Indignatie redactie 
Het was een historische dag (en nacht) in Den Haag, waar in de Tweede Kamer urenlang op het scherpst van de snede werd gedebatteerd over de handelswijze van onder meer premier Mark Rutte in de verkenningsgesprekken voor de kabinetsformatie. Rutte overleefde het debat, maar ging zwaar gehavend – met twee stevige moties die tegen hem werden ingediend – de nacht in.
Meer dan veertien uur lang debatteerden de Kamerleden over het gefotografeerde verkenningsmemo, waarop de naam van het kritische CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt te zien was. ‘Functie, elders’, was te zien. Rutte ontkende eerst dat Omtzigt besproken was, maar uit gespreksverslagen bleek dat wel zo te zijn. Rutte zei daarop dat hij zich de gesprekken ‘verkeerd herinnerd’ had.
‘Leugens en bedrog’
Het leidde tot snoeiharde kritiek van de Kamer, waar velen vonden dat Rutte niet meer te vertrouwen is. D66 en het CDA dienden een motie van afkeuring in, oppositieleider Geert Wilders kwam eerder al met een motie van wantrouwen tegen Rutte om zijn ‘leugens en bedrog’. De hele oppositie, inclusief de SGP, steunde die. Dat betekent dat bijna de helft van de Kamer – 72 Kamerleden – twee weken na de verkiezingen al geen vertrouwen meer in hem heeft.
Het debat kwam rond 03:00 uur ten einde, maar de onderste steen kwam uiteindelijk nooit echt boven. “Wie na een dag en een nacht had gehoopt op de waarheid, komt bedrogen uit”, zegt politiek verslaggever Fons Lambie. “Het blijft bizar dat Rutte en ex-verkenners Ollongren en Jorritsma zich niet kunnen herinneren wat ambtenaren in gesprekverslagen wel hadden opgeschreven.”
Bron Rutte
De Kamer wilde ook weten van Rutte wie hem gisterochtend om 07:30 uur, anderhalf uur voor de rest van de Kamer, op de hoogte had gesteld van de inhoud van zijn gespreksverslag. Ex-verkenner Ollongren en de nieuwe verkenners Wouter Koolmees en Tamara van Ark, die tijdens het debat ondervraagd werden, ontkenden Rutte te hebben ingelicht. Wie het wel is geweest, is nog altijd onduidelijk. “Via, via”, had Rutte het gehoord, maar tot woede van de Kamer wilde hij zijn bron niet onthullen.
Nadat D66 en het CDA hun motie van afkeuring hadden ingediend, bood Rutte zijn excuses aan aan Omtzigt, de Kamer en ‘het hele land’.
D66 en het CDA wilden dus niet meegaan in de motie van wantrouwen van Wilders, maar zetten met de motie van afkeuring wel een ‘zwaar middel’ in tegen Rutte, zoals D66-leider Kaag het noemde. Volgens haar is het nu niet meer vanzelfsprekend dat de VVD nog het voortouw neemt bij de formatie.
Kaag voegde op aandringen van andere partijen toe dat ze zelf ‘haar conclusies zou nemen’, als ze zou worden geconfronteerd met een motie van afkeuring. Hoekstra noemde de gang van zaken een ‘blamage, van A tot Z’, maar zei dat hij aan Rutte overlaat wat hij met de motie wil doen. “Ik ben Rutte niet. Ik heb me daar ook niet in te verplaatsen.”
‘Zwaar beschadigd’
“Rutte kan blijven, maar moet gehavend verder”, concludeert Lambie. “De motie van afkeuring is niet de doodsteek, maar heeft Rutte zwaar beschadigd. Vanuit D66 en CDA gezien betekent de motie: we laten Rutte ‘bungelen’, in de hoop dat dit het begin van het einde is van het tijdperk-Rutte. Vanuit de VVD, vanuit Rutte gezien kun je het zien als: hij krijgt nog een kans en kan zich terug knokken.”
Rutte gaf aan het einde van het debat aan premier te willen blijven. Door Wilders werd hij gevraagd om een reactie op de motie van wantrouwen waar de complete oppositie zich achter schaarde. “Ik ga ervoor zorgen dat ik het vertrouwen terugwin, daar ga ik vreselijk hard voor werken”, antwoordde Rutte. “Ik heb de boodschap zeer goed verstaan.”
Rutte op weg terug naar het torentje na een loodzwaar debat #Omtzigtgate pic.twitter.com/2uaYJ5nXxH
— Roel Schreinemachers (@RoelSchrein) April 2, 2021
Het slepende debat zal volgens hem gevolgen kunnen hebben voor de vorming van een aanstaand kabinet. “Interessant is dat alle linkse partijen, PvdA, GroenLinks en de SP, voor de motie van wantrouwen hebben gestemd. Deelname aan een kabinet onder leiding van Rutte lijkt daarmee onmogelijk gemaakt.”
Voortzetting coalitie
“Opvallend is dat de huidige partners van kabinet Rutte-3, CDA, D66 en ChristenUnie, uiteindelijk de motie van wantrouwen niet hebben gesteund”, vervolgt Lambie. “Wie hoopt op voortzetting van de huidige coalitie, zal dat hoopvol vinden. Maar bij partijen CDA, D66 en ChristenUnie is nu weinig animo voor een rappe voortzetting. De verkenning zal zeer omzichtig verlopen. Thema’s als openheid en politieke cultuur in Nederland gaan na het debat een nog grotere rol spelen. Maar de belangrijkste vraag: kan beschadigde Mark Rutte dat zonder problemen gaan leiden? De man die 10 jaar premier is geweest, de Nederlandse politiek domineerde, hij moet als aangeschoten wild de kabinetsformatie in.”
