Pieter Omtzigt De man die Mark Rutte tart

Pieter Omtzigt, een Euroskeptische christen-democraat, is het gezicht geworden van toenemende kritiek op de Nederlandse premier in de aanloop naar de parlementsverkiezingen.

Als de Nederlandse politiek een saaie aangelegenheid kan zijn, dan is het begin van 2021 allesbehalve geweest.    

In de aanloop naar de verkiezingen van 17 maart krijgt Mark Rutte op meerdere fronten steeds heftiger kritiek. De partij van de premier loopt nog ver voor in de peilingen en het publiek keurt zijn aanpak van de coronavirus-crisis in het algemeen goed. Maar recente ontwikkelingen hebben hem in een moeilijke situatie gebracht.  

Ten eerste kent het vaccinatieprogramma van het land naar Nederlandse maatstaven een zeer trage start. Alleen Bulgarije heeft op dit moment een lager vaccinatiegraad in de EU.  

Ten tweede is de typisch Nederlandse manier van besturen van Rutte – vertrouwen op de persoonlijke verantwoordelijkheden van mensen – autoritairder geworden met de introductie van een coronavirus-avondklok afgelopen weekend. De gewelddadige rellen die in verschillende steden uitbraken, hebben een gevoel van chaos veroorzaakt in een land dat bekend staat om zijn tolerantie en zelfvertrouwen. 

En dan was er natuurlijk het schandaal dat de regering van Rutte dwong af te treden: de Nederlandse Belastingdienst, bekend om zijn bereidheid om mooie deals te sluiten met multinationals, werd betrapt op het behandelen van tienduizenden ouders met kinderopvangtoeslag als fraudeurs met een arm of geen bewijs. De meesten waren mensen met een laag inkomen met een migratieachtergrond, en velen kregen een financiële boete van meer dan € 50.000. In veel gevallen werd hun leven verwoest. 

Was Rutte de verliezer van al deze ontwikkelingen, dan is de grootste winnaar waarschijnlijk Pieter Omtzigt, het op een na hoogste lid van de christen-democraten (CDA). Omtzigt, een veelzijdig parlementariër, speelde een grote rol bij het blootleggen van het schandaal.  

Hoewel zijn partij deel uitmaakt van de coalitieregering met Rutte’s Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD), hamert Omtzigt sinds december op de premier voor zijn afhandeling van de zaak, toen een parlementair onderzoek zijn eerdere bevindingen bevestigde. Hij was met name kritisch over de onwil van de regering-Rutte om zijn vragen over het schandaal te beantwoorden, wat suggereert dat de premier opzettelijk informatie aan het parlement had achtergehouden. 

Minister van Financiën Wopke Hoekstra , leider van het CDA, heeft veel van de kritiek van zijn partijgenoot op Rutte gesteund. Hoekstra was namelijk een van de ministers die Rutte uit de kast dwongen. Officiële woordvoerders hebben betoogd dat de persoonlijke relaties tussen Rutte en Hoekstra niet hebben geleden, maar sommige achterkamerverhalen suggereren anders. 

De hele saga was een enorme overwinning voor Omtzigt, wiens goedkeuringsclassificaties sindsdien enorm zijn gestegen. Vorige week voerde hij in de Tweede Kamer aan dat Nederland onder Rutte een soort ‘bananenrepubliek’ is geworden, waarbij hij erop wees dat de premier zo veel de touwtjes in handen heeft dat het systeem ‘checks and balances’ mist. 

Deze dynamiek zet de christen-democraten, die al bijna een eeuw de Nederlandse politiek domineren, op tegen Rutte en de VVD. 

De opkomst van Omtzigt is aanzienlijk omdat hij een van de figuren is die probeert meer euroscepticisme te injecteren in de christen-democraten, een partij die al decennia lang een van de meest pro-Europese krachten in het land is. 

Het was Omtzigt die de ongelukkige oudsten van de partij trotseerde en brede steun voor Hoekstra organiseerde in het parlement, toen de minister van Financiën en Rutte vorig jaar in de problemen kwamen met andere EU-leiders vanwege hun verzet tegen het verhogen van de gedeelde EU-schuld . 

Omtzigt is ook zeer kritisch over het beleid van de Europese Centrale Bank, en afgelopen herfst drong hij er bij zijn partij op aan om het idee te steunen dat Nederland zich afkeert van ongewenste EU-programma’s – een beweging die schokgolven door de partij stuurt. 

Voor Nederlanders is Brexit een ramp – en is de Nederlandse reden van het drama dat het begon toen de EU het VK toestond om uit het Schengenverdrag en later de euro te stappen. Veel partij senioren waren gealarmeerd toen de voorstellen van Omtzigt uitlekten, en hij verloor vervolgens eind vorig jaar de interne partijstrijd. 

Maar Omtzigt is niet iemand die gemakkelijk opgeeft, en zijn groeiende gewicht in het nationale debat geeft hem hoogstwaarschijnlijk de invloed om na de verkiezingen aan te dringen op een meer Euroskeptisch partijplatform. 

Sommigen in de partij van Rutte hebben betoogd dat de aanvallen van de christen-democraten op de premier alleen ten goede komen aan de rechtse brandweerman Geert Wilders, wiens partij nog steeds tweede is in de peilingen. Maar het is onwaarschijnlijk dat Wilders premier wordt, gezien de kleine kans dat een grote politicus hem steun wil verlenen om een ​​meerderheid te vormen. 

In plaats daarvan zal de strijd waarschijnlijk neerkomen op Rutte vs. Hoekstra, waarbij Omtzigt de zwaarste aanval op de premier leidt. De meest waarschijnlijke weg van de christen-democraat naar het hoogste ambt? Een langlopend vooruitzicht om een ​​regering te vormen met linkse partijen, al was het maar omdat ze het er allemaal over eens kunnen zijn dat ze Rutte als premier willen afzetten. 

De rest van het verkiezingsseizoen – en in de onvermijdelijke coalitieruzie die zal volgen – zal waarschijnlijk net zo spannend blijven.