen niet opeens zomaar ergens anders langs. De enige mogelijke concurrent is de Verenigde Staten, en die hebben de FBI. Dus dat argument klopt niet.

Je zou een algemene bedenking kunnen maken over macht in deze geglobaliseerde wereld: misschien stellen we ons zwakker voor dan we zijn?

Oliver Bullough: Het Westen is gewoon een fijne plek om te zijn, niet? Alles functioneert er. Daarom komt het geld van de wereld graag naar hier. Maar moeten we criminelen laten freeriden? Nee toch?