Indignatie redactie 
Heeft Pfizer de EU bedrogen met de miljardendeal voor Covid-vaccins? Chats van Commissievoorzitter Von der Leyen zouden het antwoord kunnen bieden. Maar de EU wil ze niet vrijlaten. Critici zien het recht op toegang tot informatie in gevaar.
De EU-commissie wil de gesprekken van Ursula von der Leyen met Pfizer-topman Albert Bourla geheim houden. Von der Leyen sloot in het voorjaar van 2021 een Covid-vaccindeal van een miljard euro in berichten en telefoontjes met Bourla – maar de berichten vielen niet onder de EU-wet op de vrijheid van informatie, stelt de commissie.
Er is veel kritiek op de deal van de EU met Pfizer. Tot op heden heeft de Commissie alleen bewerkte versies van de koopovereenkomsten ingediend. De prijs van de vaccins en belangrijke contractvoorwaarden blijven geheim. Een rapport van de Financial Times roept echter twijfels op of de EU bij de aankoop is opgelicht. Volgens de krant, die delen van de deal kon zien, betaalde de EU aanvankelijk € 15,50 per dosis, maar na de deal stegen de kosten tot € 19,50 per dosis.
Gemaakt voor 3 euro, verkocht voor 19,50 euro
De People’s Vaccine Alliance , een alliantie van humanitaire organisaties, berekent op basis van een onderzoek van Imperial College London dat een enkele dosis van het vaccin voor minder dan drie euro kan worden geproduceerd. Volgens deze berekening had de deal van Von der Leyen het farmaceutisch bedrijf Pfizer een overschot van zo’n 31 miljard euro kunnen opleveren. De NGO Public Citizen, die in verschillende landen niet-geredigeerde Pfizer-vaccincontracten heeft kunnen bekijken, vertelde de Washington Postdat het bedrijf zijn onderhandelingsmacht als een van de weinige makers van een effectief Covid-vaccin gebruikt om “risico’s te verschuiven en de winst te maximaliseren”. In de geïnspecteerde contracten “worden de belangen van Pfizer consequent boven de eisen van de volksgezondheid gesteld.”
Nadat de New York Times bericht had over de directe lijn tussen Von der Leyen en Bourla , diende netzpolitik.org een aanvraag in om de chats vrij te geven . Maar de commissie weigerde de aanvraag helemaal te onderzoeken. Omdat berichten via sms, WhatsApp en andere messengers “van korte duur” zijn en dus geen documenten in de zin van de EU-verordening over documenttoegang.
Europarlementariër ruikt “vingerhoed rechtvaardigingen”
De algemene weigering van ons verzoek om het nieuws tussen Von der Leyen en Bourla is duidelijk wangedrag van de kant van de EU-commissie, oordeelde de EU-ombudsvrouw Emily O’Reilly in antwoord op onze klacht. Parlementsleden en ngo’s spraken ook hun verontwaardiging uit over het gebrek aan transparantie van de Commissie. “Wat er op de telefoon van Frau von der Leyen gebeurt, is politiek”, zei de groene EU-politicus Daniel Freund . “Het kan niet zo zijn dat journalisten flauwe rechtvaardigingen krijgen en worden afgewezen. […] En het kan niet zo zijn dat de toegang tot centrale documenten weer wordt verhinderd doordat Ursula von der Leyen sms-berichten verwijdert .”
Maar ondanks de kritiek wil de commissie het nieuws geheim houden. In een vandaag, woensdag gepubliceerd antwoord aan ombudsvrouw O’Reilly , schrijft de EU-autoriteit dat ze niet eens “kortstondige” documenten zoals sms- en messenger-berichten bewaart en daarom geen toegang tot ze kan verlenen. Ze reageert niet op het verzoek van de ombudsvrouw om de applicatie van netzpolitik.org opnieuw te onderzoeken en daadwerkelijk te beoordelen of ze de chats mag publiceren of niet.
Recht op toegang tot informatie ‘ernstig ondermijnd’
Aan de andere kant heeft de EU-commissie aangekondigd dat ze met andere EU-instellingen zal samenwerken om nieuwe richtlijnen te ontwikkelen voor de interne afhandeling van sms- en messenger-berichten. De Commissie verwijst naar een aanbeveling van de EU-Raad aan haar werknemers om dergelijke berichten alleen te gebruiken voor “kortstondige chats over openbare of niet-gevoelige inhoud”. Dit zou het uitgangspunt kunnen zijn voor een gemeenschappelijke richtlijn voor alle EU-instellingen. Daarmee wil de Commissie waarschijnlijk een argumentatiebasis creëren, zodat zij ook in de toekomst chats niet hoeft te archiveren.
Experts van het maatschappelijk middenveld vrezen dat het standpunt van de Commissie een enorme juridische maas in de toegang tot documenten creëert. “Als we niet eens om sms-berichten kunnen vragen, hoe moeten we dan weten of het echt vluchtige zaken of belangrijke beslissingen zijn?”, vraagt Helen Darbishire, directeur van de organisatie voor vrijheid van informatie Access Info, zich af.
De realiteit is dat een groot deel van de overheidsactiviteiten in Europa en wereldwijd via verschillende communicatiemiddelen verlopen, waaronder sms, WhatsApp en andere berichtenplatforms. “Het recht op toegang tot informatie zal ernstig worden ondermijnd als we er geen toegang toe hebben”.
