‘Goed mogelijk dat Oranjes er geen zin meer in hebben als ze minder geld krijgen’

Het gedoe rond de herfstvakantie van het koninklijke gezin, met de late terugkeer van de prinsessen Amalia en Alexia gisteravond als meest recente toevoeging, het gemor rond de riante beloningen voor de Oranjes en het gebrek aan transparantie daarover: is de monarchie zoals wij die al eeuwen hebben, nog wel houdbaar? Niet zonder ingrijpende veranderingen, stellen hoogleraar Paul Bovend’Eert en historica Dorine Hermans.

Stel: een discussie over de voorgenomen Griekse herfstvakantie van koning Willem-Alexander met premier Rutte was volledig geëscaleerd. Rutte, politiek verantwoordelijk voor alle daden en uitspraken van de leden van het Koninklijk Huis, had de trip verboden. Maar de koning had toch zijn koffers gepakt. Wat dan?

In een uiterste geval had Rutte het ontslag van zijn kabinet moeten aanbieden aan de koning. ,,Dat is in moderne tijden eigenlijk onaanvaardbaar’’, stelt hoogleraar staatsrecht Paul Bovend’Eert, die eerder deze maand het boek De Koning en de monarchie. Toekomstbestendig? uitbracht. ,,Wat dat betreft kunnen we echt een voorbeeld nemen aan de Deense staatsinrichting, waar in zo’n geval het staatshoofd aftreedt en niet de ministersploeg.’’

Voor zijn net verschenen boek deed Bovend’Eert, hoogleraar aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, uitgebreid onderzoek naar de werking van andere Europese monarchieën en de historische positie van Oranjes in het Nederlandse staatsbestel. Zijn conclusie: de positie van het Nederlandse staatshoofd is in bijna twee eeuwen enorm veranderd, van het middelpunt der natie naar een functie in de kantlijn. Maar veel regels en wetten rond de koninklijke familie zijn hetzelfde gebleven. Dat systeem is volgens Bovend’Eert aan een forse opfrisbeurt toe. Bijvoorbeeld door de koning uit de regering te plaatsen, hem een normaal overheidssalaris toe te kennen, transparant te zijn over de kosten van het koninklijk huis, dat volgens hem sterk beperkt moet worden in het aantal leden (alleen de koning, diens voorganger en zijn vermoedelijke opvolger).

Zo blijft een meer symbolisch koningschap over en dat is volgens Bovend’Eert prima. Voor de duidelijkheid: hij stelt geen republiek voor, met een al dan niet gekozen president.

,,Een monarchie heeft wat mij betreft één groot voordeel: er staat een onpartijdig persoon aan het hoofd, die geen enkele politieke kleur heeft. Het is misschien een extreem voorbeeld, maar kijk naar een president als in de Verenigde Staten. Je kunt toch moeilijk zeggen dat Trump een a-politiek persoon is, dat hij de boel goed verbindt met elkaar.’’

Relletje

,,Tegelijkertijd is onze monarchie een hopeloos verouderd instituut, dat heel moeilijk past in deze tijd. Ik vind dat een erfelijke, onschendbare koning zoals wij die hebben, geen enkele beslissingsmacht zou mogen hebben, ook niet onder bijzondere omstandigheden. Koning Willem-Alexander kan nu nog wetten en koninklijke besluiten niet ondertekenen, bijvoorbeeld vanwege gewetensnood. In Zweden is in 1975 al besloten om de koning uit de regering te halen. Hij tekent geen wetten meer, hij fungeert alleen als vertegenwoordiger van de staat in binnen- en buitenland. Het merkwaardige is dat Willem-Alexander daar ook wel open voor staat, zo zei hij in 2013 in het televisiegesprek voor zijn inhuldiging. ‘Als het parlement dit verlangt, dan doen we dat zo’, was de strekking van zijn woorden.’’

Volgens Bovend’Eert is de monarchie in Nederland ook nog houdbaar, omdat de Oranjes mateloos populair zijn. Historica en koningshuisexpert Dorine Hermans is dat roerend met hem eens. ,,Zij kunnen zich zo veel veroorloven en dat weten ze ook. Koningin Máxima is de populairste persoon van het hele land. En daar gaat zo’n relletje als rond deze herfstvakantie echt niets aan veranderen. Dat hebben we ook bij alle vorige incidenten gezien, bijvoorbeeld rond het vakantiehuis dat Willem-Alexander in Mozambique wilde laten bouwen en de aanschaf van de aanlegsteiger en speedboot voor de Griekse villa.

Goed mogelijk dat de Oranjes er geen zin meer in hebben als ze minder geld krijgen

Dorine Hermans, koningshuisexpert

,,Ik vind ook dat het systeem dat wij hebben houdbaar is, mits de teugels op financieel gebied strak worden aangetrokken. Die beloningen en het gebrek aan transparantie, dat is echt niet meer van deze tijd. Maar het is goed mogelijk dat de Oranjes er geen zin meer in hebben als ze minder geld krijgen, want ze zijn daar nogal op gesteld. Zij vinden dat ze onnoemelijk veel doen voor het land en dat het niet meer dan terecht is dat ze daar riante beloningen voor krijgen.’’

Terug naar hoogleraar Bovend’Eert. In één geval stelt hij toch voor om van Nederland een republiek te maken; op het moment dat zich geen erfopvolger aandient binnen de koninklijke familie. ,,Ik zie het niet voor me dat onze premier dan naar Duitsland gaat om daar een adellijke familie te zoeken die in ons land op de troon komt. Doe dan maar een republiek. De familie van Oranje-Nassau moet de laatste koninklijke familie van Nederland zijn.’’