Indignatie redactie 
Recente ontwikkelingen bewijzen weer eens dat complotdenken inmiddels flink is doorgedrongen in de Nederlandse samenleving. Van een protest tegen een regenboogtrap tot de weigering van de regering om complotdenker David Icke Nederland binnen te laten. De vraag is hoe je als samenleving om moet gaan met deze nieuwe realiteit. We moeten weer terug naar de rede.
Complotdenken – En school in Winterswijk opende dit jaar een regenboogtrap en dat leverde verzet op bij ouders van leerlingen. Daar kun je van alles van vinden. Feit is wel dat een van de ouders protesteerde door haar geloof in een complottheorie. Ze ziet in de vrolijke kleurtjes een propagandamiddel van het World Economic Forum on een ‘nieuwe samenleving vorm te geven’. Een trap in Winterswijk als onderdeel van de zogenaamde Great Reset.
‘Het gaat ons vooral om de regenboog. Het symbool dus. Voor ons is dat onderdeel van de Great Reset. Daar voelen wij ons niet prettig bij en hoort niet op een school. Had ze voor hartjes gekozen, dan was er geen probleem geweest’, aldus ene Haitske Heesen.
Moeras
Een blik op de Facebook-pagina van deze verontruste ouder leert dat ze aardig is weggezonken in het moeras van de complotten. Van de globale elite tot de ‘corona-dictatuur’, een geheime agenda van machthebbers en de ‘kwalijke rol’ van het koningshuis. Het gaat maar door.
Ook de weigering om complotdenker David Icke in Nederland een demonstratie bij te wonen is een duidelijk teken dat de samenleving aan het worstelen is met deze nieuwe realiteit. De oud-voetballer staat bekend om krankzinnige theorieën met vaak antisemitische elementen, hij beweert onder meer dat hagedissen de aarde besturen en verwijst daarmee naar een deels Joodse elite die een geheime schaduwregering zou vormen en de hele wereld in zijn macht heeft. Icke verspreidt onder meer ideeën uit De Protocollen van de Wijzen van Sion, een vervalst document waaruit de conclusie moet volgen dat er sinds de negentiende eeuw een Joods complot bestaat om over de wereld te heersen. Niemand minder dan Adolf Hitler vond er inspiratie in.
Ook hier kun je je schouders over ophalen, maar feit is wel dat er in ons parlement politici zitten die deze bizarre theorie met liefde verspreiden.
Cohesie
Het probleem met complotdenken en desinformatie is dat het de sociale cohesie in een samenleving verzwakt. Fervente complotdenkers plaatsen zichzelf buiten de samenleving en zien zichzelf als strijders tegen die samenleving. In ons voorland de Verenigde Staten zien we inmiddels dat het steeds vaker tot gewelddadige incidenten komt, de bestorming van het Capitool door mensen die de overtuiging hadden dat de verkiezingen niet eerlijk waren verlopen is een duidelijk voorbeeld. Gewapende complotdenkers die de ‘omvolking’ tegen willen gaan door zwarte of Joodse mensen dood te schieten een ander.
Aanslag
Vergeet ook niet de aanslag op de man van Nancy Pelosi (voorzitter Huis van Afgevaardigden) door een dader die bezeten was van complottheorieën, waarin Pelosi als machtige Democraat vaak een hoofdrol speelde. In Nederland moeten sommige politici inmiddels worden beveiligd, mede door de niet aflatende inzet van complotdenkers. Denk aan de fakkelman.
De NCTV waarschuwde deze week nog. ‘Geloof in complottheorieën kan binnen het radicale anti-overheidsprotest aanleiding geven tot extremistisch en zelfs terroristisch handelen, Er tekent zich een beweging af die wordt gekenmerkt door diepe vijandigheid, fanatisme en fantasieën van gewelddadige eigenrichting”, schrijft de NCTV. ‘In deze groep wordt het idee verspreid dat in Nederland een elite aan de macht is die het volk wil onderdrukken. Daartegen is volgens de complotdenkers verzet nodig en uiteindelijk zou de elite zich moeten verantwoorden voor tribunalen’.
Onderliggend
Het gesprek rond deze dynamiek gaat echter te weinig over het onderliggende probleem. En dat is dat akelig veel mensen zijn gaan geloven dat iedereen zijn eigen waarheid mag hebben. Te veel mensen komen niet meer op een gedeeld wereldbeeld door op zoek te gaan naar feiten en wat deskundigen te melden hebben, ze gaan zelf op onderzoek uit op Facebook en YouTube en komen dan tot een geheel eigen waarheid. De algoritmes van sociale media zorgen er vervolgens voor dat die zelf gevonden waarheid ook nog eens voortdurend bevestiging krijgt.
En zo ontstaat een geheel eigen persoonlijke waarheid.
Een samenleving kan niet functioneren als er niet een gezamenlijke deler is. Een besef van wat waar is en wat niet. Je kunt verschillen van mening over hoe je een coronapandemie aan moet pakken of de klimaatverandering, maar als er maar genoeg mensen zijn die niet geloven in het coronavirus of klimaatverandering als hoax zien, dan heb je een probleem. Die mensen krijg je niet meer mee in het gesprek. Die haken al bij voorbaat af. Die #doennietmeermee.
Zonder een gedeelde basiswaarheid is er geen gedeeld vertrouwen.
Twijfelaars
Verstokte complotdenkers zijn nauwelijks meer te redden. Die weten zeker dat hun waarheid de waarheid is en hebben een nieuwe betekenis gevonden in hun leven. Hun strijd is hun bestaansrecht geworden. Ze wanen zich superieure vrijheidsstrijders die een ware strijd voeren om de mensheid te redden.
Waar het om gaat is het bereiken van de groep twijfelaars. De mensen die door alle tegenstrijdige online berichten niet meer weten wat waar is en wat niet. Het moet bij die groep weer gaan om de argumenten in plaats van het gevoel. Het gevoel bijvoorbeeld ‘dat er iets niet klopt’.
En daar ligt een duidelijke taak van ons allemaal. We moeten in het debat weer terug naar de rede. De rationaliteit. Kijk bijvoorbeeld eens hoe akelig veel gesprekken op sociale media verlopen. Mensen staan vaak niet open voor valide argumenten, maar blijven hangen in hun eigen gelijk, ook als ze dat helemaal niet kunnen onderbouwen. Er wordt op de man gespeeld en niet op de bal. ‘Jij bent gewoon een gekochte journalist!’, ‘De MSM zijn corrupt!’, ‘We leven in een dictatuur!’.
Standpunten
Het gesprek moet weer terug naar wat een goed debat feitelijk is. Een uitwisseling van standpunten met een deugdelijke onderbouwing. Leg uit waarom dingen gaan zoals ze gaan en doe dat met valide argumenten. Geef aan waarom je meent dat iets is zoals het is.
Iemand die sterft na een vaccinatie is nog geen bewijs dat die persoon ook door de vaccinatie is gestorven. Dat er oversterfte is, wil nog niet zeggen dat dit door het vaccineren komt.
Overtuigen doe je alleen als je kunt onderbouwen waarom wat je zegt waar is en op basis waarvan je dat meent. Hoezo leven we in een dictatuur? Wat zijn daar de voorbeelden van? Welke argumenten heb je? Mag je niet meer democratisch je stem uitbrengen? Zet de overheid je vast omdat je een mening hebt? Is er onderzoek gedaan naar de doodsoorzaak van een gevaccineerde?
Plaag
Desinformatie is een plaag, mede omdat politici het inzetten om zieltjes te winnen en te destabiliseren. Sommige mensen zijn daar erg gevoelig voor. Ze geloven de persoon en niet de argumentatie. Als Wilders of Baudet het zegt, dan moet het waar zijn. De enige manier om dat te dwarsbomen is voortdurend wijzen op valide argumenten. Argumenten die je kunt onderbouwen met feiten.
Daar ga je lang niet iedereen mee bereiken, maar hopelijk wel een deel van de twijfelaars die op die manier in ieder geval een alternatief krijgen voor hun eigen twijfels.
De werkelijkheid is te kostbaar en te belangrijk om louter over te laten aan een persoonlijk – en daardoor naar aard beperkt – idee van de waarheid.
