“Ik heb het recht om ziek te worden”: waarom Amerika maar geen vat krijgt op het coronavirus

Sinds het begin van de pandemie raakten in de Verenigde Staten meer dan 2,7 miljoen mensen besmet, zeker 130.000 mensen bezweken aan de gevolgen van het coronavirus. Het land komt sinds een week regelmatig uit boven de 40.000 nieuwe besmettingen per dag, vandaag waren dat er voor het eerst meer dan 50.000. Op dinsdag werden er 1.199 overlijdens geregistreerd. Hallucinante cijfers. En het einde is nog lang niet in zicht. Zeker omdat in verschillende staten, zoals in Florida, lang niet zo streng gehandeld wordt als zou moeten. Op de vooravond van de nationale feestdag, 4th of July, staan zelfs her en der nog festiviteiten gepland. Viroloog Anhtony Fauci, zowat de Amerikaanse Marc Van Ranst, ziet het allemaal met lede ogen aan: “We hebben het duidelijk niet onder controle”, zei hij. “Ik maak me grote zorgen.”

Wie zich minder zorgen maakt, is het Amerikaanse staatshoofd. President Donald Trump gaf nu pas toe – zowaar voor de allereerste keer – dat het dragen van mondmaskers toch niet zo’n slecht idee is “wanneer men geen afstand kan houden van mensen”. De president liet zich tot op heden nog nooit in het openbaar zien met een mondmasker, en verklaarde eerder dat hij de media dat plezier niet wilde gunnen. Twee weken geleden hield Trump een verkiezingscampagne in Arizona, in de stad Phoenix. Ook daar zijn er steeds meer besmettingen en is het bovendien verplicht om in het openbaar een mondmasker te dragen. Een regel die Trump negeerde. Al zou hij er nu naar eigen zeggen “geen probleem” mee hebben om er eentje te dragen. Meer zelfs, hij heeft het al eens gedaan: “Ik hield er wel van hoe ik eruitzag”, zei Trump tijdens een interview met tv-zender Fox Business. Om daarna te besluiten dat het virus “op een bepaald moment wel gewoon zal verdwijnen”.

Kortom: een staatsleider die je m’en fous zegt, terwijl hij het goede voorbeeld zou moeten geven aan de bevolking. “Er zijn overal meningsverschillen inzake de coronacrisis”, zegt Geert Molenberghs, professor biostatistiek aan UHasselt en KU Leuven. “Ook in ons land. Maar de gesprekken daarover, of ze nu op tv gevoerd worden of niet, blijven meestal beschaafd. Meningsverschillen worden gerespecteerd. In de VS zien we dat niet.” Aan wat dat ligt dat dan?

Individuele vrijheid

“Van alle westerse maatschappijen is de individuele vrijheid nergens zo ver doorgeschoten als in de VS”, zegt Molenberghs. “Dat heeft veel te maken met de manier waarop het land is opgebouwd. Het zit in hun genoom ingebakken.” En zelfs de coronacrisis heeft weinig impact op die mentaliteit. “Op het moment dat er een groepsrespons moet zijn, en dat is zeker nodig bij een infectieziekte, is die er niet. Ik heb al Amerikanen horen zeggen: ‘It’s my right to have the virus’. Dat krijg je niet uitgelegd.”

Met andere woorden: veel Amerikanen denken nog liever dat het hun recht is om ziek te worden, dan dat ze verplicht worden een mondmasker te dragen. Intussen heeft dat maskertje het tot een symbooldossier geschopt. “Deze eenvoudige en levensreddende praktijk is deel geworden van het politieke debat: als je voor Trump bent, draag je geen masker. Als je tegen Trump bent, wel”, zei een wanhopige senator Lamar Alexander van Tennessee. “Maar dat hoeft het niet te zijn.”

Molenberghs, die zelf lang in Amerika woonde, vergelijkt de huidige manier van handelen met orkaan Katrina. “Toen die orkaan voet aan wal zette op Cuba, wist iedere Cubaan op welke dag en hoe laat ze de bus moesten nemen naar een veilige plek. In Amerika was er op dat moment chaos: iedereen deed maar wat. En dan krijg je een rampscenario. Eigenlijk was dat een voorafspiegeling van wat er vandaag gebeurt.”

Eigen staat, eigen wet

In sommige staten hebben ze al langer door dat het de verkeerde kant opgaat. In Texas bijvoorbeeld, dat al begonnen was met het versoepelen van de maatregelen, moesten de bars opnieuw sluiten. In Arizona moesten fitnesscentra en filmzalen dicht. In Californië werden mondmaskers verplicht. Maar in Florida, waar het aantal nieuwe besmettingen steeg, laat de Republikeinse gouverneur Ron DeSantis de economie doordraaien. Enkel de alcoholconsumptie in bars werd verboden.

In de noordelijke staten New York, New Jersey en Connecticut, waar corona hevig woedde maar het intussen wél onder controle lijkt, moeten bezoekers uit 16 andere staten dan weer verplicht in quarantaine. “Er is duidelijk verdeeldheid”, aldus Molenberghs. Dat heeft voor- en nadelen. “In de VS hebben staten en zelfs de counties (te vergelijken met onze provincies, nvdr) erg veel macht. Ze kunnen autonoom beslissen, zonder goedkeuring van Trump. Vaak tot zijn grootste frustratie.” Het betekent dat meer en meer burgemeesters zélf gaan ingrijpen, als hun president het niet doet. “New York is ook zelf in lockdown gegaan, en dat was hun redding.”

Geen evidente gezondheidszorg

Wie zich in ons land niet lekker voelt, stapt naar de dokter. Dat gaat als vanzelf, bijna zorgeloos. Toen corona uitbrak, was dat voor veel mensen voor de eerste keer niet meer zo evident. Niet-essentiële ingrepen of behandelingen werden uitgesteld, naar de huisarts of het ziekenhuis gaan bracht plots meer geregel met zich mee. “Maar los daarvan heeft elk westers land een systeem dat min of meer op elkaar trekt”, aldus Molenberghs. “Behalve Amerika. Daar loop je nooit zomaar een ziekenhuis binnen. Zelfs met corona kan je er niet terecht als je niet de juiste verzekering hebt. Mensen die ziek zijn, zullen dus minder snel geneigd zijn een arts op te zoeken.”

Wat moeten de VS dan doen om hun curve te doen dalen? “Er is eigenlijk maar één oplossing: een absolute, totale lockdown. Niet zoals wij die gekend hebben, wij mochten nog buitenkomen en sporten. Het zal moeten zoals in Italië of Frankrijk. Maar voor veel Amerikanen zal dat te veel gevraagd zijn. In het ergste geval kan dat zelfs tot gewapende conflicten leiden.”