Kaag opent deur naar totale financiële controle en ongekende massasurveillance

Het Nederlandse kabinet heeft als eerste in Europa een wetsvoorstel ingediend dat banken verplicht om alle transacties boven de 100 euro van alle Nederlanders te monitoren. Minister van Financiën Sigrid Kaag (D66) vindt dat dit nodig is in het kader van witwasbestrijding. Critici noemen de wet een verregaande inbreuk op de privacy van burgers. “Nederland loopt voorop in het creëren van mogelijkheden om grondrechten te schenden”, stelt Ellen Timmer, advocaat ondernemingsrecht en gespecialiseerd in privacy-kwesties.

Het kabinet lijkt de adviezen van de Autoriteit Persoonsgegevens en Raad van State in de wind te slaan. “Het risico is dat de wet de deur opent naar   door banken. Het kabinet Rutte speelt met (grondrechtelijk) vuur.”

In het wetsvoorstel dat 21 oktober door de regering is ingediend, staat dat banken mogelijk worden verplicht, alle banktransacties van alle Nederlandse rekeninghouders in één gecentraliseerde database, met gebruik van algoritmes, te monitoren. Er is slechts een uitzondering voor transacties onder de 100 euro en dan alleen voor consumenten. “Alleen kleine betalingen van consumenten aan bedrijven en aan andere consumenten kunnen niet voor het opsporen van misdaad gebruikt worden. Deze uitzondering geldt niet voor bijvoorbeeld rekeningen van eenmanszaken en vennootschappen onder firma”, duidt Ellen Timmer, werkzaam bij advocatenkantoor Pellicaan.

New Dutch law being prepared:

Banks need to monitor ALL payments from 100 euro

This is probably connected to the planned CBDC’s, where small payment still will be anonymous, while larger will ALL be registered and monitored pic.twitter.com/cQOHyaBfSd

— Willem Middelkoop (@wmiddelkoop) October 30, 2022

De vijf grootste Nederlandse banken ABN Amro, ING, Rabobank, Triodos Bank en de Volksbank hebben hun krachten al gebundeld in het samenwerkingsverband Transactie Monitoring Nederland (TMNL), waarbij ook andere banken zich kunnen aansluiten. Timmer bekijkt de ontwikkelingen rond het wetsvoorstel met argusogen. “Het valt mij op dat volgens de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel, het volgens het kabinet dringend noodzakelijk is dat de burgerservicenummers (BSN) van alle Nederlanders door TMNL moeten worden verwerkt. Het kabinet veronderstelt hiermee dat er zeer veel door consumenten wordt witgewassen. Of dat zij zelfs terrorisme financieren. Het is jammer dat het kabinet dit niet nader toelicht.”

De overheid heeft weliswaar de taak misdaad en terrorisme te bestrijden, maar de vraag is volgens vele critici of dat op de juiste manier gebeurt. “Je zou verwachten dat banken op zoek moeten naar rijke oligarchen en boefachtige grote bedrijven die belasting ontduiken en rechten van burgers schenden. Door het wetsvoorstel lijkt het wel alsof alle consumenten verdacht zijn”, aldus Timmer.

Ook bij de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) gaan de alarmbellen af. “De voorgestelde monitoring gaat echt veel te ver”, zegt AP-bestuurder Katja Mur in een verklaring. “Al jouw betaalgedrag wordt straks centraal verzameld en met algoritmes in de gaten gehouden, samen met alle transacties van alle andere bankklanten in Nederland. Dit levert risico’s op voor jouw privacy. Je betaalgegevens laten je hele handel en wandel zien. Bijvoorbeeld of jij geld uitgeeft aan een politieke partij, religieuze instelling of psycholoog.”

De Raad van State, het belangrijkste adviesorgaan van de overheid, trekt ook een beetje aan de handrem. “De afdeling Advisering onderschrijft het doel van het wetsvoorstel: bestrijden van witwassen en financieren van terrorisme. Ze onderkent dat zogeheten poortwachters (zoals banken) een belangrijke rol spelen om misbruik van het financiële stelsel te voorkomen. Twee van de voorgestelde maatregelen leiden echter tot vergaande inbreuk op grondrechten van burgers en bedrijven die vertrouwelijke gegevens en de persoonlijke levenssfeer beschermen.

Hoe belangrijk de bestrijding van witwassen en van financiering van terrorisme ook is, bij deze maatregelen is de vraag of het doel de middelen wel heiligt. Deze middelen gaan in de opzet van het wetsvoorstel te ver. Het gaat daarbij om informatie-uitwisseling bij gezamenlijke monitoring van banktransacties en bij cliëntenonderzoek.”

Stichting Privacy First spreekt van “een bancair sleepnet” en “roept iedereen op het wetsvoorstel kritisch te bekijken en leden van de Tweede Kamer aan te spreken op hun verantwoordelijkheid om geen grondrechtenschendende wetgeving aan te nemen.” Timmer maakt zich er zorgen over dat het kabinet de adviezen van de Autoriteit Persoonsgegevens en de Raad van State lijkt te negeren. “Het risico is dat de wet de deur opent naar ongekende massasurveillance door banken. Het kabinet Rutte speelt met (grondrechtelijk) vuur”, concludeert zij.

Het wetsvoorstel lijkt een nieuwe stap in een trend van toenemende controle op het financiële verkeer vanuit overheden. Vorige week pleitte bijvoorbeeld koningin Máxima bij een IMF-bijeenkomst in Washington opnieuw voor de Central Bank Digital Currency (CBDC), een digitale, programmeerbare munt die overheden en centrale banken op termijn willen invoeren. Ook het ontmoedigen van het gebruik van contant geld past in die trend.

De Autoriteit Persoonsgegevens waarschuwt voor toenemende controle als de wet wordt aangenomen. “Er dreigt het gevaar van discriminatie en uitsluiting. We hebben eerder gezien dat algoritmes mensen kunnen stigmatiseren en in hokjes duwen. De vraag is of banken zich straks vooral gaan laten leiden door wat een computer ze vertelt”, aldus Mur.