Indignatie redactie 
Het dilemma speelt al minstens een jaar door het hoofd van Sigrid Kaag. Wel of geen tweede termijn als lijsttrekker van D66? Begin deze week nam Sigrid Kaag het besluit. Ze stopt. ‘Ik vind dat ik dit niet nog een keer mag vragen van mijn gezin.’
Het formele besluit is nu genomen. Sigrid Kaag gaat na de verkiezingen niet verder als politiek leider en verdwijnt van het politieke toneel. Ze zal zich niet opnieuw kandideren als lijsttrekker. Het blijft bij die korte periode van drie jaar leiderschap, veelbewogen, waarin Kaag als politicus vanaf het begin te maken heeft gehad met heftige politieke en maatschappelijke middelpuntvliedende krachten. De D66-vicepremier gaat door als demissionair minister van financiën, maar daarna ligt open wat het vervolg wordt.
Mark Rutte over vertrek Sigrid Kaag: ‘Ze heeft een onacceptabel hoge prijs moeten betalen’
Het is volledig haar eigen beslissing, zegt ze. Van de partij had ze alle ruimte om door te gaan. “Ze stonden er volledig achter als ik door had willen gaan en hebben dat alleen maar aangemoedigd.” Collega-minister
Kajsa Ollongren sprak zich deze week nog in die richting uit. Maar de beslissing was al gevallen. En die had te maken met haar gezin.
Dilemma ligt bij het gezin
Aan de baan zelf ligt het niet, benadrukt Kaag. Ze had graag de kabinetsperiode afgemaakt en heeft nog alle motivatie. “Ik vind het werk nog steeds spannend en uitdagend om te mogen doen. Het zijn bijzondere en mooie ervaringen geweest sinds mijn terugkeer naar Nederland. Ik ben minister van buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking en van buitenlandse zaken geweest, lijsttrekker, partijleider, zelfs nog drie maanden tussendoor fractievoorzitter, minister van financiën en vicepremier. Maar nu komen er verkiezingen. En dan is het ook goed het stokje door te geven.
“Het is geen geheim waar mijn dilemma ligt: dat is bij mijn gezin. Mijn werk heeft een zware wissel getrokken op mijn kinderen en mijn man. Als ik terugkijk… in 2017 kwam ik naar Nederland omdat ik echt dacht: hier kan ik iets betekenen en het goede proberen te doen. Maar het heeft te veel van hen gevraagd. Ik vind dat ik dit niet nog een keer mag vragen van mijn gezin.
“Het is een opbouw van factoren. Ik heb het nog eens na zitten tellen: in mijn werkende leven heb ik 35 jaar gewerkt, waarvan 29 jaar buiten Nederland. Ik heb mijn profiel zelfstandig opgebouwd. Niet in de Nederlandse politiek; die heeft mij echt niet gemaakt tot wie ik ben. Maar ik ben ook moeder, ik heb ook een man. En hun belang staat altijd bovenaan.
“Mijn werk trekt een wissel op mijn gezin. Ik ben moeder, iedere ouder zal dit herkennen. Het is een feit dat zij zich zorgen maken. Mijn veiligheid is voor hen een kwestie. Ik ben ook naar Nederland gekomen om mijn kinderen een basis te geven. Dit is is mijn land, hun land. Ze hebben alleen de Nederlandse nationaliteit. Maar ze hebben zo’n vertekend en naar beeld van hun eigen land gekregen. Dat gun ik ze niet.
“Ik zou graag zien dat het voor hen weer rustig wordt. Dat ze eigen ervaringen kunnen opdoen die losstaan van wat je moeder of je vader doet of van wat mensen allemaal wel niet van hen vinden.”
Ook Sigrid Kaag (D66) geen lijsttrekker meer bij verkiezingen
U stopt in feite vanwege bedreigingen en de vele online haatberichten. Dat is toch zeer zorgelijk?
“Ik stop niet omdat de veiligheid en de sfeer voor mijzelf een kwestie zijn. Voor mezelf kan ik doorgaan. Maar het is wel de kwestie voor mijn gezin. Zelf ervaar ik juist veel steun. Mensen komen op straat of in een winkel zo vaak op me af: ‘U bent niet van mijn partij maar ik heb enorm veel waardering en respect, ga alsjeblieft door’. Dat gebeurt op de gekste en leukste plekken. Er komen altijd wel brieven, kaartjes, en mails naar de partij met aanmoedigingen, al ver voordat mijn dochters in College Tour hun zorgen uitten.
“Uiteindelijk is het een heel intuïtief besluit geweest. Wat scheelt is dat ik een hele goede ploeg D66-bewindslieden om me heen heb. Ik kan het stokje verstandig overdragen, want er zijn krachtige en erkende talenten in de partij. Succession management, zorgen voor talent dat na jou kan aantreden, vind ik belangrijk. Dat heb ik vanaf het begin in stilte gedaan door de mensen die ik gekozen heb.”
CDA-leider Hoekstra stopt omdat hij ‘meer bestuurder dan politicus’ blijkt te zijn. Speelde dat bij u ook mee?
“Nee. Ik denk dat ik echt allebei ben, bestuurder én politicus. In mijn eigen stijl heb ik de afgelopen drie jaar een historisch aantal zetels behaald, heb ik keihard onderhandeld over een coalitieakkoord met een duidelijk D66-stempel en als vicepremier een centrale rol gespeeld in het kabinet. Ik werp absoluut het beeld verre van me dat ik niets met politiek zou hebben. Het zou ook onlogisch zijn: mijn eerdere functies bij de Verenigde Naties speelden zich af op politiek niveau, met alle gevoeligheden van dien. Politiek onderhandelen daar en hier zijn hetzelfde vak, míjn vak.”
Bent u meegesleurd in de totaal onverwachte val van het kabinet en het vertrek van premier Mark Rutte als leider van de VVD? Uw partij was compleet overvallen en ontgoocheld.
“Het blijft betreurenswaardig en onnodig dat het kabinet is gevallen. We waren net op stoom aan het komen. Er zijn grote stappen gezet, al liepen er natuurlijk ook allerlei grote zaken moeilijk. Over asiel lag er een goed pakket met van alle vier de partijen compromissen waar zij zich wederzijds in konden vinden. Vier partijen met ieder een eigen perspectief, dat moet je onderling ook respecteren. Voor D66 is het belangrijk om de meest kwetsbaren bescherming te bieden. Maar ik zeg ook: uiteindelijk is het ons sámen niet gelukt.
“Het is gewoon jammer en voor het land ook niet goed dat zo veel vraagstukken die smeken om een oplossing tot stilstand komen. Er moet zo veel gebeuren rond klimaat, wonen, zorg en dan hebben we ook nog een vreselijke oorlog op het continent.”
U klinkt milder dan bijvoorbeeld CDA en ChristenUnie?
“Er ligt genoeg in mijn woorden besloten.”
Hoe kwalificeert u het optreden van premier Rutte? U hebt nog met hem gebeld, vlak daarna trad hij af.
“Verwijten zijn niet nuttig of behulpzaam. Alle vier de partijen uit de coalitie hebben een eigen verantwoordelijkheid en weten welke rol ze hebben gespeeld. Met premier Rutte heb ik altijd goed samengewerkt en ik ga ervan uit dat dit doorgaat in de tijd dat het kabinet demissionair is. Ik heb veel respect voor zijn inzet. Je bent niet zomaar dertien jaar premier.
“Een persoonlijk telefoontje vlak voor een belangrijk debat, dat doe ik wel vaker. Ik belde Rutte om hem sterkte te wensen, collegiaal, ook uit bezorgdheid dat het debat kon ontaarden; er hing een motie van de oppositie boven de markt die vroeg om Ruttes vertrek. Ik moest hem wel attenderen dat het voor D66 niet helemaal een gelopen race was hoe de fractie zou stemmen over de motie. Dat ik signalen had dat de fractie nog veel vragen had. Zodat hij dat wist.
“D66 is de afgelopen jaren over zijn schaduw heengestapt. Soms moet je verantwoordelijkheid durven nemen. Deze coalitie had niet onze voorkeur, maar we deden het toch, om compromissen mogelijk te maken. We zijn doorgegaan en VVD, D66, CDA en ChristenUnie hebben de samenwerking weten te vinden. Samenwerking is altijd heel belangrijk. Maar nu komen er weer verkiezingen aan.
“Hoe ga je met elkaar verder? Dat heeft aandacht nodig. Ook omdat de val van het kabinet tot stilstand leidt. En dat is niet goed voor het land. Het gaat er niet om of ik als politicus betreur dat de boel is geklapt. Het gaat erom dat kiezers hun stem hebben uitgebracht. Als verantwoordelijke bestuurspartij wil je dan liever niet dat er resultaten uitkomen die niet verantwoord zijn voor het land.
“Maar het is sowieso nog veel te vroeg voor een goed oordeel over wat er deze weken is gebeurd. Je kunt pas over een tijd terugkijken voor een echt beeld. Het is voor iedereen een zeer uitputtende tijd geweest. Er gebeurde zo veel achter elkaar.”
U werd in 2020 lijsttrekker met grote ambities. Het is een kort avontuur gebleven, anderhalf jaar vicepremier. Vindt u dat u iets hebt bereikt of valt het tegen?
“Politiek is ongewis, je weet nooit hoelang het gaat duren. Het is geen exacte wetenschap, hè. Maar ik heb zes jaar gediend op verschillende posten. Ik vind dat ik zeker een stempel heb gedrukt. Ik noemde al: de 24 zetels, het zeer inhoudelijke coalitieakkoord met goede plannen voor klimaat, onderwijs, defensie, financiën. Een nieuwe koers binnen Europa, waar Nederland weer leidend is. Dat wordt echt gezien en gevoeld.
“Ook de excuses over het slavernijverleden op 1 juli waren er niet gekomen als D66 er niet zo over had onderhandeld, na jarenlange inzet. Het zijn maar voorbeelden. Ik ben ook blij hoe we met het kabinet financiële onzekerheden hebben kunnen wegnemen door energiesteun te geven. D66 heeft een klimaatpakket van 35 miljard euro binnengesleept, een mbo-pact, een zorgakkoord. Cultuur staat op de kaart, staatssecretaris Hans Vijlbrief is een topper in Groningen. Maar de klus was nog lang niet af. Als het midway stopt is dat helaas het gevolg.”
Veel kiezers die in 2021 op u stemden raakte u weer kwijt. Hebt u daar gefaald?
“Het zijn peilingen, er zijn nog geen verkiezingen. De partij trekt een breed publiek met veel zwevende kiezers. Een aantal kiezers nam het me kwalijk dat ik in dit kabinet ben gestapt, en hoe ik handelde in het 1-april-debat van 2021 over de positie van premier Rutte. Maar daar blijf ik voor staan. Zonder de linkse partijen. Maar daar blijf ik voor staan.
“Ik vind dat ik wel degelijk leiderschap heb laten zien. Dat gaat over de toon en houding in de politiek. Mijn telkens herhaalde pleidooien over het werken langs de lijnen van de inhoud, met respect voor elkaar en in goede samenwerking. Ik denk dat kiezers dat echt wel zien.
“Het is me altijd ook gegaan om met z’n allen vaker een lijn te trekken als het gaat om de bescherming van onze rechtsstaat. Om in actie te komen tegen toenemende polarisatie en tegen de maatschappelijke verwijdering. Dat is óok leiderschap. Ik heb al met al, hoop ik, heel veel zaadjes geplant. Alles is nu tot stilstand gekomen maar er gaat hopelijk weer op worden voortgebouwd na de verkiezingen.”
Hoe verklaart u dat u bij sommige kiezers zo veel weerstand opriep?
“Het is nooit aan de persoon zelf om dat te verklaren. Maar als ik een poging doe… Ik ben een integere politica die staat voor haar zaak. Een relatieve buitenstaander in Den Haag. En vrouw. Volgens parlementair historicus Carla van Baalen ben ik de eerste vrouwelijke partijleider ooit die verkiezingen heeft gewonnen in plaats van verloren. Wist ik zelf niet. De weerstand zegt naar ik vrees iets over het maatschappelijk klimaat in Nederland. Er bestaat misogynie helaas. Zeker als vrouwen hun nek durven uit te steken.”
En nu, blijft u in Nederland?
“Ik weet nog helemaal niet wat ik ga doen. Ik wil altijd een bijdrage leveren. Dat heeft een beginpunt en een eindpunt; je komt in de hoop om een paar goede dingen te doen en daarna is het aan iemand anders die hetzelfde probeert. Maar eerst het karwei van minister van financiën afmaken. Ik hoop wel dat er snel na de verkiezingen een nieuwe coalitie staat. Dan ga ik kijken wat er op me afkomt. Locatie-neutraal, zou ik zeggen.”
