@notulendebat Lukt het Mark Rutte nu het vertrouwen te herstellen, of loopt het debat weer volledig uit de hand?

De Tweede Kamer spreekt donderdag over de openbaar gemaakte notulen van de ministerraad over de toeslagenaffaire. Bij de oppositie worden de messen alweer geslepen. Toch gaat het ditmaal niet alleen om premier Mark Rutte, maar om de voltallige coalitie.

Het is uniek in de parlementaire geschiedenis dat een kabinet besluit om notulen van de ministerraad openbaar te maken. De bewindslieden van Rutte-III hopen er vertrouwen mee terug te winnen van de Tweede Kamer. Het is een gebaar, vooral, geen schuldbekentenis, wat premier Rutte betreft. Hij houdt vol: er was geen politieke doofpot. Het beeld dat het kabinet de stukken over de toeslagenaffaire om politieke redenen niet aan de Tweede Kamer wilde geven, is “niet juist”, zei hij maandag stellig.

Met een premier die er geharnast in staat, wordt het debat in de Tweede Kamer een onvoorspelbare politieke krachtmeting. Dat komt ook doordat Rutte zich niet meer als enige moet verdedigen. De notulen hebben opgeleverd dat VVD, CDA, D66 en ChristenUnie nu gezamenlijk moeten optreden tegen de rest van de Kamer. In het vorige debat, over de ‘functie elders’ voor CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, stond de premier alleen in de beklaagdenbank.

Meer bezig met zijn eigen imago

De coalitiepartijen hebben er alle belang bij dat het idee uit de wereld wordt geholpen dat het kabinet is betrapt op nieuwe vergrijpen. Rutte zal er ongetwijfeld op wijzen dat al onder de kabinetten-Kok ambtelijke stukken niet naar de Kamer gingen. En dat het op het Binnenhof ook staande praktijk is dat kabinetsleden en coalitiefracties elkaar opzoeken om al polderend besluiten door de Kamer te krijgen. Het kabinet wil af van beeld dat Rutte-III meer bezig was met zijn eigen imago, dan toeslagenouders te helpen.

Het aanzien van Rutte en zijn ministersploeg ligt mede in handen van de eigen fracties van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie. Hoe kritisch zijn zij op ‘hun’ kabinet? De fracties houden zich tot nog toe stil over het beeld dat uit de vrijgegeven notulen oprijst, van een kabinet dat kritische Kamerleden wil ‘sensibiliseren’. Om het debat zuiver te houden, sturen VVD, CDA en D66 dit keer niet hun officiële fractievoorzitter, maar iemand anders. Om te voorkomen dat Rutte, Hoekstra en Kaag zichzelf moeten ondervragen.

Terwijl ouders in de diepe ellende zaten en werden opgejaagd door de belastingdienst, was de ministerraad alleen maar bezig met het beperken van politieke schade en het redden van het eigen hachje. 1/2

— Lilianne Ploumen (@PloumenLilianne) April 26, 2021

Boven het debat hangt de grote vraag of daarna de kabinetsformatie wel verder kan. PvdA-leider Lilianne Ploumen gaf alvast een reactie, die voor Rutte en zijn coalitie weinig goeds voorspelt. Zij verwijt het kabinet dat kritische Kamerleden werden ‘kaltgestellt’. Terwijl ouders in de ellende zaten, was de ministerraad bezig het eigen hachje te redden, is haar verwijt. GroenLinks-leider Jesse Klaver noemde de notulen “een ontluisterend inkijkje in een cultuur waarin de rol van de Kamer ernstig wordt verzwakt”. Als Rutte die kritiek te makkelijk naast zich neerlegt, is het de vraag of hij deze partijen nog wel aan de formatietafel krijgt.

Het liefst wil de PVV-leider nieuwe verkiezingen

De grootste oppositiepartij, de PVV, trekt vast alle registers open. De bewindslieden hebben bewust informatie achtergehouden voor de Tweede Kamer en zij moeten daarvoor allen worden vervolgd, vindt Wilders. Het liefst wil de PVV-leider nieuwe verkiezingen. Wilders ziet zijn kans schoon om de demissionaire premier zoveel mogelijk te beschadigen. Zijn eigen PVV speelde in de hele toeslagenaffaire nauwelijks een rol.

Bij Denk en vooral de SP is het Kamerdebat ook een persoonlijke kwestie. SP-Kamerlid Renske Leijten liep samen met Pieter Omtzigt (CDA) steeds opnieuw tegen de opgetrokken muren van het kabinet op bij de toeslagenaffaire. Denk-Kamerlid Azarkan pleitte al eerder voor vervolging van het kabinet wegens discriminatie. Leijten maakt er geen geheim van te vinden dat Mark Rutte persoonlijk moet opstappen, als hoofdverantwoordelijke van de huidige politieke cultuur. Zij zal het debat op scherp proberen te zetten, een ‘nu of nooit’.

Ondertussen tikt de klok voor de formatie door. Informateur Herman Tjeenk Willink zal na het debat met een eerste advies komen over hoe het verder moet bij de formatie. Duidelijk is wel dat al zijn werk weinig zinvol is, als het debat opnieuw volledig uit de hand loopt.