Internationaal worden de eisen voor euthanasie steeds soepeler. Zelfs geesteszieke mensen kunnen nu kiezen voor begeleid overlijden. Over een debat over de grenzen van de mensheid.

Euthanasie Moet het voor een mens mogelijk zijn om zelfstandig en waardig te sterven? Deze vraag is een ethische vraag waar mensen zich niet mee willen bezighouden. Niet in de laatste plaats omdat het moeilijk voorstelbaar is hoe hopeloos de mensen moeten zijn die euthanasie eisen en willen toepassen. Het Duitse wetboek van strafrecht bevat paragraaf 217, waarin de commerciële promotie van zelfmoord wordt bestraft met maximaal drie jaar gevangenisstraf.

Maar het is cursief geschreven en stelt dat het Federale Constitutionele Hof het in 2020 ongeldig heeft verklaard. Volgens de uitspraak is de paragraaf onverenigbaar met artikel 2, lid 1, in samenhang met artikel 1, lid 1, van de basiswet. Er is een recht op leven, maar geen verplichting om te leven.

In het debat over de legalisering van euthanasie hebben we het eigenlijk altijd over lijdende, terminaal zieke mensen die al aan het einde van hun leven zijn. Ze hebben chronische pijn, komen het ziekenhuisbed nooit uit en zijn eenzaam tussen buizen en piepende machines. Ze willen niet langer verplicht zijn om te leven. De beperkte horizon die een gezond persoon heeft voor een dergelijk lot en ook de overtuiging dat geen enkel leven onwaardig is, zorgen er nog steeds voor dat de empathie op de een of andere manier het verlangen naar de dood begrijpt. 

Maar wat als de mensen die via euthanasie een einde aan hun leven willen maken, geen fysieke pijn meer hebben, geen grimmige diagnose, terwijl ze nog aan het begin van hun leven staan? Wat als ze gewoon willen sterven omdat ze depressief zijn? Als er in Duitsland een mogelijkheid voor euthanasie zou zijn, wat zouden dan de grenzen zijn? Er is nog steeds geen vervanging voor artikel 217 van het Wetboek van Strafrecht; de wetgever heeft deze vraag nog niet beantwoord. Maar dat betekent niet dat mensen in de tussentijd niet doorgaan met zelfmoord plegen – en dat er geen mensen zijn die hen willen helpen. 

Drie jaar gevangenisstraf wegens medeplichtigheid aan de dood

Afgelopen maandag deed de regionale rechtbank van Berlijn een vonnis dat naar verwachting een mijlpaal in dit debat zou worden, nog voordat het proces voorbij was. De Berlijnse arts Christoph Turowski stond terecht omdat hij zijn patiënt, een 37-jarige vrouw die aan een ernstige depressie leed, zou hebben geholpen bij een zelfmoordpoging en bij een tweede poging haar dood had veroorzaakt. Het proces concentreerde zich in het bijzonder op één vraag: was Isabell R. gezond genoeg om in te stemmen met haar dood? 

De gevangenisstraf van drie jaar waartoe Turowski werd veroordeeld wegens doodslag als indirecte dader in een minder ernstige zaak lijkt een duidelijk antwoord, maar is dat niet echt. Uiteindelijk was de doorslaggevende factor de ambivalentie van de doodswens van het slachtoffer. Van deze wens zou ze herhaaldelijk afstand hebben genomen in sms-berichten die de twee elkaar voortdurend schreven. In het bijzonder zou ze het hebben beschreven als een “constant heen en weer” op de ochtend van de dag van het misdrijf, waarvoor ze zich verontschuldigde.

Het vonnis is nog niet definitief en de arts heeft al laten weten zich daartegen te willen verdedigen. En volgens persberichten zou de voorzitter het beroep zelfs hebben verwelkomd, zodat deze fundamentele vraag door de hoogste rechtbank kon worden opgehelderd. Er zijn in Duitsland al gevallen geweest waarin artsen werden vrijgesproken wegens hulp bij zelfmoord – waaronder Turowski zelf, die in 2013 al zelfmoordhulp had verleend aan een andere al lang bestaande patiënt met een chronische darmziekte. 

Hij werd vrijgesproken in een zaak die in 2019 zelfs bij het Federale Hof van Justitie belandde. Afgezien van individuele gevallen is één ding heel duidelijk: er is een verschil in de evaluatie tussen zelfmoordhulp voor patiënten met psychische aandoeningen en patiënten met lichamelijke ziekten. Het is ook duidelijk: als een depressief persoon een zelfmoordwens uit, is de voor de hand liggende reactie van iedereen – en vooral van artsen – dat hij de persoon van deze wens wil afbrengen en deze niet wil steunen en uitvoeren. 

Wanneer depressieve mensen willen sterven

Tegelijkertijd speelt zich in Nederland een zeer vergelijkbare zaak af. Een jonge vrouw, 28 jaar oud, is ernstig depressief en heeft de diagnose autisme en ADHD. Ze wil sterven. Dat is in de tegenwoordige tijd omdat ze momenteel nog leeft. In Nederland zijn de wetten anders dan in Duitsland. Het was het eerste land ter wereld dat in 2002 actieve euthanasie invoerde. Om het bot te zeggen: iedereen kan ervan profiteren – zelfs kinderen van 12 jaar en ouder met toestemming van hun wettelijke voogden of mensen met dementie als er een schriftelijk levenstestament beschikbaar is. De arts die de procedure uitvoert, moet vaststellen dat de patiënt terminaal ziek is en ondraaglijk lijdt. 

De jonge Zoraya heeft geen echte baan en heeft nooit de ambitie gehad om haar opleiding af te ronden. Maar ze woont in een prachtig huis met haar partner en hun katten. Ze is lichamelijk gezond, maar haar verzoek om euthanasie werd ingewilligd. Haar overlijdensdatum is vastgesteld op mei. In een  Free Press- artikel  vertelt ze over haar doodswens. Ook over het feit dat ze eigenlijk bang is om dood te gaan. Maar een dokter zou haar hebben verteld dat ze ongeneeslijk depressief was. “Wij kunnen niets meer voor u doen. ‘Het zal nooit beter worden’, zou ze haar hebben verteld. 

Zoraya besloot toen dat ze wilde sterven. “Het was voor mij altijd heel duidelijk: als het niet beter wordt, kan ik er niet meer tegen.” Er staat niets in het artikel over de reactie van haar vriend op deze beslissing. Zoraya beschrijft zelf alleen dat ze tijdens een boswandeling al samen met hem had besloten onder welke boom hij haar as zou begraven. Ze wil geen graf omdat ze haar familieleden niet wil laten werken. En ze wil geen begrafenis omdat ze denkt dat geen van haar vrienden daarheen zou willen gaan. 

‘Slaap lekker,’ zou de dokter moeten zeggen

In mei komt er een dokter bij haar thuis, zegt Zoraya. Om te kalmeren, drinkt ze koffie met haar en praat met haar. Als ze er klaar voor is, gaat ze op de bank liggen en krijgt, na herhaalde toestemming, een injectie. ‘Slaap lekker,’ zou de dokter tegen haar moeten zeggen. Normaal gesproken zouden artsen in deze situatie zeggen ‘Goede reis’, maar Zoraya wil dat niet: ‘Goede reis? Ik ga nergens heen!” Alles aan deze zaak is huiveringwekkend.

Dat haar vriend dit allemaal zo steunt, dat ze duidelijk denkt dat ze het niet waard is, dat haar dokter haar zo heeft opgegeven. Als Zoraya zo graag dood wil, als dit allemaal zo niet te stoppen is, waarom heeft ze dan geen zelfmoord gepleegd? Misschien omdat ze het niet durft, omdat ze er niet mee door zou gaan? Is het een schreeuw om hulp, een verlangen dat haar vriend, haar familie, haar vrienden haar tegenhouden? 

Een soortgelijk geval vond ook plaats in Canada. Daar wilde een 27-jarige, die geen lichamelijke ziekte had, hulp bij zelfmoord zoeken. Opnieuw onder verschillende wetten. Er hebben zich de laatste tijd in Canada bijzonder veel euthanasieschandalen voorgedaan. In 2016 is hier de Medische Hulp bij Sterven (MAiD) geïntroduceerd. Aanvankelijk was dit alleen beschikbaar voor patiënten die terminaal ziek waren. De meest voorkomende reden is ernstige, gevorderde kanker.

In 2021 werd de doelgroep echter uitgebreid. Ook mensen die ongeneeslijk ziek zijn maar niet in de nabije toekomst hoeven te overlijden, kunnen profiteren van MAiD. Er zijn echter rapporten van twee artsen vereist. 

Canada krijgt vaak kritiek vanwege het feit dat euthanasie te gemakkelijk beschikbaar is en soms zelfs door artsen wordt aangeboden. Er wordt beweerd dat MAiD vaak wordt gebruikt door mensen die eigenlijk niet willen sterven. Maar ze willen geen last zijn of kunnen zich geen behandeling of passende zorg veroorloven. Misschien hebben ze gewoon de hoop op goede medische zorg verloren. 

Twee rapporten maken een einde aan een leven

De zaak van de 27-jarige, alleen bekend onder de afkorting MV, gaat vooral over haar vader (ook wel WV genoemd). Op een dag besloot zijn dochter, die net als Zoraya autistisch is en ADHD heeft, te sterven. Haar ouders waren geschokt: omdat ze niet wisten welke ziekte ze had, is ze lichamelijk volkomen gezond. Maar na twee rondes vond MV twee artsen die haar de nodige rapporten gaven. Haar vader klaagde een rechtszaak aan, met het argument dat zijn dochter een niet-ontdekte geestesziekte had en daarom niet effectief kon instemmen met euthanasie. 

Ze probeerde ook herhaaldelijk diagnoses voor ziekten te krijgen van verschillende artsen, maar die konden steeds niet worden gediagnosticeerd. Maar de rechtbank werd door de Canadese wet gedwongen zich tegen hem uit te spreken. Hoewel je ongeneeslijk ziek moet zijn, hoefde de dochter aan de rechtbank niet bekend te maken welke ziekte ze had of wat de symptomen waren – alleen dat ze de aanvraagprocedure correct had doorlopen en dat ze door twee artsen als ongeneeslijk was aangemerkt. Haar ouders weten nog steeds niet welke ziekte haar leven zo ondraaglijk maakt. 

De vraag of geesteszieke mensen moeten kunnen instemmen met hun overlijden en euthanasie moeten aanvragen, is ingewikkeld. In zijn fundamentele besluit, waarbij artikel 217 van het Wetboek van Strafrecht werd vernietigd, besloot het Federale Constitutionele Hof dat mensen in elke situatie een einde aan hun leven moeten kunnen maken en daarbij hulp moeten zoeken. Zelfs geesteszieke mensen. Ongeacht welke situatie in het leven. Je kunt alles proberen om ze ervan te weerhouden, maar er mag geen evaluatie van de redenen plaatsvinden en uiteindelijk moet je de beslissing accepteren. 

De kwestie van gezond verstand

Dat neemt natuurlijk niet alles weg. Degene die wil overlijden moet deze wens zelfstandig en zelfstandig kunnen doen. Maar eigenlijk laat je dan alleen maar rondjes draaien. Hoe kan iemand ‘redelijk’ instemmen met zijn dood zonder enig gebrek aan gezond verstand? Eigenlijk is dit helemaal niet mogelijk, vooral niet in het geval van een depressie, waarvan het symptoom zelfmoordgedachten kan zijn. Als u instemt met zijn dood, stemt u in met zijn dood. En dat is niet iets wat ieder weldenkend mens zou doen. 

Deze paradox strekt zich echter fundamenteel uit tot euthanasie, ook voor lichamelijk zieken. Er zijn zeker extreme gevallen, zoals in het begin beschreven. Maar als je door een ziekte wilt sterven, gebeurt dat ook in je hoofd. Allereerst is het duidelijk dat de gemiddelde mens – zelfs met milde depressies, hooikoorts, liefdesverdriet, invaliditeit, bijziendheid en de problemen die men heeft – niet dood wil. Het verlangen naar de dood is niet normaal, maar inherent pathologisch. 

En er ontstaat een ander debat dat onterecht wordt overschaduwd door het debat over euthanasie. Is euthanasie een correctiemiddel geworden voor medische fouten, slechte gezondheidszorg en slechte artsen? Bij het onderzoek naar dit artikel heb ik onafhankelijk met verschillende psychologen gesproken. Iedereen was het erover eens: er bestaat niet zoiets als een volledig onbehandelbare depressie. Patiënten kunnen altijd enige beperkingen hebben, maar ze kunnen leren een normaal leven te leiden door middel van psychotherapie of, in geval van nood, behandeld te worden met medicijnen. De dood van alle drie de vrouwen is in wezen onnodig. 

Is het allemaal slechts een dekmantel?

Begint het debat over euthanasie te laat? Moet u beginnen met medische zorg? Onlangs haalde de bijzonder aangrijpende en tragische zaak van de Canadees Normand Meunier de krantenkoppen. De 66-jarige overleed op 29 maart 2024. Meunier was sinds 2022 verlamd aan zijn armen en benen. Maar dat was niet de reden dat hij dood wilde. Als gevolg van verschillende ernstige virusziekten werd hij voor intramurale behandeling in het ziekenhuis opgenomen. Deze ziekte was ook niet de reden van zijn doodswens. Dit ontwikkelde zich pas in de loop van, en vooral als gevolg van, zijn verblijf in het ziekenhuis. 

Door zijn verlamming kon hij zich uiteraard slechts in zeer beperkte mate zelfstandig bewegen. Zijn vrouw had het verplegend personeel laten weten dat Meunier vanwege zijn toestand een speciaal matras nodig had, maar het ziekenhuis had dat niet op voorraad. Vier dagen lang lag Meunier in dezelfde houding op een brancard op de eerste hulp. De druk van uw lichaamsgewicht tijdens het liggen kan op de lange termijn schade veroorzaken aan bijzonder belaste delen van uw lichaam, een effect dat ook wel doorligwonden wordt genoemd. 

Patiënten als Meunier zijn hiervoor gevoelig en daarom moeten deze patiënten eigenlijk regelmatig worden overgedragen door verplegend personeel in het ziekenhuis. Anders kunnen er zelfs diepe wonden ontstaan ​​- zoals bij Meunier het geval was: er ontstond een decubituszweer op zijn billen, waardoor spieren en botten bloot kwamen te liggen en zichtbaar werden in een open wond, deze open wond had een diameter van enkele centimeters. 

Het genezingsproces van dergelijke wonden is lang en pijnlijk. Meunier onderging aanvankelijk verschillende operaties om dood weefsel te verwijderen om het genezingsproces te bevorderen. Maar op een gegeven moment wilde hij het lijden niet langer verdragen en besloot hij via MAiD een einde aan zijn leven te maken. “Ik begrijp niet hoe dit kan gebeuren, want een matras is het meest basale wat er is”, zei zijn vrouw tegen  Radio-Canada . Meunier had al eerder verwondingen opgelopen als gevolg van doorligwonden, maar geen enkele was zo extreem als zijn vorige. 

Flyers die de dood promoten

“Medische hulp bij overlijden is gemakkelijker en regelmatiger beschikbaar dan de meest elementaire zorg”, vertelde Trudo Lemmens, hoogleraar gezondheidsrecht aan de Universiteit van Toronto, aan  CBC Canada . Veel patiënten willen geen last zijn. “En dan antwoordt het gezondheidszorgsysteem: Nou, je hebt toegang tot medische hulp bij het sterven.” 

In het geval van de Duitse Isabell R. lag de nadruk in het proces op de vraag in hoeverre zij het proces in eigen hand had en in hoeverre haar arts haar als een soort hersenloos instrument tegen zichzelf gebruikte door toegang tot een ader zodat ze het dodelijke medicijn kon toedienen? In Duitsland bestaat er geen uniforme wettelijke regeling, en daarom moet de rechtbank werken met een reeks moorddelicten: moord, doodslag, moord op verzoek – net als bij elke andere moord. In Duitsland roepen strafrechtadvocaten op dat hier verandering in komt en dat er eindelijk duidelijkheid komt. 

Maar zou dat echt beter zijn? Wanneer de beslissing wordt genomen door vrouwelijke artsen, zoals in het geval van Zoraya, die hun patiënten hebben opgegeven? Als de bevindingen van deskundigen niet door de rechter in twijfel worden getrokken, zoals in het geval van MV? Wanneer slachtoffers van medisch falen van artsen kiezen voor zelfmoord door artsen, zoals in het geval van Meunier? 

Eén ding is in ieder geval duidelijk: er gebeuren onvermijdelijk fouten – of het nu gaat om regelgeving, zoals in Canada en Nederland, of zonder, zoals in Duitsland. Maar naarmate er meer gevallen zijn, zullen er onvermijdelijk meer fouten optreden. En ze worden veroorzaakt door fouten in het systeem, problemen die niet worden opgelost. En wanneer de uitweg uit de dood beschikbaar is op flyers in het ziekenhuis. 

Meer info over Euthanasie in Nederland

Wie kan om euthanasie vragen?

Euthanasie mag alleen met een medische reden voor het lijden

Euthanasie mag alleen als het lijden een ‘medische grondslag’ heeft. Dit betekent dat het lijden van de patiënt komt door een medische aandoening. Bijvoorbeeld door een beperking of ziekte.

Vraag om euthanasie van kinderen

Euthanasie kan alleen als de patiënt er zelf om vraagt. Dat is bij kinderen anders.

• Is een kind tussen de 12 en 16 jaar, dan moeten de ouders of voogd ook toestemming geven.
• Is een kind tussen de 16 en 18 jaar, kunnen zelf beslissen over euthanasie. Artsen moeten wel met de ouders overleggen, maar de ouders hoeven niet mee te beslissen.
• Vanaf 18 jaar kan iemand zelf om euthanasie vragen.

Vraag om euthanasie van patiënten met dementie

Soms kunnen artsen euthanasie uitvoeren bij patiënten met dementie. Dit kan alleen als zij alle 6 zorgvuldigheidseisen uit de wet volgen.

Vraag om euthanasie van vrienden of familie

Euthanasie mag niet als familieleden of vrienden van de patiënt hier om vragen. Familieleden kunnen wel de wilsverklaring van de patiënt aan de arts geven. Dat mag als de patiënt zelf niet meer om euthanasie kan vragen.

Vraag om euthanasie van patiënten uit het buitenland

Een arts die bij een patiënt euthanasie uitvoert, moet kijken of er wordt voldaan aan alle zorgvuldigheidseisen uit de wet.

Daarvoor moet de arts de medische geschiedenis van de patiënt kennen. Hij moet tot de conclusie kunnen komen dat de patiënt uitzichtloos lijdt.  En dat er geen andere behandelingen meer mogelijk zijn. De arts moet ook zeker zijn dat de patiënt goed heeft nagedacht over het verzoek. En dat het lijden voor de patiënt ondraaglijk is.

Als een patiënt uit het buitenland vraagt om euthanasie, moet de Nederlandse arts ook kijken naar de 6 eisen uit de wet. Als iemand in het buitenland woont, kan het voor de Nederlandse arts moeilijker zijn om de medische geschiedenis goed te kennen. En om in te schatten of alle regels van de wet passen bij de situatie van de patiënt.

De arts beslist zelf of hij ingaat op een euthanasievraag van iemand uit het buitenland. Hij beslist ook zelf hoe hij kan onderzoeken of de euthanasiewens voldoet aan de 6 zorgvuldigheidseisen uit de wet. Bijvoorbeeld door te praten met hulpverleners die de patiënt behandelen of behandeld hebben.

Uitvoering euthanasieverzoek

Een arts kan pas op een euthanasieverzoek ingaan als hij vindt dat hij aan de 6 eisen uit de euthanasiewet kan voldoen. Als hij vindt dat alles in orde is, kan hij euthanasie uitvoeren. Maar hij is niet verplicht om euthanasie uit te voeren. Wilt u hier meer over weten? Kijk dan op de pagina Euthanasie en de wet.