Hoe gevaarlijk is het gemuteerde coronavirus? Werkt vaccin ertegen? En wat gebeurt er met besmette personen?

Wat is er aan de hand in Engeland?

Een nieuwe variant van het coronavirus, VUI-202012/01, verspreidt er zich bijzonder snel. Al in zeker 60 steden en gemeenten waart het virus rond. “We hebben al meer dan duizend gevallen geïdentificeerd van deze variant”, zei de Britse minister van Volksgezondheid Matt Hancock. De besmettingen worden vooral in het zuidoosten van Engeland genoteerd. Volgens Hancock is de uitbraak van de nieuwe variant “out of control”.

De onrust bij premier Boris Johnson en zijn regering is groot, dus werd beslist over te gaan tot een strenge lockdown in het zuidoosten van Engeland en Londen. De 16,4 miljoen betrokken mensen moeten thuisblijven. Ze mogen zich alleen nog verplaatsen om te werken, levensnoodzakelijke aankopen te doen of medische hulp te krijgen. Niet-essentiële winkels, cafés, restaurants en musea blijven dicht. Contacten tussen Britten worden beperkt tot één andere persoon, en dan nog alleen in de buitenlucht. De maatregelen lopen zeker tot 30 december, maar Hancock sluit niet uit dat de lockdown aangehouden wordt tot het vaccin voldoende uitgerold is.

Hoe (ab)normaal is het dat een virus muteert?

Wat ademen is voor mensen, is muteren voor virussen. Ze doen het voortdurend terwijl ze vermenigvuldigen in mensencellen. Van het coronavirus hebben de voorbije maanden bijvoorbeeld al minstens 3.300 varianten de ronde gedaan. Zonder veel erg trouwens: mutaties van een virus zijn kleine aanpassingen waardoor het makkelijker overdraagbaar wordt van mens tot mens. In sommige gevallen sterft het virus er zelfs door uit.

“Een virus gebruikt een stukje van het menselijke apparaat, de ribosomen, om de eiwitten te overschrijven”, legt professor Infectieziekten Steven Callens (UGent) uit. “Telkens wanneer dat overschreven wordt, kunnen daar kleine foutjes insluipen zoals wij dt-fouten maken. Door die foutjes kan het gebeuren dat er een variant ontstaat die zich beter aan de receptoren bindt en het lichaam dus makkelijker binnendringt.” Een besmettelijkere variant dus.

Slechts in heel schaarse gevallen veroorzaakt zo’n mutatie een verandering in het gedrag van het virus, waardoor mensen er bijvoorbeeld zieker van kunnen worden of er veranderingen optreden voor de manier waarop het behandeld kan worden.

Waarin verschilt deze variant van het virus van diegene die we al kennen?

Daar wordt op dit moment een antwoord op gezocht in tal van laboratoria. Volgens Johnson en Hancock is deze variant van het virus mogelijk 70 procent besmettelijker dan het virus dat we al bijna een jaar kennen, en is het dus veel makkelijker overdraagbaar van mens op mens. Maar er is volgens hen voorlopig geen enkele reden om te denken dat het ook gevaarlijker en dodelijker is en mensen er ernstiger ziek door worden.

“Wat goed is aan de surveillantie in het Verenigd Koninkrijk, is dat virussequenties gelinkt kunnen worden aan klinische gegevens”, zegt Callens. “Daardoor weten ze welke patiënten besmet zijn met de variatie en welk klinisch ziektebeeld dat veroorzaakt heeft. Daaruit blijken voorlopig geen slechte gevolgen. Dat is positief.”

Volgens Steven Van Gucht van Sciensano is het evenwel nog verre van bewezen dat die nieuwe variant effectief besmettelijker is. “Ik heb daar nog geen enkel bewijs van gezien”, zegt de viroloog. “Je ziet de besmettingen inderdaad sterk stijgen, maar dat is wat we de voorbije maanden al in heel veel landen gezien hebben. Het is nu winter en het virus verspreidt zich gewoon makkelijker.”

Momenteel verdubbelt het aantal nieuwe besmettingen er om de zeven dagen. “Dat hebben wij in oktober ook gehad, he. In de eerste golf was er zelfs een verdubbeling om de vier dagen. Dit kan net zo goed liggen aan het gedrag van de mensen daar. Misschien moeten ze beter letten op hoe goed de maatregelen nageleefd worden? Ik heb echt nog geen bewijs gezien dat zij een variant hebben die besmettelijker is. Daar is nog veel meer onderzoek voor nodig.”

Waarom kan deze variant zich sneller verspreiden?

Volgens Britse virologen gingen twee aminozuren in het spike-eiwit verloren. Dat zijn de uitsteekseltjes waarmee het coronavirus zich kan vasthechten aan een menselijke cel. De betere aanhechting die daar mogelijk door veroorzaakt wordt, kan leiden tot vlottere transmissie van het virus.

“Het is nog niet duidelijk”, zegt Callens. “Daarvoor moet nog onderzoek gebeuren op bijvoorbeeld fretten en hamsters, die zich daar goed toe lenen. Dan gaan we dat pas duidelijk. Het is dus niet helemaal duidelijk waarom Johnson dat nu wereldkundig maakt. Maar het is wel goed dat er veel politieke reactie op komt, dan wordt het risico beperkt.”

Moeten we ons hier veel zorgen om maken?

Daar is voorlopig geen reden voor. “We gaan nog heel veel zulke varianten tegenkomen”, zei viroloog Marc Van Ranst zaterdag. “Virussen muteren voortdurend, dat is normaal. Het is pas wanneer een variant duidelijk meer overdraagbaar of meer ziekteverwekkend is – en dat verwachten we niet – dat dat belangrijk zou zijn. Maar daar hebben we hier nu geen wetenschappelijke aanwijzingen voor.”

Uit voorzorg kondigt premier Alexander De Croo (Open VLD) toch aan dat vanaf middernacht onzen grenzen gesloten worden voor reizigers uit het Verenigd Koninkrijk. Dat is niet onverstandig, zegt Callens. “Het is vakantieperiode en we hebben gezien dat er toch weer 17.000 reizigers zaterdag op reis vertrokken zijn. Dat doet denken aan het begin: ook toen waren het de vakantiegangers die sterk bijgedragen hebben tot de verspreiding. Nu reizen is inderdaad geen goed idee, want je gaat sowieso naar gebieden waar niet alleen Belgen zijn.” Daar kunnen dus ook besmettelijkere varianten van het virus aanwezig zijn.

Steven Van Gucht ziet geen reden tot paniek. “Ik heb nog niets gezien dat me verontrust. Maar we gaan het natuurlijk opvolgen. Voor ons verandert er niets: we moeten gewoon de maatregelen blijven opvolgen.”

Wat gebeurt er met dragers van het gemuteerde virus?

Daar gebeurt niets bijzonder mee. De maatregelen zoals die gelden, gelden ook voor hen.

Heeft dit gevolgen voor het vaccin?

“Dat kan”, zegt Callens, “maar we denken dat het hier niet het geval is. Als de variatie meer opduikt in de komende maanden, kan het dat het vaccin een beetje aangepast moet worden. Het voordeel van de nieuwe technologie van vaccinontwikkeling is gelukkig dat vaccins heel eenvoudig aan te passen zijn.”

Bovendien kan het dat een nieuwe variant een bepaald type antilichaam beter kan ontwijken, maar vaccins maken heel gevarieerde antilichamen aan die het virus van alle kanten aanvallen en de kans is dus erg klein dat de nieuwe variant elk type kan ontwijken.

Kunnen mensen die gevaccineerd zijn of het virus al gehad hebben deze nieuwe variant opnieuw krijgen?

“We weten van de twee vaccins die het verst staan dat er een zeer goed antwoord op is van het lichaam. Net zoals de natuurlijke infectie worden er verschillende antistoffen door het lichaam aangemaakt, die het spike-proteïne op verschillende plaatsen gaat binden. Het is zeer onwaarschijnlijk dat daardoor het huidige vaccin niet zou werken. Integendeel, ik zie er eerder een reden in om het vaccin wel te nemen en door zo veel mogelijk mensen, omdat bij makkelijkere overzetting (de R0 stijgt) je een hogere groepsimmuniteit nodig hebt.”

Zijn er al gevallen in ons land?

Die zijn er wel degelijk. Marc Van Ranst zag de voorbije maanden in zijn labo al vier gevallen van de nieuwe variant, maar noemt dat geen reden tot bijkomende bezorgdheid. “Virussen muteren constant, en als ze dat doen worden vaak eerder overdraagbaarder dan ziekteverwekkender”, zegt Van Ranst. “We zijn op dit moment vooral bezorgd over de stijgende cijfers in ons land. Maar we moeten het natuurlijk wel in de gaten blijven houden. Als de variant meer en meer zou voorkomen, moet er ingegrepen worden.” De strenge lockdown in het VK heeft volgens hem eerder te maken met de stijgende cijfers dan met de nieuwe variant.

Ook in Nederland – waar net als bij ons een vliegverbod ingevoerd werd om de variant zich niet te laten verspreiden -, Wales, Denemarken en Australië is de nieuwe variant al bovengekomen.

Waarom voeren Nederland, Duitsland en België een vliegverbod in?

Om te vermijden dat besmette mensen het land binnenkomen. In Nederland en in België zijn al enkele gevallen vastgesteld en de regeringen willen er alles aan doen om verdere verspreiding van de nieuwe variant tegen te gaan. Daarom mogen reizigers vanuit de VK niet meer per vliegtuig binnen.