Indignatie redactie 
Partijleiders zoals Mark Rutte (VVD), Sigrid Kaag (D66) en Wopke Hoekstra (CDA) kunnen beter niet een nieuw kabinet in gaan. Ze zouden plaats moeten nemen in de Tweede Kamer. Zo zitten hun onderlinge verhoudingen de formatie niet in de weg en kunnen ze zich richten op wat het belangrijkste is: de controlerende taak.
Dat zegt Pieter Omtzigt in een gesprek met Nieuwsuur. Hij pleit voor een zogenoemd extraparlementair kabinet, zonder rigide afspraken tussen en met partijen vooraf. “Dat betekent dat je een kabinet hebt met mensen die van buiten gezocht worden om de problemen aan te pakken. Want dat gebeurt op dit moment niet.”
‘Pijnlijke formatie’
De afgelopen maanden zat Omtzigt thuis, oververmoeid. Hij volgde de formatie vanaf de bank. In de tussentijd brak het Kamerlid met ‘zijn’ CDA. Hij had het gevoel dat hij er niet meer gewenst was.
Toen hij dit voorjaar met verlof ging, was Omtzigt nog de CDA’er voor wie een ‘functie elders’ moest worden gezocht. De geruchtmakende debatten toen, over de notitie ‘Pieter Omtzigt, functie elders’ en over de toeslagenaffaire vond hij “niet feestelijk” om thuis te volgen. Want vaak ging het over hem. “Dat was vrij pijnlijk om naar te kijken. De toeslagenouders en wat er met de ouders gebeurde speelden werkelijk geen rol in de debatten.”
Ook over de trage formatie is hij niet te spreken. “Als ik zie hoe er met elkaar wordt omgegaan, hoe er al zes maanden lang niet onderhandeld wordt over de inhoud, hoe er grote beloftes gedaan worden over een nieuwe bestuurscultuur, maar ik het gewoon nog totaal niet zie, en hoe ook heel grote vraagstukken zoals de ontzettend grote woningnood blijven liggen, dan is dat pijnlijk.”
Als je iemand voorwaardelijk ontslaat ga je hem de dag erop niet promoten tot chef.
Door de “ernstig verstoorde” persoonlijke verhoudingen komen de partijen geen stap verder, denkt Omtzigt. Bij het ‘functie elders’-debat ging het definitief mis tussen de hoofdrolspelers, volgens hem.
Demissionair premier Mark Rutte zei in dat debat geen actieve herinnering te hebben aan het noemen van Omtzigts naam in het gesprek met de verkenners. “Dat was natuurlijk weinig geloofwaardig.”
Op dat moment hadden de andere partijleiders twee opties, zegt Omtzigt. “Óf ze hadden tegen Rutte kunnen zeggen ‘je wordt niet premier’, óf ze hadden kunnen zeggen ‘we gaan wel door en we vergeven het’. Maar ze zijn er tussenin gaan zitten.”
Een meerderheid van de Kamer steunde een motie van afkeuring. “Dan is het de dag erop lastig om te gaan onderhandelen en te zeggen ‘je wordt weer premier’. Niemand had volgens mij goed nagedacht over wat dat betekent. Stel je voor: in je bedrijf doet iemand wat, je ontslaat hem voorwaardelijk. Dan ga je hem de dag erop niet promoten tot chef.”
Hoe werd Omtzigt de meest besproken man van het Binnenhof? Daarover maakten we in de zomer deze video:
Sinds het beruchte debat hebben de formerende partijen nooit inhoudelijk onderhandeld. Het gaat te veel over ‘wie met wie’, klinkt het. Om de impasse te doorbreken, onderzoekt de nieuwe formateur de mogelijkheid van een minderheidskabinet.
Omtzigt pleit voor een extraparlementair kabinet, waarbij partijleiders Rutte, Wopke Hoekstra (CDA) en de vanavond als minister opgestapte Sigrid Kaag (D66) in de Kamer gaan zitten. “Dan stappen nieuwe mensen in een kabinet die ook niet belast zijn met een aantal conflicten die er nu liggen. Dan haal je het wantrouwen uit het kabinet zelf.”
Mocht ook de nieuwe formatieronde niks opleveren, worden nieuwe verkiezingen in Den Haag een optie genoemd. Omtzigt weet nog niet of hij daar als nieuwe partij aan mee zou doen. “Dan word ik op dat moment gedwongen een keuze te maken. Maar ik mag hopen dat de formerende partijen in ieder geval een keer gaan proberen om inhoudelijk over de problemen van Nederland te praten.”
We zitten echt met een diep probleem in onze democratie.
Zelf probeert hij het voorlopig rustiger aan te doen, om een nieuwe burn-out te voorkomen. Woensdagnacht ging hij om 01:00 uur, vóór het einde van zijn eerste debat, naar huis. “De afgelopen jaren waren niet altijd heel gemakkelijk. Ik ga scherpere keuzes maken, samenwerken met andere partijen. Ik probeer niet meer dan vijftig uur per week te werken, drie keer per week naar de sportschool te gaan en ook wat vaker thuis te zijn.”
Toch heeft Omtzigt ambitieuze plannen. Bovenaan zijn lijst staat het verbeteren van de verhouding overheid-burger. “Toeslagouders konden de Belastingtelefoon wel duizend keer bellen zonder gehoord te worden, terwijl de gaslobby met Shell en Gazprom zo een minister kan wegkopen”, zegt hij, verwijzend naar de nieuwe baan van voormalig minister Cora van Nieuwenhuizen.
“We zitten echt met een diep probleem in onze democratie. Daar moet heel veel hersteld worden. Van grondwettelijke rechten tot bescherming van burgers tot een ander kiesstelsel.”
