QAnon in Nederland: een parapluterm waaronder steeds meer complotdenkers zich verzamelen

Een onzichtbare en invloedrijke elite die achter de schermen stiekem de touwtjes in handen heeft. Dat is waar QAnon-aanhangers in geloven. Ook in Nederland groeit het aantal volgers, zeggen onderzoekers. “Twee jaar geleden was die aanhang er nog niet.”

QAnon is een beweging die in 2017 ontstond in de Verenigde Staten. Op forum 4chan deelde een gebruiker met de naam Q een aantal cryptisch berichten. Onder meer over wereldwijde elites die kinderen ontvoeren en vasthouden in ondergrondse gevangenissen om een middel uit hun bloed te halen dat hun leven zou verlengen.

Q zegt hoog in de Amerikaanse regering te zitten en om die reden allerlei geheimen te weten. Op verschillende internetfora worden om de paar dagen onder de naam Q zelfverklaarde aanwijzingen van een samenzwering geplaatst. Onduidelijk is of Q één persoon is of meerdere personen.

Satanistische ideeën en kindermisbruik

Die samenzwering draait om een zogenoemde deep state, vertelt Stef Aupers, hoogleraar aan de Katholieke Universiteit Leuven en onderzoeker van complottheorieën. “Achter de zichtbare en officiële overheid zou een onzichtbare groep met satanistische ideeën de touwtjes in handen hebben. De elite zou ook kinderen misbruiken. Het idee is dat vooral democraten allerlei complotten met elkaar smeden om de bevolking te belazeren.”

Terwijl het coronavirus de wereld overgaat, lijkt de Q-theorie dat ook te doen. Zo waren er in Berlijn demonstraties tegen coronamaatregelen waar protestanten met Q-borden rondliepen.

En ook in Nederland groeit de aanhang. Een van de aanjagers is rapper Lange Frans die afgelopen september sprak bij een demonstratie tegen kindermisbruik onder de elite. “Wij weten alles en laten het niet langer gebeuren”, zei hij tegen tientallen demonstranten.

Coronavirus

Het coronavirus was de kathalystor van QAnon in Nederland, zeggen gedragswetenschapper Jan-Willem van Prooijen en Aupers. Aupers: “Mensen die al veel wantrouwen voelden, zijn nu meer dan ooit afhankelijk van adviezen van de overheid en wetenschappelijke instituties als het RIVM. Als je wantrouwend bent naar die partijen, wordt het doodeng dat de samenleving waarin je leeft, heel erg koerst op de adviezen van dit soort autoriteiten. Dan zie je dat mensen samenballen in clubjes als QAnon. Mensen kunnen zich bovendien steeds minder goed voorstellen hoe de macht in elkaar zit, mede omdat die steeds internationaler wordt. Dan slaat de fantasie op hol. ”

Stressvolle situatie

Volgens Van Prooijen, die complottheorieën onderzocht, komt het complotdenken vooral in stressvolle situaties naar voren. “Je ziet het vaker bij grote, impactvolle gebeurtenissen die de wereld op zijn kop zetten, kijk maar na de moord op Kennedy en na 9/11.”

Hij zei eerder al tegen RTL Nieuws dat het een reactie is op angst en crisis. “Een soort zelfbeschermingsmechanisme. Als we in een dreigende situatie zitten, proberen mensen dat te begrijpen en complottheorieën zijn daar een manier voor, net als paranormaal geloof of religie. Er ontstaat wantrouwen over wat erachter zou kunnen zitten en dan gaan mensen punten verbinden die niet per se aan de realiteit verbonden zijn.”

Maar hoe groot is die groep aanhangers nu in Nederland? Op Telegram zitten in ieder geval Nederlandse Q-Anon groepen met duizenden leden.

En Nieuwsuur kwam eind september met cijfers over grote Facebookgroepen in Nederland die bijna 12.000 leden zouden hebben. In ruim 300 andere groepen wordt de beweging besproken.

Dit jaar werden in Nederlandse Facebookgroepen zo’n 40.000 berichten over QAnon geplaatst. Dat zorgde voor meer dan een half miljoen interacties. En Nederland zou in de top-3 Europese landen staan waar QAnon-gerelateerde hashtags het meest worden gebruikt.

Toch is het lastig te zeggen hoe groot de groep precies is, omdat dat niet geregistreerd wordt. “Twee jaar geleden waren er voor zover bekend geen aanhangers hier. De beste indicator zijn de Facebook-pagina’s, maar daarbij is het probleem dat je niet zeker weet in welke mate de leden allemaal legitieme QAnon leden zijn”, zegt Van Prooijen. “Er kunnen bots tussen zitten. En mensen kunnen lid worden omdat ze het gewoon grappig vinden.”

5G-masten en Bill Gates

Wat niet meehelpt volgens Aupers: QAnon is een soort parapluterm geworden. “Het is lastig er één beweging van te maken, omdat er zoveel variatie in zit. De bindende factor is een sterk wantrouwen ten opzichte van de overheid, wetenschap en media. Het rechts extremistische verzet tegen het link progressieve, correcte denken. Vanaf daar kom je werkelijk van alles tegen.”

Van 5G-masten die verantwoordelijk zijn voor het coronavirus en het coronavirus dat helemaal niet bestaat maar in de lucht wordt gehouden om ons af te leiden van andere dingen, tot satanisme, kindermisbruik en Bill Gates. “Je ziet dat christenen inzetten op satanisten, bezorgde moeders meer op kindermisbruik. Er is heel veel variëteit binnen de beweging.”

Aanhangers hebben wel een gemeenschappelijk doel. “Ze zijn allemaal vooral heel erg boos. Het is een protest tegen de overheid die alles bepaalt. De aanhangers willen uiteindelijk dat burgers meer betrokken worden. Het enige dat ze willen is serieus genomen worden. Gehoord worden. Daar moet je serieus mee omgaan. Alleen maar zeggen die mensen zijn gek werkt averechts. ”

Terreurgevaar

Van Prooijen vindt dat de beweging in de gaten gehouden moet worden door de veiligheidsdiensten, net zoals dat in de Verenigde Staten gebeurt. In de VS noemt de FBI volgelingen van QAnon een terreurgevaar.

Dat doet de FBI niet zomaar. Een volgeling dreigde een dam op te blazen, en een ander schoot op een pizzeria omdat hij dacht dat de familie Clinton er kinderen misbruikte. Beter bekend als pizzagate.

“Ik vind het een enge beweging”, zegt Van Prooijen. “Kijk maar naar pizzagate. Degene die op de pizzeria schoot wilde kinderen bevrijden. Een nobel streven, maar er waren geen kinderen. Dat is riskant. Voltaire zei ooit: Mensen die je absurde dingen kunt laten geloven, kun je ook afschuwelijke dingen laten doen.”