Indignatie redactie 
Nederland werd in 1953 geteisterd door een watersnoodramp, met 1836 doden tot gevolg. De overheid koos er in een reactie voor om miljarden uit te geven om de Deltawerken op te richten. Een belachelijke som geld, zeker als je bedenkt dat er daarna nooit meer een watersnoodramp is geweest in Zeeland. Een complete verspilling van geld waar je echt niemand meer over hoort.
Goed, ik neem aan dat iedereen die dit leest de wenkbrauwen inmiddels ver voorbij de haargrens heeft lopen. En toch speelt deze flagrante denkfout een rol in hoe er in bepaalde kringen wordt gedacht over de maatregelen tegen het coronavirus.
Links en rechts valt bijvoorbeeld te horen dat de kans om ernstig ziek te worden zo klein is dat maatregelen helemaal niet nodig zijn. Of zelfs nooit nodig waren geweest. Een werkelijk wonderlijke omkering van oorzaak-gevolg.
Daling
Nu kun je per individuele maatregel tegen het coronavirus een hele boom opzetten met betrekking tot de effectiviteit, maar feit is dat het hele pakket aan maatregelen samen, en dan met name de vaccinaties, in landen die te maken kregen met het coronavirus zorgden voor een scherpe daling van het aantal piekbesmettingen, zieken (en dus druk op de zorg) en doden.
Het probleem met de preventieparadox is dat maatregelen zo succesvol kunnen zijn, dat we de onderliggende ramp voor de toekomst onderschatten. Vergelijk dat met de zure regen in de jaren ’80. Hordes mensen kun je nu horen zeggen dat we nooit meer horen over zure regen en dus dat het nooit een probleem is geweest. Daarbij maar even vergetend dat maatregelen door de overheid opgelegd (onder meer invoering van rookgasontzwavelingsinstallaties en invoer driewegkatalysator personenauto’s) juist voor de oplossing van het probleem hebben gezorgd.
Verleden
We vergeten maar al te snel wat in het verleden ligt. Denk bijvoorbeeld terug aan hoe het allemaal begon met het coronavirus in Europa. We zagen vreselijke beelden uit Noord-Italie, waar artsen in oorlogsstijl moesten beslissen wie hulp kreeg en wie niet, waar crematoria de doden niet meer konden bergen, waar artsen en verpleegsters huilend op de rand van instorten stonden en waar ouderen moederziel alleen stierven.
Of wat te denken van de situatie in de Verenigde Staten? Al snel prijkte het door Trump geleide land in de top van de coronadoden. In Nederland stuiterde het sentiment over de maatregelen op en neer. Wezen mensen eerst op het feit dat andere landen wel een mondkapje voorschreven en wij weer eens eigenwijs moesten doen, al snel keerde het sentiment en werd een mondkapje voor actiegroepen een vreselijke en bijkans dodelijke schending van de lichamelijke integriteit.
De politiek volgde braaf. Notabene Thierry Baudet stelde meteen een lockdown voor, om niet veel later de grootste tegenstanders van lockdowns te worden. Het kan verkeren, zou Bredero zeggen.
Vaccineren
Hoe je er verder ook in wenst te staan, het valt niet te ontkennen dat de levensgrote problemen met coronavirus langzaam maar zeker grotendeels werden overwonnen door tal van maatregelen. Met name het massaal vaccineren, ook in de Verenigde Staten, bracht het dodental en de ziekenhuisopnames ver terug.
En dan kom je bij de paradox van de preventie. Door genomen maatregelen ben je in staat om het ultieme rampscenario af te wenden, waardoor mensen achteraf claimen dat het allemaal niet zo’n vaart heeft gelopen en het initiële probleem dus overschat was (het is maar een griepje). De kans op de dood of een ernstige ziekte bleek statistisch te dalen en dus was het allemaal niet zo erg.
Maatregelen
De werkelijkheid is dat maatregelen, in onderling verband bezien, wel degelijk hebben bijgedragen aan het indammen van de coronapandemie. Dan gaat het om testen, isoleren, lockdowns en bijvoorbeeld het dragen van mondkapjes. In een vergelijkend onderzoek onder dertig wereldwijde studies bleek dat de kans op een besmetting met 53% afnam als er door genoeg mensen mondkapjes werden gedragen. Het afstand houden van elkaar leidde tot een afname van 25 procent.
Het succespercentage kan nog hoger, een onderzoek in Zuid-Korea leerde dat de mondkapjesplicht in de metro de besmettingskans met meer dan 90 procent verkleinde.
Een team van wetenschappers uit Duitsland, China en de VS stelt dat het gebruik van mondkapjes – mits goed gedragen en door genoeg mensen – het reproductiegetal fors omlaag kunnen brengen. Zij stellen dat het reproductiegetal zonder maatregelen op 3 uit zou komen en om dat getal onder de 1 te krijgen zou 60 tot 70 procent van de bevolking een mondkapje moeten dragen.
Het blijft altijd lastig om te berekenen hoeveel doden en zieken er zouden zijn geweest als er geen maatregelen zouden zijn genomen. Eind vorig jaar berekenden Britse wetenschappers dat het opheffen van alle maatregelen op dat moment in de tijd in Europa zeker 300.000 extra doden op zouden leveren en 1 miljoen mensen in het ziekenhuis zouden doen laten belanden.
Scenario
Een wereldwijd onderzoek uit 2020 stelt dat als we het virus geen strobreed in de weg hadden gelegd er maar liefst 40 miljoen personen zouden zijn overleden (de teller staat nu mondiaal op 6,5 miljoen). Het aantal infecties en doden zou gehalveerd worden als ouderen hun sociale contacten met 60% terugbrengen en anderen 40% minder contact hebben. Een scenario overigens waarbij de zorgstelsels in alle landen alsnog overbelast zouden raken.
Niet alle maatregelen zijn even effectief. De avondklok bijvoorbeeld lijkt weinig tot niets te hebben gedaan. Het RIVM kwam echter begin 2021 wel met de stelling dat de lockdown sinds half december van het vorige jaar ongeveer 41.000 ziekenhuisopnames heeft voorkomen en rond de 6300 opnames op de IC. Duizelingwekkende cijfers bij een krakende en piepende zorg. De maatregelen, hoe vervelend ook, hebben een code zwart in de zorg voorkomen.
530 miljoen
Amerikaanse onderzoekers publiceerden in het blad Nature een studie waaruit blijkt dat lockdowns een cruciale rol hebben gespeeld in het verloop van de pandemie. Het onderzoek stelt dat dankzij lockdowns en andere non-farmaceutische maatregelen in zes landen (China, Zuid-Korea, Italië, Iran, Frankrijk en de VS) 530 miljoen besmettingen voorkomen zijn.
Een Brits onderzoek stelt onomwonden dat de lockdowns ons gered hebben. Zonder die ingrijpende maatregelen zouden in Europa alleen al meer dan 3 miljoen extra coronadoden zijn gevallen. ‘De data suggereren dat er zonder interventies – zoals lockdowns en de sluiting van scholen – veel meer doden zouden zijn gevallen door COVID-19’ aldus onderzoeker Samir Bhatt.
‘Ons model suggereert dat de maatregelen die deze landen in maart troffen, succesvol waren en hielpen om de epidemie onder controle te krijgen, het reproductiegetal te verlagen en het aantal besmettingen terug te dringen’, voegt onderzoeker Seth Flaxman toe.
Hoe het allemaal precies zou zijn verlopen door alle op elkaar in werkende effecten en het gegeven dat je niet goed weet hoe iets zou zijn gegaan als je het niet doet, is natuurlijk lastig te meten. Maar er liggen genoeg onderzoeken om in ieder geval stevig aan te nemen dat de set aan maatregelen om corona in te dammen veel erger hebben weten te voorkomen. Zonder de maatregelen zou de zorg in veel landen ook onverbiddelijk vast zijn gelopen, met veel extra doden tot gevolg.
Vaccinaties
En dan het effect van de vaccinaties. Het prestigieuze wetenschappelijke tijdschrift The Lancet Infectious Diseases publiceerde in juni 2022 een studie gebaseerd op gegevens uit maar liefst 185 landen. Daaruit bleek dat de vaccins in het eerste jaar alleen al wereldwijd zo’n 20 miljoen levens hebben gered. Dat leest u goed: 20 miljoen mensenlevens.
Onderzoek uit Amerika liet al zien dat een 14,2 procent toename in de eerste vaccinatiegolf het aantal doden terugbracht met 40.6 procent.
Het is prima om kritisch te zijn op maatregelen die onze vrijheid inperken en dat moeten we ook altijd blijven doen. Maar het is wat anders om achteraf maatregelen als volstrekt onzinnig af te doen – of zelfs te verwerpen – omdat nu juist diezelfde maatregelen erger hebben weten te voorkomen. De preventieparadox in vol ornaat.
Dat is hetzelfde als de Deltawerken lacherig verwerpen omdat er na de bouw geen watersnoodrampen in dat gebied meer zijn geweest.
