Geheim onderzoek naar Zorreguieta buiten ministers om, topman OM veegde aangifte van tafel

Ruim twee jaar voor het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima is achter de rug van het kabinet om geheim onderzoek gedaan naar de antecedenten van Jorge Zorreguieta. De top van het Openbaar Ministerie vernietigde een aangifte tegen Zorreguieta, waardoor de feestvreugde niet werd verstoord.

Dit blijkt uit de vierdelige documentaireserie Een porseleinen huwelijk van makers Hans Hermans en Martin Maat, die deze week door BNNVara wordt uitgezonden.

De plaatsvervangend directeur van de Binnenlandse Veiligheidsdienst Onno Koerten wil een reis maken naar zijn Argentijnse collega’s en gaat in juni 1999 langs bij de politiek verantwoordelijke. Minister Bram Peper van Binnenlandse Zaken zoekt er niets achter, Koerten kan gaan. Vrijwel niemand kent dan nog de naam Máxima Zorreguieta, die komt pas 31 augustus op straat te liggen.

Peper moet wel aan Koerten terugdenken als hij begin september een korzelige premier Wim Kok aan de ‘ministerlijn’ krijgt. Kok heeft er lucht van gekregen dat onderzoek is gedaan naar iets wat het Koninklijk Huis raakt: een onderzoek naar Zorreguieta. Peper: ,,Hij zei: ‘Wat doe jij? Dat is mijn verantwoordelijkheid.’ En ik zei: ik weet van niks.’’

Onderzoek naar loopbaan

Het onderzoek telt zeven pagina’s en de makers vonden het in het persoonlijk archief van Max van der Stoel in het Nationaal Archief. Het is een uitgebreid overzicht van de loopbaan van Zorreguieta, met daarin een politieke conclusie: hij zou geen slachtoffers hebben gemaakt ten tijde van het regime Videla.

De Rijksvoorlichtingsdienst heeft in de archieven een stuk gevonden met datering augustus 1999, zo bevestigt ze aan de programmamakers. Maar onduidelijk is ‘in wiens opdracht dat document gemaakt is, en wie daarvan op de hoogte was’.

Een halfjaar later zou de BVD een onderzoek doen naar een andere nieuweling in de koninklijke familie, Edwin de Roy van Zuydewijn, partner van prinses Margarita. Dat onderzoek werd gedaan door Onno Koerten en vond ook plaats achter de rug om van Kok en Peper. Pas in 2003 zou bekend worden dat de officiële opdrachtgever de directeur van het kabinet der koningin was, die op uitstekende voet stond met koningin Beatrix.

Zowel voormalig PvdA-fractievoorzitter Ad Melkert als oud-minister Peper veroordelen dit onderzoek buiten het zicht van de politiek verantwoordelijken. Melkert: ,,Dat kan helemaal niet (…) Dat had gemeld moeten worden.’’ Oud-directeur Hugo Anzorreguy van de Argentijnse geheime dienst bevestigt de documentairemakers dat hij Koerten ontving in Buenos Aires en dat ze spraken over Jorge Zorreguieta. Koerten ontkent nu dat hij de rapportage heeft opgesteld.

Anderhalf jaar na die geheime rapportage realiseren verschillende hoofdrolspelers zich welk monster zij in de bek kijken. Op 15 januari 2001 vrezen koningin Beatrix, premier Wim Kok en minister van Staat Max van der Stoel voor de toekomst van de monarchie als Willem-Alexander zijn huwelijksaanzoek doorzet, zónder dat alle seinen op groen staan. De Staten-Generaal moeten immers parlementaire toestemming geven voor het huwelijk.

Constitutionele crisis dreigde

Niet alle hoofdrolspelers hebben dat besef. Max van der Stoel vertelde na die eerste bijeenkomst op Paleis Noordeinde zijn zoon Scipio dat een constitutionele crisis dreigde. ,,Hij had ook sterk de indruk dat Willem-Alexander dat onderschatte.’’

Scipio van der Stoel werd in de delicate crisis voortdurend op de hoogte gehouden door zijn vader. ,,Hij wilde dat iemand het wist.’’ Die accepteerde de opdracht van Wim Kok, nadat hij had gezegd dat zijn missie maar één uitkomst kon hebben: de vader kon niet komen. Pas na de voorwaarde van Van der Stoel nam Kok die lijn over, vertelt Scipio.

Op het Catshuis ontving Kok vrijdag 19 januari Willem-Alexander en Máxima om verder te praten over de situatie. Die ochtend werd wetenschapper Michiel Baud ontboden om zijn rapport te presenteren met het onderzoek naar de Videla-jaren en de positie van Jorge Zorreguieta.

Baud vertelt wat hij aantrof: een woedende Willem-Alexander en een huilende Máxima. Hij kreeg de volle laag van Willem-Alexander als boodschapper van het slechte nieuws: hij noemde Jorge Zorreguieta ‘fout’. Dezelfde dag deed de kroonprins van de weeromstuit een tegenzet die de hele zaak onder grotere spanning bracht: hij vroeg Máxima ten huwelijk op het ijs van de vijver van Paleis Huis ten Bosch, waar zijn ouders dan wonen.

Daarna vertrekt Van der Stoel naar New York om in een hotelsuite kennis te maken met Jorge Zorreguieta. Raadsadviseur Rob Visser maakt op basis van die ontmoeting op 18 februari een geheime notitie voor Kok. Hij signaleert: ‘Zorreguieta is niet overtuigd dat zijn afwezigheid voor Máxima het beste is.’

Willem-Alexander in ontkenningsmodus

Van der Stoel keerde onverrichter zake terug naar Nederland. Er wordt een nieuwe poging ondernomen om de onwrikbaarheid van het paar in beweging te krijgen.

Op 21 februari ontmoet hij ze weer op het Catshuis. Vijf weken na de eerste botsing op Paleis Noordeinde ziet de situatie er nog onverminderd slecht uit. Van der Stoel vertelt zijn zoon Scipio: ,,Dat Máxima zeer geëmotioneerd was en dat Willem-Alexander nog steeds in de ontkenningsmodus zat en dus dacht dat het wel zou loslopen.’’

Als je dan niet wacht op de Hoge Raad, wil je gewoon iets uit de weg geruimd hebben

Advocaat Liesbeth Zegveld

In Sao Paulo onderneemt Van der Stoel een laatste poging Zorreguieta om te krijgen. Die had inmiddels een fax gestuurd met een wollige formulering over zijn absentie. ‘Maar als mijn aanwezigheid bij zo’n ceremonie politieke problemen zou veroorzaken die de toekomst van mijn dochter en haar toekomstige echtgenoot zou beïnvloeden, zou ik bereid zijn afwezig te zijn bij die gebeurtenis.’

De zaak was in beweging, maar dat was te weinig voor Van der Stoel. Na nog een ochtend onderhandelen, kwam er een slotzin in de verklaring waar geen woord Spaans bij was: ‘Ik ben bereid niet aanwezig te zijn op de bruiloft.’ Scipio van der Stoel: ,,Máxima heeft het volgens mijn vader uitgetypt op een laptop die zij bij zich had. En toen is het ook ondertekend.’’

Parallel aan de geheime schermutselingen tussen politiek en monarchie liep nog een ander traject dat de aankondiging van het huwelijk onder druk zette. Oud-ambassadeur Maarten Mourik doet aangifte tegen Jorge Zorreguieta wegens foltering en misdaden tegen de menselijkheid. Geheel toevallig op 12 januari 2001, de dag dat Max van der Stoel zijn opdracht van Kok aanvaardt.

Enkele maanden eerder had het Amsterdamse hof besloten dat Desi Bouterse zou worden vervolgd in Nederland voor zijn aandeel in de decembermoorden uit 1982. Dat vergrootte de kans aanzienlijk dat Zorreguieta ook in Nederland kon worden vervolgd.

Daar weet Openbaar Ministerie (OM)-topman De Wijkerslooth wat op. Hij dient een verzoek in bij de Hoge Raad om een zogenaamde vordering tot Cassatie in Belang der Wet in te stellen. Hij vraagt kortom het besluit tot vervolging van Bouterse te vernietigen.

Aangifte van tafel

Twee bronnen uit de top van het OM hebben tegenover de documentairemakers Hermans en Maat verklaard dat dit werd gedaan om de aangifte tegen Zorreguieta van tafel te krijgen.

Nog voordat de Hoge Raad zich heeft uitgesproken over de vraag of Bouterse moet worden vervolgd, laat De Wijkerslooth dus de afwijzingsbrief schrijven. Advocaat Liesbeth Zegveld in de uitzending: ,,Als je dan niet wacht op de Hoge Raad, wil je gewoon iets uit de weg geruimd hebben om verder te kunnen met de verloving en met de Zorreguieta’s in Nederland.’’

Zaaksofficier Ton Maan van het arrondissementsparket Amsterdam heeft de aangifte tegen Zorreguieta in behandeling, denkt hij. Maar de top van het Openbaar Ministerie trekt de explosieve zaak naar zich toe. Uit een interne memo van een raadsadviseur van het Parket-Generaal aan voorzitter De Wijkerslooth van het College van procureurs-generaal blijkt dat de top van het OM de afwijzingsbrief opstelt.

Op 13 maart schrijft de raadsadviseur: ‘De brief van Ton Maan komt er als volgt uit te zien. (…) We passen de redactie enigszins aan. (..) De brief komt tenslotte van het arrondissementsparket Amsterdam en niet van het college.’

Het bevestigt natuurlijk wat we allemaal wel weten, dat het een politiek verhaal is geworden en het recht zat in de weg

Advocaat Liesbeth Zegveld

De Wijkerslooth stuurt de volgende dag een concept-afwijzingsbrief naar de rechterhand van Kok, Rob Visser, die op dat moment ook betrokken is bij de pogingen van Van der Stoel om Zorreguieta bij de bruiloft weg te houden. De secretaresse van De Wijkerslooth schrijft Visser dat hij ‘conform telefonische afspraak’ het document krijgt, waaruit blijkt dat Zorreguieta niet zal worden vervolgd. Minister van Justitie Korthals wordt pas twee dagen na Kok per fax geïnformeerd door De Wijkerslooth.
De afwijzing van de vervolging van Zorreguieta per fax komt 21 maart binnen bij advocaat Zegveld, negen dagen voor de bekendmaking van de verloving. De Hoge Raad vernietigt vier maanden voor het huwelijk op 2 februari 2002 de Bouterse-beschikking. Daarmee spreekt de Hoge Raad uit geen rechtsmacht te hebben in de Bouterse-zaak. Hij zou evengoed worden vervolgd in Suriname. Zo kan Jorge Zorreguieta na het huwelijk probleemloos naar Beatrix, Willem-Alexander en Máxima, zonder vrees voor arrestatie op Schiphol.

Zegveld: ,,Het bevestigt natuurlijk wat we allemaal wel weten, dat het een politiek verhaal is geworden en het recht zat in de weg. Maar goed, het recht zit wel vaker in de weg. Het is gênant. Het is gênant gewoon.’’