Indignatie redactie 
We gaan een recessie van de eeuw tegemoet die waarschijnlijk meer mensen het leven zal kosten dan het coronavirus.
Toen de laatste economische gegevens voor het tweede kwartaal van 2020 een paar weken geleden verschenen, werd een ‘recessie van de eeuw’ vastgesteld, de ergste economische crash in een kwart in de wereldwijde economische geschiedenis (1). Maar wat betekent dat voor ons? En vooral: hoe gaat het vanaf hier?
In dit verband zijn onlangs twee interessante onderzoeken gepubliceerd: op 16 september door de OESO: “Coronavirus: leven met onveiligheid” (2) en op 17 september door Save the Children / Unicef een onderzoek met de titel “150 miljoen extra kinderen In armoede gedompeld door Covid-19 ”(3).
Volgens de OESO-studie is de wereldeconomie van april tot juni 2020 met meer dan 10 procent gekrompen ten opzichte van eind 2019. De economische output in het tweede kwartaal van 2020 was ongeveer 12 procentpunt lager dan de OESO-prognose eind 2019. Met andere woorden: de economie stond bijna een achtste lager dan kort daarvoor was verwacht. Een achtste is veel. Laten we ons voorstellen dat we van de ene op de andere week een achtste minder geld op het huishoudbudget hadden, dat is duidelijk merkbaar in het dagelijkse leven van de meeste mensen.
Even terzijde moet worden opgemerkt dat de OESO-studie op misleidende wijze de Covid-pandemie de schuld geeft van de crash van de wereldeconomie, niet de drastische, vrijheidsbeperkende dwangmaatregelen van regeringen. Je had natuurlijk op een heel andere manier met het coronavirus kunnen omgaan dan de meeste regeringen op aarde, zoals Zweden laat zien. Dan zou de economie lang niet zo erg zijn ingestort, zoals ook het voorbeeld van Zweden laat zien.
Volgens OESO-economen zal de economische malaise niet snel worden ingehaald. Voor eind 2021 verwachten ze nog steeds dat de mondiale economische macht ruim vijf procent zwakker zal zijn dan zonder de coronamaatregelen.
Dit geldt echter alleen voor het gemiddelde van alle landen. Individuele landen, vooral China met ongeveer min 1 procent en Duitsland met ongeveer min 2 procent, zullen naar verwachting de output gap eind 2021 grotendeels hebben gecompenseerd, terwijl andere landen eind 2021 zullen blijven lijden onder de inzinking, bijvoorbeeld India met min 12 procent. Mexico met min 9, Brazilië en Turkije met min 6 procent elk.
Over het algemeen gaan de auteurs van de OESO-studie ervan uit dat de geïndustrialiseerde landen veel sneller van de crisis zullen herstellen dan de opkomende of ontwikkelingslanden. De reden hiervoor is in wezen dat de geïndustrialiseerde landen veel meer kapitaal en financiële slagkracht hebben dan de arme landen en daarom gemakkelijker economische tegenmaatregelen kunnen nemen.
Dat brengt ons bij de tweede studie deze week, van Save the Children of Unicef. Ook hier dient bij voorbaat opgemerkt te worden dat ook in dit onderzoek de ‘pandemie’ of ‘Covid-19 en de lockdown-maatregelen’ op misleidende wijze verantwoordelijk worden gehouden voor alle daarin beschreven ellende, hetgeen niet klopt, want alleen de regeringsmaatregelen tegen de Covid- 19-virus veroorzaakte al het ongeluk, niet het virus zelf, dat heel anders had kunnen worden aangepakt en vandaag nog heel anders zou kunnen worden aangepakt. Dat wil je gewoon niet.
Zoals de titel suggereert, zijn sinds het uitbreken van de Covid-crisis 150 miljoen kinderen in armoede gedompeld. Armoede wordt gedefinieerd als multidimensionale armoede, dat wil zeggen wanneer een kind geen toegang heeft tot onderwijs, gezondheid, huisvesting, voeding, sanitaire voorzieningen of water. Volgens dit rapport lijden ongeveer 1,2 miljard kinderen in opkomende of ontwikkelingslanden momenteel aan dit soort multidimensionale armoede. Minstens 45 procent van de kinderen in meer dan 70 onderzochte arme landen is niet in staat om in ten minste een van de bovengenoemde basisbehoeften te voorzien.
Door de gedwongen opsluiting kwamen niet alleen 150 miljoen arme kinderen bij, maar degenen die al in armoede leefden, werden er nu nog dieper in ondergedompeld, en veel kinderen ervaren een staat van ellende als nooit tevoren vanwege de Covid-maatregelen.
Het rapport is erg pessimistisch over de toekomst. De situatie zal naar verwachting de komende maanden verslechteren. “Het is vooral zorgwekkend dat we dichter bij het begin dan bij het einde van de crisis zijn”, zegt een senior Unicef-expert. Alleen al de “historisch grootste mondiale noodsituatie in het onderwijs” van de afgelopen maanden heeft ervoor gezorgd dat de toekomstperspectieven van vele miljoenen kinderen dramatisch zijn verslechterd.
Al in juli publiceerde oxfam een studie (4) volgens welke de lockdown-maatregelen het aantal uitgehongerde mensen op aarde met ongeveer 120 miljoen of 82 procent zullen doen toenemen tot 270 miljoen. Eind 2020 zullen naar verwachting ongeveer 12.000 extra mensen per dag overlijden door de coronamaatregelen. In april 2020 was de piekwaarde van degenen die stierven met of door Corona iets meer dan 10.000. Volgens oxfam zullen er meer mensen overlijden door de coronamaatregelen dan door het virus zelf. “Honger zou ons sneller moeten doden dan het coronavirus” (5) zegt letterlijk het onderzoek.
Bovendien is de gemiddelde leeftijd van degenen die stierven aan of met Covid-19 wereldwijd 80 jaar of ouder (6). De hongerdoden daarentegen zijn grotendeels kinderen. Het aantal levensjaren dat vernietigd zal worden door de lockdown-maatregelen van Covid zou daarom vele malen groter moeten zijn dan het aantal geredde levensjaren. De econoom Raffelhüschen komt voor Duitsland op een factor 200, dat wil zeggen dat de Duitse lockdown-maatregelen tot 200 keer meer levensjaren vernietigen dan daardoor worden bespaard (7). De vraag naar de evenredigheid van de politieke lockdown-maatregelen rijst dus vrij massaal. Naar mijn mening is de remedie – de lockdown-maatregelen – vele malen erger dan de ziekte van Corona.
Tegelijkertijd wijst oxfam erop dat sinds begin 2020 acht van de tien grootste voedingsbedrijven in totaal 18 miljard dollar aan hun aandeelhouders hebben uitgekeerd, tien keer meer dan volgens gegevens van de VN nodig zou zijn om de wereldwijde honger uit te bannen.
Even terzijde: volgens de Wall Street Journal is het aandeel “huishoudens dat soms of vaak honger heeft” in huishoudens met kinderen gestegen van 4 tot meer dan 10 procent sinds de Amerikaanse lockdown-maatregelen. 4 tot ongeveer 14 procent (8). Dit betekent dat ongeveer elke zevende kind in de VS momenteel “voedselonzeker” is, wat betekent dat ze geen veilige voedselbasis hebben. Het meeste komt door de Covid-maatregelen van de overheid.
Nou, de uitgehongerde kinderen in de derde wereld zijn ver van ons verwijderd, tenminste zolang ze niet in de vorm van vluchtelingenstromen komen.
Dus wat kunnen wij inwoners van rijke geïndustrialiseerde landen economisch en sociaal voor ons in petto hebben? Ik neem aan dat de OESO-economen – zoals zo vaak het geval is – fout zitten in hun voorspellingen. Dit economische model gaat uit van een geleidelijke terugkeer naar het vorige groeipad in de vorm van een uitgerekte V-curve. Waar het model van mijn beoordeling geen of veel te weinig rekening mee houdt, zijn de grote bergen schulden en geld die de afgelopen decennia zijn ontstaan.
Voorspellingsfouten van reguliere economen zijn gemeengoed. Niet alleen zagen bijna alle economen pas in 2007 een financiële crisis opdoemen, maar prezen ook bijzonder ongezonde structuren, bijvoorbeeld Spanje tot 2007. Onze expertraad, de ‘vijf wijzen’, onder Lars Feld voorspelde een inkrimping van het aantal kort na de introductie van de harde lockdowns in Duitsland eind maart Duitse economie met 2,8 procent in 2020 en een daaropvolgende groei van 3,7 procent in 2021. Zelfs in het ergste geval zal er niet zo’n ernstige crash plaatsvinden als in 2009 (9). En dat in een tijd waarin de aandelenbeurzen van de wereld net de ergste beurscrash aller tijden hadden meegemaakt: van 20 februari tot 23 maart was de S&P 500 met een derde ingestort. (10) Kortom: de prognose van de raad van deskundigen van eind maart was niet erg deskundig.
De wereldwijde schuld bedraagt momenteel ruim 350 procent van het nationale product van de wereld. In termen van mondiale economische macht zijn ze de afgelopen 50 jaar ruwweg verdubbeld (11). 350 procent is zo’n hoge schuldenberg dat het onmogelijk is om in reële termen terug te betalen (12). Bovendien: De geldhoeveelheid van de centrale bank in de VS bedraagt momenteel ongeveer 7.000 miljard dollar. Vóór de financiële crisis van 2007 ging het om ongeveer 800 miljard euro (13).
Dus het aantal dollars van de centrale bank is in de afgelopen 13 jaar bijna negenvoudig toegenomen. In de volksmond wordt dit treffend “het geld gooien” genoemd. De geldhoeveelheid van de ECB bedraagt momenteel ongeveer 6.500 miljard euro en is daarmee de afgelopen vijftien jaar verzesvoudigd (14). Deze uitbreiding van de geldhoeveelheid van de centrale bank stond bekend als “kwantitatieve versoepeling”. In dezelfde periode is de economische macht echter lang niet zo sterk gegroeid als de geldhoeveelheid.
De berg aan schulden en geld is de afgelopen decennia vele malen sneller gegroeid dan de werkelijke economische macht.
Dit betekent dat de schuldeisers, d.w.z. de mensen die de schuld of de bankbiljetten in handen hebben, vandaag, net als 50 jaar geleden, geloven dat het bedrag op de bankbiljetten een reële waarde heeft, namelijk de waarde die is staat er op de bankbiljetten of promessen. Maar dat is een grote fout of een illusie.
Ik heb het niet over inflatie, dat wil zeggen sluipende devaluatie van de valuta, zoals we die praktisch altijd hebben gezien in de naoorlogse periode, maar eerder over schuld- en gelddekking, volledig onafhankelijk van inflatie. Concreet: een generatie geleden had een brood, een knipbeurt, een auto maar half zoveel schulden en slechts een vijfde tot een tiende zoveel contant geld of borgsom als nu.
Met andere woorden: een rekeningoverzicht waaruit blijkt dat er een miljoen euro of dollar op de effectenrekening staat in de vorm van obligaties en zichtdeposito’s is nu, in tegenstelling tot een generatie geleden, lang niet meer zo gedekt door reële overwegingen als toen. Als alle houders van schulden en bankbiljetten vandaag zouden proberen hun papieren om te zetten in echte goederen en diensten, zouden ze, in tegenstelling tot een generatie geleden, merken dat er zoveel goederen en diensten zijn die niet bestaan.
Kortom: ondanks de schulden- en geldexplosie leven we vandaag in de overtuiging dat onze bankbiljetten en promessen nog steeds gedekt zijn door reële economische prestaties, zoals in het verleden. Maar ze zijn al een hele tijd niet meer volledig. Wanneer we uit deze zoete illusie worden gewekt, zullen we enkele onaangename verrassingen ervaren. En dit is waar de hongersnoden in opkomende markten die hierboven zijn beschreven, een rol gaan spelen. Enerzijds zijn deze landen slechtere kopers van onze producten vanwege hun verminderde koopkracht of de komende onrust. Anderzijds zullen hun schuldenproblematiek ook gevolgen hebben voor de rijke geïndustrialiseerde landen, ten laatste wanneer de obligatie- en valutamarkten in de problemen komen en de westerse crediteurenbanken of investeerders hun effectenrekeningen moeten afschrijven.
Als alternatief kunnen we wakker worden geschud door een crash op de bedrijfsobligatiemarkten omdat te veel bedrijven in de ontwikkelde wereld failliet gaan vanwege de lockdown en daarom hun schulden niet kunnen terugbetalen. Veel bedrijven hebben de afgelopen 10 jaar grote schulden aangegaan en konden deze aflossen dankzij het nulrentebeleid van de centrale banken. Met ‘normale’ rentetarieven zouden sommige van deze bedrijven al lang geleden het faillissement hebben moeten aanvragen, het trefwoord ‘zombiebedrijven’. Of de beurzen crashen als de verwachte en voorspelde economische groei en daarmee de op de beurzen ingeprijsde winstgroei niet komt.
Ik zie daarom drie opties:
- Ofwel is er een officieel kapsel. Tegelijkertijd betekent dit een vermindering van de activa van de schuldeisers, d.w.z. de houders van de schuldbewijzen. Ik denk dat dat onwaarschijnlijk is, omdat de multimiljonairs en miljardairs die de overgrote meerderheid van deze claims hebben, zich zullen verdedigen tegen deze bezuiniging. En hun invloed op de politiek is op zijn zachtst gezegd erg groot.
- De centrale banken proberen de prijzen over een periode van misschien 10 jaar te verdubbelen of te verdrievoudigen, met andere woorden om gedurende een paar jaar een middelhoge inflatie van misschien 5 tot 20 procent per jaar in de dollar en het eurogebied te genereren. Dat zou ook corresponderen met een reële schuldvermindering van 50 tot 66 procent, omdat inflatie simpelweg een deel van het geldpapier in reële termen devalueert. Gezien de hoge werkloosheid en de dalende massale koopkracht zal het voor de centrale banken echter erg moeilijk zijn om inflatie te compenseren.
- Als beide niet lukken, komt er waarschijnlijk een golf van faillissementen, een financiële crisis, bankfaillissementen, nationale faillissementen, massale werkloosheid, chaos en onrust. Bedrijfs-, staats- en bankfaillissementen zijn ook een knipbeurt, maar een wanordelijke, chaotische die waarschijnlijk een neerwaartse spiraal zal veroorzaken met ernstige, soms niet te overzien macro-economische en sociale gevolgen.
Ik zou een ordelijk kapsel het beste vinden, en inflatie, zelfs als het ellendig is voor een land, het op een na beste of minder slecht. Ik ben bang voor oplossing drie. Ik hoop dat we het kapsel met gezond verstand of met inflatie zullen oplossen. Hoe dan ook, het langzaam groeiende V-vormige voorspellingsmodel van de OESO-economen is naar mijn mening een illusie.
Ik ben bang dat er niet meer teruggegaan zal worden naar de jaren vóór 2020. De door de staat opgelegde verplichte lockdowns waren en zijn niet alleen zo ernstig in onze vrijheidsrechten en onze democratie, maar ook in ons economische leven dat een terugkeer naar de relatief goede jaren vóór 2020 naar mijn mening onmogelijk is.
We staan voor zeer ingrijpende sociale veranderingen en vermoedelijk zeer sterke economische en vooral sociale spanningen. Ik ben bang dat de rellen in Stuttgart, Frankfurt, London en Parijs nog maar het begin waren – als we niet snel van koers veranderen.
Bronnen en opmerkingen:
(1) Reuters, 30 juli 2020: economie stort in recordtempo – “recessie van de eeuw”: https://de.reuters.com/article/deutschland-bip-idDEKCN24V19I ; file: /// C: /Users/00413/AppData/Local/Temp/WEOENG202006.pdf: “Een crisis als geen ander”; https://tradingeconomics.com/united-states/gdp-growth Status 6/8/2020: “Het is de grootste krimp ooit”
(2) bestand: /// C: / Users / 00413 / Documents / Background-Info / oecd % 2016th% 20sep20.pdf
(3) https://www.savethechildren.net/news/150-million-additional-children-plunged-poverty-due-covid-19-unicef-save-children-say
(4) https : //www.oxfam.org/en/press-releases/12000-people-day-could-die-covid-19-linked-hunger-end-year-potially-more-disease ;https://www.oxfam.org/en/world-brink-hunger-pandemic-coronavirus-threatens-push-millions-starvation
(5) “Honger kan ons doden vóór coronavirus”
(6) https://swprs.org / studies-on-covid-19-letaliteit /
(7) https://www.welt.de/wirtschaft/plus209561613/Covid-19-Die-unbeachteten-Folgen-der-wirtschaftlichen-Vollbremsung.html
(8) Wall Street Journal, 2 september 2020: https://www.wsj.com/articles/hows-the-coronavirus-economy-great-or-awful-depending-on-whom-you-ask-11599039003
(9) Welt.de , 30 maart 2020:
https://www.welt.de/wirtschaft/article206900765/Corona-Folgen-Der-irritierende-Optimismus-der-Wirtschaftsweise.html
(10) https://tradingeconomics.com/spx:ind
(11) Wereldbank januari 2020: file: /// C: /Users/00413/Documents/Vorlesungen/World%20Bank%20Debt%20Crisis%20in%20Emerging%20Countries%20.pdf
(12) Zie https: // www .rubikon.news / article / the-century-recession
(13) https://tradingeconomics.com/united-states/central-bank-balance-sheet
(14) https://tradingeconomics.com/euro-area/central-bank -balans
