De pluchegestreelde reet van Mark Rutte

Mark Rutte begint steeds meer op stripfiguur te lijken, die in twaalf plaatjes altijd hetzelfde meemaakt, maar telkens in een andere omgeving. Een soort Spongebob. Hij veroorzaakt een probleem, wentelt het vakkundig af op anderen en op het twaalfde plaatje loopt hij grijnzend uit beeld en gaat verder met zijn onbezorgde leventje. Hij heeft altijd hetzelfde donkerblauwe pak aan, dezelfde das om, dezelfde schoenen aan. Soms verschijnt hij in vrijetijdseditie: altijd in hetzelfde jasje, spijkerbroek en gympen.

Op de tekenstudio zijn ze verbaasd dat de strip zo’n succes is, ze hadden nooit gedacht dat hij zo lang zo lopen. Hoeveel verhaaltjes op dat stramien kun je verzinnen, zonder in herhaling te vallen of ongeloofwaardig te worden? Maar dat viel in de praktijk erg mee. Elke week is er wel weer een goed idee, een goed nieuw voorbeeld van Marks unieke talent om anderen te laten zitten met de brokken en zelf ongedeerd weg te lopen.

Wat hij vorige week weer uithaalde op de Klimaattop in Glasgow! Eerst riep hij “Actie, actie, actie!” En: “Dames en heren, u kunt rekenen op het Koninkrijk Der Nederlanden.” Maar toen de overgrote meerderheid van de 26 COP-landen, inclusief de VS, het VK en Canada, zijn aansporing ter harte namen en iets déden – een investeringsstop in fossiele brandstofprojecten – zette Rutte als een van de weinige regeringsleiders zijn handtekening niet. Huh? Het kabinet is demissionair, zei hij, alsof er op dit moment een compleet andersoortig kabinet met een compleet andersoortige premier in de maak is, dat zo’n besluit de dag na installatie in de prullenbak zou gooien. Alsof de formatie niet uitsluitend betekent dat demissionair straks weer missionair wordt.

Net als zijn nieuwe soulmate Wopke Hoekstra heeft Mark Rutte maar één punt op zijn politieke agenda: de belangen van het bedrijfsleven. Daar is de VVD ooit voor opgericht en wat daar ze daar sinds de oprichting aan voiles en foulards omheen gedrapeerd hebben om dat ene naakte belang te camoufleren als ‘gedachtengoed’ – met dank aan nette, burgerlijke intellectuelen van Thorbecke tot Bolkestein- heeft heeft Rutte er de afgelopen tien jaar laagje voor laagje weer vanaf gepeld. Ideeën, principes, waarden, normen, allemaal overbodige ballast. Af en toe even bellen met VNO/NCW, meer heb je niet nodig. Waarmee de VVD terug bij af is: de partij van het kapitaal.

Het klinkt misschien ouderwets, en dat ís het ook. Mark Rutte lijkt misschien een moderne man, maar dat is hij in werkelijkheid niet. Moderne zaken, sociale veranderingen, technologie, ideeën, de toekomst, het interesseert hem hoegenaamd niets. Die maken het leven maar ingewikkeld en onvoorspelbaar, en daar houdt Rutte niet van. Zoals Petra de Koning beschrijft in haar boek Mark Rutte: als de worteltjes op het bord van Rutte de doperwtjes raken, wordt hij nerveus. Geen verrassingen, geen onverwachte dingen. Rutte opereert op basis van twee algoritmen: een voor de inhoud, wat is het belang van het bedrijfsleven, en een voor de vorm: zorg dat er nooit, maar dan ook echt nooit iets aan je kleeft. Rutte is als de dood dat hij gefotografeerd wordt terwijl hij eet, bijvoorbeeld.

Toen hem die resolutie van de COP26 over investeringen in fossiele projecten werd voorgelegd prevaleerde algoritme 1: dit kost het bedrijfsleven geld, dus antwoord: nee. Toen kwam er een een backlash – “Rutte is een klimaathypocriet!” – en trad algoritme 2 in werking: niets laten kleven, elk stofje direct wegwerken, en dus: Nederland tekent toch. Dat die aanvankelijke weigering zich moeilijk liet rijmen met zijn ‘actie, actie, actie!’- soundbite vond Rutte bij nader inzien “toch eigenlijk wel een goed argument,” zei hij tegen de camera’s. En opgewekt stiefelde hij het beeld uit.

Rutte heeft dus een feilloos overlevingsinstinct, wat hij totaal niet lijkt te hebben is lerend vermogen. Groningen, de toeslagen, corona, de hardnekkigheid waarmee hij die problemen niet oplost, is zelden eerder vertoond. Niemand in de Nederlandse politiek kreeg ooit zo vaak de gelegenheid om te falen. Maar Mark Rutte hoeft niet te leren, hij vertrouwt gewoon op zijn ongekende overlevingskunst. Sterker: het is niet in zijn belang op die problemen op te lossen. Crises garanderen zijn politieke voortbestaan. Ziedaar de Rutte-paradox: hij is zó goed in het afschuiven van verantwoordelijkheid, dat het oplossen van crises niet meer in zijn belang is. Het land is in crisis, de politiek is een zooitje, er is maar één politicus aan wie wij de leiding toevertrouwen, dus waarom zou hij de crisis oplossen? Dan is hij overbodig.

Intussen heeft hij er, mogelijk onbewust, nog een crisis gecreëerd die alleen hij kan oplossen: de kabinetsformatie. Als ik dit schrijf is die 238 dagen bezig, 13 dagen meer dan het na-oorlogse record tot nu toe. Dat was voor de vorming van het huidige kabinet, Rutte III. De verkiezingen van afgelopen voorjaar brachten nauwelijks verschuivingen, de bestaande coalitie gaat gewoon door, en toch wordt er inmiddels al bijna driekwart jaar geformeerd!? Het lijkt soms wel een oneindig opgerekte heidag. Dan weer vergadert het gezelschap in werkkleding rond het Binnenhof, dan weer in leisurewear in een bosrijke omgeving en vorige week maakten ze zelfs een gezamenlijk uitstapje naar schilderachtig Groningen, om eens te bekijken waar ze nu al jaren over horen, die arme plattelanders daar met hun kapotte huizen. Het schijnt dat Rutte en De Jonge op de heenweg met krentenbollen hebben zitten gooien.

De politieke pers versloeg het allemaal trouwhartig, zonder dat iemand melding maakte van het totaal bespottelijke karakter van de hele operatie, en de vraag stelde waarom een formatie zitten coalitepartijen in vredesnaam zo bizar moet duren. Waar al die zogenaamde gesprekken eigenlijk over gáán. Blijkbaar is ook de kabinetsformatie nu een rondreizende ‘tafel’ geworden, de laatste mode op het gebied van bestuurlijk perceptiemanagement.

Intussen is de vijfde corona-golf in aantocht, of de vierde, ik ben de tel kwijtgeraakt. En wat blijkt: ook hier worden alle eerder gemaakte fouten hardnekkig herhaald. De chronisch inadequate Hugo de Jonge is de ideale katvanger voor al die missers en tegenvallers, dus Rutte hoeft niet bang te zijn dat de pandemie definitief bedwongen wordt en kan alvast met potlood Golf 6 en 7 in zijn agenda zetten. Persconferentie, maatregelen afkondigen, dan versoepelen, persconferentie, dan weer aantrekken – gaat eigenlijk best lekker zo. Boostershots? “Wacht even, hoe hebben we dat bij de eerste vaccinatieronde gedaan? Drie maanden te laat? Oké, dan doen we nu eh, twee maanden te laat.” Vaccinatieplicht? “Ben je gek joh, dan zijn we klaar!”

Rutte heeft zich in een unieke positie gemanoeuvreerd: het klimaat, de aardgasramp, de toeslagenaffaire, corona, de formatie, de kiezer ziet in hem de enige politicus die problemen kan oplossen, en dus mag hij problemen veroorzaken en op hun beloop te laten. En dat doet hij, want dan blijft hij nodig.

Intussen zakken de aardgasgedupeerden verder in hun depressie, springen de toeslagenslachtoffers voor de trein, lopen de IC’s weer vol en sterven de hartpatiënten op de wachtlijst. Het zal Rutte allemaal aan zijn pluchegestreelde reet roesten. Zolang hij maar in functie blijft. Hij is een van de grootste Nederlandse politieke talenten van de eeuw, en een van de slechtste premiers.