Russisch imperialisme, geen NAVO-uitbreiding, veroorzaakte de oorlog in Oekraïne

Nu Vladimir Poetin Peter de Grote oproept, is het duidelijk dat het Russische imperialisme springlevend is. Buren vluchtten juist naar de NAVO om de scherpe klauwen van de Russische beer te ontwijken. Na 1991 breidde het Westen zich niet uit naar het oosten. In plaats daarvan trok Oost-Europa naar het westen.

Poetin en imperialisme Als het gaat om de Russische invasie van Oekraïne, is het gemakkelijk om in het populaire verhaal van de Koude Oorlog te komen. Drie decennia na de ineenstorting van de Sovjet-Unie leeft dit verhaal nog steeds onbewust, zo niet bewust, in de hoofden van de mensen. Het plaatst de dingen in een eenvoudig perspectief: een binair zwart-wit, de VS tegen Rusland, wij tegen zij. Om George W. Bush (Bush Junior) te citeren, is dit verhaal eenvoudig: “Als je niet met ons bent, ben je tegen ons.”

Hoewel de mentaliteit van de Koude Oorlog voor de hand ligt, zijn andere manieren van denken dat minder. Een belangrijke is imperialisme. In mijn naïeve jeugd had ik nooit geloofd dat Amerikanen hun rol in de wereld zouden zien vanuit een imperialistisch grootmachtsperspectief. Toen de oorlog in Irak in 2003 uitbrak, was mijn indruk ruw verbrijzeld. Ik ontmoette een dokter in Connecticut en vertelde hem dat ik net uit Koeweit kwam.

De goede dokter was nog nooit buiten zijn geboortestaat Connecticut geweest. Toch zwaaide hij uitgebreid met zijn handen en vroeg me: “Dus hoe beheren we de regio?” Ik realiseerde me toen dat deze houding net zo imperiaal was als de Britse om India te ‘beheren’ of de Franse om Algerije te ‘beheren’ of die van een koloniale macht die een kolonie ‘beheert’.

Onze goede dokter wist heel goed dat het Amerikaanse leger een basis had in Koeweit en dat de poort naar Irak rechtstreeks via Koeweit liep. Hij nam aan dat de VS verantwoordelijk was voor de hele regio, aangezien een of andere vorm van politieman van de wereld en soevereine staten in de regio daar weinig over te zeggen hadden. Gezien het feit dat de VS de tophond is als de enige supermacht, is het gemakkelijk om de VS de schuld te geven van neo-imperialisme en meer. Toch is het imperialisme geen Amerikaans monopolie en is het belangrijk om de wereld niet door een monochromatische lens te bekijken.

Amerikaanse provocatie of Russisch imperialisme?

Een van de populaire verhalen in veel landen is dat de VS verantwoordelijk is voor de invasie van Poetin in Oekraïne, althans gedeeltelijk. John Mearsheimer, professor aan de Universiteit van Chicago, heeft deze gedachtegang gepopulariseerd. Hij stelt dat de uitbreiding van de NAVO naar het oosten de Russische president Vladimir Poetin ertoe heeft aangezet Oekraïne binnen te vallen. Het probleem met dit argument is dat het merkwaardig imperialistisch is.

Volgens het wereldbeeld van Mearsheimer waren de NAVO in het algemeen en de VS in het bijzonder verantwoordelijk voor het verwelkomen van landen die deel uitmaakten van het door de Sovjet-Unie geleide Warschaupact. Het toegeven van de drie voormalige Sovjetrepublieken in de Baltische staten was zout in de gewonde Russische trots wrijven. Deze visie vergeet dat het Russische rijk en zijn opvolger, de Sovjet-Unie, zich zowel in West-Europa als in het oosten tot aan de Stille Oceaan hebben uitgebreid. In 1979 trokken de Sovjet-troepen zelfs Afghanistan binnen om de communistische regering te beschermen.

Geen van de landen die geleden hebben onder het juk van Moskou wil daar naar terug. Dat is waar zovelen van hen in de rij stonden om zich bij de NAVO aan te sluiten toen de Sovjet-Unie viel. Oost-Europese landen wendden zich ook tot de EU vanwege de aangeboden economische kansen. Polen, Litouwers en zelfs Hongaren werken liever in Frankrijk, Duitsland en het VK in plaats van in Rusland. In een notendop, de NAVO garandeerde veiligheid tegen een keizerlijk Moskou, terwijl de EU de economie voor Oost-Europa een boost gaf.

Een imperialistische visie zou de uitbreiding van de NAVO zien als een overwinning voor de VS en een verlies voor Rusland. Het kan echter een goed idee zijn om niet te denken aan de NAVO of zelfs de EU die naar het oosten uitbreidt, maar Oost-Europa naar het westen. “Go West, jonge man” had een nieuwe betekenis voor Polen die leden aan nachtmerries van het bloedbad van Katyn Forest in 1943 toen de Sovjets de bloem van de Poolse samenleving afslachtten.

Het is duidelijk dat Rusland de uitbreiding van de NAVO of de EU naar het oosten niet leuk vond. Voor een historisch keizerlijke macht was dit diep vernederend. Vooral de ineenstorting van de Sovjet-Unie heeft Vladimir Poetin getekend.

Deze voormalige KGB-officier heeft uiteindelijk een tijdje een taxi bestuurd. Zoals Atul Singh en Glenn Carle schrijven , hebben de jaren negentig Russen diep getraumatiseerd “die bijna elke Amerikaanse actie en verklaring interpreteren als stukjes van een coherent langetermijnplan om Rusland te ondermijnen.” Rusland beweert dat de NAVO haar soevereiniteit bedreigt door inbreuk te maken op haar nabije buitenland.

Waar gaat het conflict eigenlijk over?

De realiteit is dat NAVO-legers geen plannen hebben op Russisch grondgebied. Het is Rusland dat de Krim straffeloos en in strijd met het internationaal recht heeft geannexeerd. Nu heeft het Oekraïne zonder provocatie aangevallen. Het maakt hele steden met de grond gelijk, vermoordt burgers en pleegt wreedheden op een klassiek brute Russische manier. De geschiedenis en de huidige realiteit van Rusland zaait angst in de harten van zijn buren. Daarom hebben Finland en Zweden een aanvraag ingediend om lid te worden van de NAVO. Hun actie is defensief, niet offensief.

De Amerikaanse president Joe Biden mag dan de schuld hebben gehad in Afghanistan, hij is niet schuldig aan Oekraïne. Poetin is de man die verantwoordelijk is voor dit conflict. Deze autoritaire leider leidt een kleptocratisch regime en moet een democratisch Oekraïne vernietigen. Dit neemt het risico van oproepen tot democratie in Rusland weg. Als Russische troepen Kiev hadden ingenomen, zou er een Moskou-vriendelijke regering zijn. Dat was een belangrijk doel van de roekeloze aanval van Poetin op Kiev. Helaas voor de nieuwe tsaar van Rusland sloegen de Oekraïners de Russische troepen terug.

Nu nemen Russische troepen de Donbas-regio en een groot deel van de Oekraïense Zwarte Zeekust over, zodat Rusland een landroute naar de Krim heeft. De constante verwijzingen van Poetin naar de geschiedenis zijn egoïstische rechtvaardigingen en te slim door halve versluiering. Poetin vergeleek zichzelf onlangs met Peter de Grote die de Grote Noordelijke Oorlogen vocht van 1700 tot 1721. Toen hij jonge wetenschappers en ondernemers toesprak, sprak Poetin ‘over politiek en macht’.

Hij sprak over de nieuwe strijd om geopolitieke dominantie en riep Peter de Grote uit tot een rolmodel die in Poetins ogen Russisch land heroverde. Voor Poetin draait het allemaal om land. Rusland wil de Donbas, punt uit. En misschien nog wat.