Recessie begint: van steunpakket naar steun via bijstand

Het grote gevecht om de coronarekening gaat beginnen. Wie betaalt de rekening? Zo luiden de koppen in diverse dagbladen. Nu we de zomer ingaan en het griepvirus zich voor tijdelijk heeft terug getrokken moeten we na de storm de rommel opruimen en de schade taxeren. En dienen we de rekening in bij de verzekeraar. Zo gaat dat bij stormschade en andere natuurrampen. Een pandemie is vergelijkbaar met een natuurramp. Die overkomt ons zonder dat we die kunnen tegenhouden, er was geen vaccin. We trekken ons terug in onze huisjes en wachten lijdzaam af. Net als bij een orkaan dus. Toch is er een wezenlijk verschil als het gaat om geleden schade. Stormschade is direct zichtbaar. De economische schade ten gevolge van een lockdown spreidt zich over een veel langere periode uit. Daarover lopen de schattingen ver uiteen, mede omdat het openbare leven veel minder snel op gang komt dan na bijvoorbeeld een zware storm. Zolang er geen vaccin is houdt de angst dat het virus tegen de winter terug komt de bevolking in z’n greep. En daarmee de economie.

Van uitstel komt afstel

Anders dan na een orkaan is er veel gevolgschade en ontstaan er domino effecten. Door de enorme verliezen in verschillende sectoren worden andere sectoren ook besmet doordat ze moeten afschrijven op oninbare vorderingen. Veel openstaande rekeningen worden niet meer betaald of er wordt uitstel verleend. Hetzelfde doen de banken al volop. Honderdduizenden ondernemers, maar ook particulieren, hebben uitstel gekregen op hun krediet of hypotheekbetalingen. Ook de Belastingdienst voert een ruimhartig uitstelbeleid voor de openstaande aanslagen. Vaak is het verlenen van uitstel de eerste aanzet tot afschrijven op oninbare vorderingen. Het afboeken op oninbare aanslagen bij de Belastingdienst zal een gevoelige tik opleveren voor ’s Rijks Schatkist. Het afschrijven op oninbare leningen door banken en andere kredietverstrekkers zal tot liquiditeitsproblemen kunnen leiden bij de banken. Deze worden voorzichtig bij het uitgeven van nieuw krediet. Dat zal weer gevolgen hebben voor ondernemers die graag iets anders willen beginnen en een innovatief project willen opstarten.

Waar wordt de rekening neergelegd

Door terughoudendheid bij de banken komt de geldomloop in de economie tot stilstand, of nog erger, loopt terug. Als het grote afschrijven op oninbare leningen is begonnen dan zou de invloed daarvan op de economie groter zijn dan ooit. We leven namelijk in een krediettijdperk. Het zijn de grote banken die onder aanvoering van centrale banken een enorme handel in krediet hebben opgezet. Zowel in bedrijfskrediet als in particulieren leningen, de hypotheken en creditcards. Maar de grootste leners zijn de overheden die slim gebruik maken van de lage en zelfs negatieve rentetarieven op staatsleningen op de kapitaalmarkt. In het kader van nood breekt wet leent ook onze minister van Financiën zich weer suf. De NL-staatsschuld zal enorm oplopen waardoor de begroting de komende jaren gapende gaten zal laten zien. Die moeten worden opgevuld en de vraag hoe we dat gaan doen zal zich weldra aandienen. Nog meer lenen? Of bezuinigen en belastingen verhogen. Dat is de grote maatschappelijke vraag die onze politiek moet oplossen. Waar wordt de rekening neer gelegd.

Het grote afschrijven begint

Het is een bekend gegeven dat de middenklasse de laatste jaren flink is uitgehold. De nivellering is te ver doorgeslagen. De toeslagenwet die voor de uitvoering  bij de Belastingdienst is neergelegd eist inmiddels zijn tol. Het verdeel- en heerssysteem lijkt niet te werken. Uitbetalen en weer terugvorderen heeft een enorme druk gelegd op de uitvoerende overheidsinstantie die daardoor bijna op omvallen staat. Nou ja, omvallen vanwege bestuurlijke problemen dan. Nu gaat de bezem  er door op een moment dat de instelling zwaar onder vuur ligt. Dat wordt nog wat als zo meteen de belastinginkomsten zwaar tegen vallen. Veel ondernemers laten hun voorlopige aanslagen over 2020 vernietigen vanwege lagere winstverwachtingen en krijgen uitstel voor betaling van eerder opgelegde aanslagen. Er worden tientallen miljarden aan belastinginkomsten mis gelopen. Ook zal de invordering van lopende aanslagen leiden tot afboekingen op oninbare bedragen net zoals de banken moeten gaan afschrijven op oninbare leningen. De effecten van het grote afschrijven, dat door een pandemie nu een mondiaal probleem is, worden elke maand door economen met grote verontrusting doorgerekend. De verwachting is dat we nog lang worden geconfronteerd met de domino effecten van omvallende bedrijven en oplopende werkloosheid. Ook als er vaccin is.

Stijging lastendruk 2021 groter dan ooit

De druk op de sociale voorzieningen gaan gigantisch toenemen. WW-uitkeringen stijgen explosief en hetzelfde gebeurt met de bijstandsuitkeringen bij de gemeenten. Veel gemeenten hebben onvoorziene corona-uitgaven moeten doen die niet waren ingecalculeerd op de begroting. Door enorme druk op de bijstandswet ontsporen de reeds bestaande gemeentelijke tekorten. Dan is het sommetje snel gemaakt. Tekorten op de Rijksbegroting en op de gemeentelijke begrotingen hebben in het verleden geleid tot belastingverhogingen. Maar zou de uitgeknepen middenklasse een dubbele belastingverhoging nog aan kunnen? Bij de laagste inkomens valt al niets te halen. Om het optelsommetje wat langer te maken zou je er nog de verhogingen van de zorgverzekeringspremies bij kunnen tellen. En de premies van andere verzekeringen vanwege het verlies van rente-inkomsten bij de verzekeraars op hun reserves. Premieverhoging was een jaartje uitgesteld in de hoop op hogere rentetarieven in 2020. Dus niet. Er volgen wel lagere winsten door omvallende bedrijven. Hoe dan ook, de lastendruk op de samenleving zal in 2021 enorm toenemen.

Er kan nog meer bij

Hoe gaan we ons indekken voor de aanstaande misère? Die vraag leggen we zoals gebruikelijk neer bij de politiek. Volgend jaar zijn de verkiezingen. In verkiezingsprogramma’s werden meestal gouden bergen beloofd. De partijen die nu weten te scoren met een eerlijk verkiezingsprogramma zullen de strijd moeten aangaan met een verdeeld Europa. Het gaat zeker spannend worden nu aanstaande woensdag de Europese Commissie zich zal buigen over het Europees Herstelfonds van 500 miljard. Een plan dat is ingediend door de machthebbers in de EU, Macron en Merkel. Nederland is tegen het plan dat weer de bekende transferunie tussen noord en zuid in gang zet. Hoe kun je als klein polderlandje de kont tegen de krib gooien in een verdeeld Europa. Of zou Mark Rutte met zijn lange gestalte die eigenwijze Macron eventjes terecht wijzen? Ik vrees dat er valse hoop wordt gewekt en dat we uiteindelijk schoorvoetend akkoord gaan. We hebben toch al een gat op onze begroting. We kijken niet meer op een gat meer of minder. De simpele reactie van de gemiddelde polderbewoner zal hooguit zoiets zijn van: “Gatverdarre, nog een gat, ooh gatsie! En daarmee is weer alles gezegd. In de talkshows wordt er over gesproken en gezegd dat het er op neer komt dat we niet anders kunnen. De presentator sluit af en wenst ons een goeie nachtrust, slaap zacht.

GW