De populariteit van de Nederlandse premier hoog, maar erodeert zich nu de verkiezingen op de loer liggen

DEN HAAG, Nederland (AP) – Na meer dan een decennium aan de macht en een jaar strijd tegen het virus, blijft de populariteit van de Nederlandse premier Mark Rutte – gestimuleerd door zijn aanpak van de pandemie – hoog twee weken voor de algemene verkiezingen.

Maar temidden van een harde COVID-19-lockdown, vertoont die steun tekenen van erodering naarmate de Nederlanders moe worden van pandemische beperkingen.

De verkiezing duurt drie dagen, te beginnen met een beperkt aantal stemhokjes die op 15 en 16 maart opengaan voor mensen die extra kwetsbaar zijn voor het coronavirus vóór de belangrijkste stemdag op 17 maart. Ongeveer 2,4 miljoen mensen ouder dan 70 hebben recht op om per post te stemmen.

Het wordt vormgegeven als een referendum over de manier waarop de regering omgaat met de ongekende gezondheidscrisis en de verschillende plannen van politieke partijen voor het economische en sociale herstel van het land wanneer het eindelijk eindigt.

De conservatieve Volkspartij voor Vrijheid en Democratie van Rutte, of VVD, zal momenteel naar verwachting ongeveer twee keer zoveel zetels winnen als zijn naaste rivaal in het Lagerhuis met 150 zetels.

Hoogleraar politicologie Tom van der Meer van de Universiteit van Amsterdam zegt dat de grote voorsprong van de VVD in de peilingen deels het gevolg is van de pandemie.

“De populariteit van Mark Rutte … kreeg vorig jaar een flinke boost door de COVID-19-crisis”, aldus Van der Meer.

Rutte’s regelmatige tv-optredens – om nieuwe lockdown-maatregelen uit te leggen, enkele beperkingen te versoepelen of miljarden staatssteunpakketten voor noodlijdende bedrijven aan te kondigen – hebben hem neergezet als een sterke, betrouwbare leider die onvermoeibaar werkt om zijn land te beschermen tegen de ergste pandemie.

Maar met de naderende verkiezingen, neemt de steun voor de virusvergrendeling af en worden veel Nederlandse bedrijven steeds bozer omdat ze maandenlang gesloten moeten worden. In Nederland zijn meer dan 15.700 doden gevallen bij de pandemie en ambtenaren vrezen de impact van de zeer overdraagbare en dodelijkere Britse virusvariant.

“We zien dat dit effect van de rally-rond-de-vlag is afgenomen”, aldus Van der Meer. “Maar tegelijkertijd hebben kiezers voor de VVD nog niet echt die duidelijke reden om weg te gaan.”

Als de VVD naar voren komt als grootste partij in de Tweede Kamer, staat de 54-jarige Rutte als eerste in de rij om de volgende regeringscoalitie van het land te vormen en begint hij aan een vierde ambtstermijn. Dat zou hem de langstzittende Nederlandse premier maken en de 12-jarige ambtstermijn van Ruud Lubbers inhalen.

Oppositiepartijen willen hun meningsverschillen met Rutte echter benadrukken, ook al hebben zij de inspanningen van zijn regering om de pandemie in toom te houden grotendeels gesteund. Linkse partijen beschuldigen hem ervan dat hij de gezondheidszorg in het land heeft laten mislukken na jaren van marktgestuurde hervormingen.

De aanhoudende populariteit van Rutte is des te opvallender omdat zijn regering in januari aftrad vanwege een schandaal rond pogingen van de belastingdienst om fraude onder ouders die kinderbijslag claimen uit te roeien, waardoor Rutte achterblijft als verzorger. Een parlementair onderzoek concludeerde vorig jaar dat het beleid van de belastingdienst dat raciale profilering omvatte, in strijd was met de “fundamentele beginselen van de rechtsstaat”.

Tijdens het eerste grote televisiedebat van de campagne op zondag werd Rutte geconfronteerd met een van de ouders, Kristie Rongen, die tegen hem zei: “Je hebt me in de steek gelaten.”

“Waarom denk je dat je kunt blijven als de eindverantwoordelijke in het uitkeringsschandaal?” zij vroeg.

“Ik heb mezelf dezelfde vraag gesteld”, antwoordde Rutte. “Dit is zo’n vlek, zo’n debacle, maar ik heb afgewogen dat er de afgelopen 10 jaar zoveel dingen goed zijn gegaan en waar ik trots op ben, en uiteindelijk heb ik besloten om door te gaan.”

De grootste Nederlandse oppositiepartij is de Partij voor de Vrijheid onder leiding van de populistische, anti-islamwetgever Geert Wilders, die harde kritiek heeft geuit op de aanpak van de COVID-19-crisis door de regering, vanaf de trage start van het vaccinatieprogramma tot het instellen van een avondklok.

Maar de meeste reguliere partijen verwerpen het idee om in een coalitie met Wilders te werken vanwege zijn schrille anti-islamretoriek, waardoor zijn partij feitelijk buiten spel wordt gezet om zich bij een nieuwe regering aan te sluiten.

Het rechtse populistische Forum voor Democratie, dat twee jaar geleden sterk presteerde tijdens provinciale verkiezingen, is het afgelopen jaar geïmplodeerd te midden van berichten over antisemitisme in zijn gelederen. Enkele belangrijke leden zijn vertrokken en hebben een rivaliserende partij opgericht die kandidaten opstelt voor de verkiezingen in maart.

Die nieuwe partij behoort tot een recordaantal van 37 groepen die zich hebben geregistreerd om deel te nemen aan de verkiezingen, een verdere fragmentatie van het Nederlandse politieke landschap die het vormen van een nieuwe regerende coalitie lastig zou kunnen maken. Na de laatste verkiezingen in maart 2017 kostte het na de Tweede Wereldoorlog 225 dagen om het derde kabinet van Rutte te vormen.

PvdA-leider Lilianne Ploumen heeft een beroep gedaan op linkse partijen om samen te werken en zei: “Als we dat niet doen, is de VVD de enige die lacht.”