Torenhoge studieschulden, geen kans op een huis en een verdampend pensioen. Jongeren zien met lede ogen aan hoe hun toekomst langzaam kapot wordt gemaakt door falend politiek beleid. Valt het tij nog te keren?

De woningcrisis, flexwerken, het leenstelsel, het pensioenstelsel, de klimaatcrisis: allemaal problemen die jongeren raken, maar waar juist veel oudere bestuurders niet urgent genoeg mee omgaan. Ideeën zijn er genoeg in de politiek, maar vaak blijven ze liggen op de tekentafel van de oppositie of verdwijnen ze in de vorm van het zoveelste adviesrapport in de prullenbak.

Wat is de toekomst van protest nu we niet alleen gedwongen worden afstand te houden, maar ook online aan steeds indringendere en verfijndere surveillance systemen worden onderworpen?

Het afgelopen jaar kregen we op diverse plekken in de wereld een voorproefje te zien van protest in een anderhalvemetersamenleving: duizenden mensen op één plein of veld, ruim van elkaar verwijderd, ieder keurig binnen een getekende cirkel op de grond. Actievoeren is sinds mensenheugenis verbonden met fysieke nabijheid: ‘schouder-aan-schouder’.

Wat is de toekomst van protest nu we niet alleen gedwongen worden afstand te houden, maar ook online aan steeds indringendere en verfijndere surveillance systemen worden onderworpen?

Voor bijeenkomsten (post lockdown) geldt tegenwoordig: minimaal anderhalve meter afstand bewaren. Die nieuwe realiteit stelt andere eisen aan de effectiviteit van een protest, want die gaan er nu juist om dat mensen fysiek samenkomen in groepen, gezamenlijk optrekken en collectief hun macht en massa voelbaar maken. Nu we fysiek beperkt worden, en de online surveillance systemen steeds verfijnder, dringt de vraag zich op: hoe protesteer je nog effectief vandaag de dag?

‘Hoe protesteer je nog effectief vandaag de dag?’ ▾

VPRO Tegenlicht onderzoekt de toekomst van protest met Micah White (leider van de Occupy-beweging), John Jordan (anti-globalist) en Priscillia Ludosky die aan de basis staat van het Franse Gele Hesjes protest. Allen hebben ervaring hoe de grote thema’s van deze tijd, zoals klimaatverandering, sociale ongelijkheid, racisme en milieuvraagstukken, door middel van actievoeren succesvol aangekaart en beïnvloed kunnen worden.

Regisseur Jan Beddegenoodts maakt al ruim tien jaar lang deel uit van een internationale beweging die ‘rave’ verbindt met protest. Jongeren komen bijeen om te dansen en te feesten. Die feesten vormen wereldwijd de broedplaats, opmaat en uitdrukking van sociale en politieke actie. Dat was zo in Palestina, Berlijn, Detroit, Sao Paulo, Belgrado en Tblisi. Met zijn camera was hij bij de meeste van deze evenementen om vast te leggen hoe engagement werd gesmeed tot een krachtig en hoopvol protest. In ‘De toekomst van protest’ biedt VPRO Tegenlicht een hoopgevende blik op de aanvang van 2021.

Waarom het tijd is voor een jongerenrevolutie

Kansloos op de woningmarkt, studeren via Zoom, geen werk, maar wél een torenhoge studieschuld. En wie gaat straks de kosten van de (klimaat)crisis betalen? Jongeren zijn dé dupe van politiek beleid. Tijd voor een jongerenrevolutie?

Eenzaam, geen kans op een baan en een alsmaar stijgende studieschuld. Daar zit je dan, opgesloten in je kleine dure kamer; dit had toch dé tijd van je leven moeten zijn? Voor veel jongeren is de coronacrisis geen makkelijke tijd. In de politiek worden jongeren vaak aangewezen als de schuldige van de verspreiding van het virus, maar over hun benarde situatie horen we maar weinig. Waarom komen die jongeren eigenlijk niet zelf aan het woord?

Juist nu er beleid wordt gemaakt dat een grote impact heeft op het leven van jongeren, is het belangrijk dat hun stem gehoord wordt. Dat jongeren moeten meepraten, lijkt nu ook premier Rutte te erkennen. Bij een corona-persconferentie afgelopen mei riep hij jongeren in Nederland op om een revolutie te beginnen.

Een vergrootglas op bestaande problemen

Al voor de coronacrisis bleek uit een grootschalig onderzoek van de SER dat jongeren van nu te maken hebben met (financiële) onzekerheid en stress vanwege onbetaalbare woningen, flexcontracten en een hoge studieschuld. Hierdoor, concludeerde het rapport, stellen veel jongeren belangrijke mijlpalen in hun leven uit. Zo verlaten ze later het ouderlijk huis, krijgen ze later een vaste baan, en beginnen ze later aan een gezin.

‘Deze problemen waren al langer bekend, maar de coronacrisis legt een vergrootglas op bestaande problemen,’ legt jongerenvertegenwoordiger Maurice Krijnenburg uit. Hij is onderdeel van Coalitie-Y, een samenwerking van verschillende jongerenorganisaties in Nederland om de belangen van jonge mensen in Den Haag te vertegenwoordigen.

‘Medisch gezien worden jongeren door de coronacrisis het minst hard geraakt, maar op andere gebieden misschien wel het hardst van iedereen’, vertelt Maurice. Zo is in de afgelopen maanden de werkloosheid onder jongeren verdubbeld. Het CBS berekende dat bijna 11 procent van de jongeren tussen de vijftien en 25 jaar zonder werk zit.

De afgelopen maanden zat Maurice aan tafel met Rutte en andere belangrijke mensen in Den Haag, om op te komen voor de belangen van jongeren in Nederland. Als voorzitter van de Nationale Jeugdraad (NJR) en het jongerenplatform van de Sociaal-Economische Raad (SER) is Maurice als het ware een doorgeefluik van jongeren naar de politiek.

Waar we worden geraakt

Maar om een goed luik te zijn, moet Maurice een zo breed mogelijke groep jongeren bereiken. Om dat voor elkaar te krijgen richtte hij met Coalitie-Y een app op, de zogeheten OPP-app. Via de app kunnen jongeren hun persoonlijke verhaal kwijt: wat voor impact heeft corona op hun leven? Waar maken ze zich zorgen over? Maar ook: welke oplossingen voor hun problemen hebben ze voor ogen?

De verhalen stroomden binnen: zo’n 2500 jongeren van verschillende afkomst, opleiding en leeftijd typten hun persoonlijke verhaal in de app. Deze maand wordt op basis van de binnengekomen appjes een advies aan het kabinet gepresenteerd. Duidelijk is wel dat jongeren vooral op vier thema’s worden geraakt: werk, wonen, studie en mentaal.

1. werk: moeilijk aan de bak

Jongeren zijn vaak de eersten die in tijden van crisis moeilijk aan de slag komen of hun werk verliezen. Al jaren klagen jongeren over tijdelijke en “flexibele” nul-uren-contracten, waarmee ze geen enkele zekerheid opbouwen. Tijdens de coronacrisis zien we dat het door deze contracten makkelijk is jongeren te ontslaan of hun simpelweg geen werk mee aan te bieden.

Daarnaast werken jongeren vaak in de culturele sector, evenementenbranche of horeca: sectoren die door de coronacrisis extra hard zijn geraakt. Voor overheidssubsidies of compensatieregelingen komen de meesten niet in aanmerking. Om de hoge huur en studiekosten te betalen, gaan veel jongeren daardoor extra lenen.

En zelfs met een diploma op zak is het moeilijk om aan de bak te komen. Maurice: ‘Startersbanen waren al schaars, maar nu zijn ze bijna allemaal verdwenen. Vanwege het hoge aanbod in geschoolde werknemers wordt in de meeste vacatures om meerjarige werkervaring gevraagd, iets waar de pas afgestudeerde jongeren niet aan kunnen voldoen.’

‘probeer jij maar eens een huis te bemachtigen met je hoge studieschuld’

2. wonen: onbetaalbaar

Juist doordat jongeren nu minder kans maken op een baan, wordt de doorstroom van een studentenwoning naar de ‘gewone woningmarkt’ een stuk lastiger, zo stelt Maurice. ‘Probeer jij maar eens een huis te bemachtigen met je hoge studieschuld. En die huurwoning, die kan je ook alleen maar betalen als je een inkomen hebt, waarvan de verhuurder weet dat het er over drie maanden nog steeds is.’

In de afgelopen jaren is het vinden van een betaalbare woning voor starters haast onmogelijk geworden. Ondanks de coronacrisis groeit de particuliere woonverhuur gestaag door. De huren gaan omhoog, terwijl vele jongeren door de crisis hun inkomen zijn verloren.

3. onderwijs: de kwaliteit holt achteruit

De afschaffing van de basisbeurs, het alsmaar oplopende collegegeld, universiteiten die hordes aan internationale studenten binnenhalen maar vervolgens geen huisvesting regelen. Studeren was er in de afgelopen jaren al niet beter op geworden, maar door de coronacrisis is de kwaliteit van onderwijs verder achteruit gegaan, stelt Maurice.

‘Veel scholieren en studenten, niet alleen in het hoger onderwijs, maar ook op basisscholen en middelbare scholen, hebben een leerachterstand opgebouwd door het online onderwijs.’ Niet iedereen heeft namelijk toegang tot een goede studieruimte thuis, vertelt de jongerenvertegenwoordiger. Maar ook geven veel jongeren aan het lastig te vinden om gemotiveerd te blijven achter hun computerscherm thuis.

‘Studeren in je studentenkamer van acht vierkante meter via Zoom en met weinig contacturen, verbetert je studieresultaten niet.’ Sommige studenten zijn het er niet mee eens dat ze, ondanks de verminderde kwaliteit van onderwijs, hetzelfde bedrag aan collegegeld moeten betalen.

Een ander groot probleem dat uit de appjes van jongeren kwam is het grote gebrek aan stageplekken. Maurice: ‘We zien tienduizenden jongeren die geen stage kunnen lopen. Veel bedrijven bieden nu vanwege corona geen stageplekken aan, terwijl wij als jonge mensen die stages echt nodig hebben.’ Niet alleen om een studie te kunnen afronden, maar ook om voldoende werkervaring op te doen, legt de jongerenvertegenwoordiger uit. ‘Bovendien krijgen ze hierdoor niet de kans om connecties op te doen die waardevol kunnen zijn voor de rest van hun carrière.’

‘het is al onzeker of het veilig is om vrienden op te zoeken, wanneer je weer naar school kan of met de kerst naar familie kan’

GGZ op afstand: zo doet Charlotte het

4. mentaal: somber en alleen

Mentale gezondheid wordt als één van de belangrijkste problemen genoemd door jongeren. Veel van hen geven aan meer last te hebben van stress en depressieve gevoelens. Volgens Maurice komt dit vooral door het verlies van autonomie. ‘We worden erg in onze bestaanszekerheid aangetast. Er zijn weinig dingen waar je zelf nog controle over hebt: het is al onzeker of het veilig is om vrienden op te zoeken, wanneer je weer naar school kan of met de kerst naar familie kan’.

Ook zijn veel jongeren eenzaam. Ze missen belangrijke sociale contacten, die ze normaal gesproken op een regelmatige basis zouden ontmoeten via werk, sport, of studie. Uit een  recent onderzoek van het I&O blijkt dat maar liefst 69% van de jongeren zich eenzamer voelt dan voor de crisis. Maurice: ‘Sommige studenten ervaren hun eerste studiejaar via Zoom en leren niemand kennen. Dit is juist een periode waarin vriendschappen ontstaan voor de rest van je leven’. Het is daarom belangrijk, benadrukt de NRJ-voorzitter, dat zodra het weer kan wordt gekeken hoe op een veilige manier activiteiten voor jongeren kunnen worden georganiseerd.

Daarnaast is het belangrijk dat we investeren in een goede geestelijke gezondheidszorg in Nederland, vindt Maurice. ‘Deze zorg moet voor iedereen beschikbaar zijn, zowel preventief als wanneer het wat minder met je gaat.’

Tijd voor een jongerenrevolutie?

Geen vaste banen, geen betaalbare woningen, en een alsmaar slechtere mentale gezondheid – redenen genoeg voor jongeren om zich te verenigen in de politiek. Waarom gebeurt dit (nog) niet? Waarom is er eigenlijk wel een ouderenpartij en geen jongerenpartij?

Vergeleken met hun volwassen landgenoten zijn jongeren vaak weinig politiek geïnteresseerd. Zo hebben zes op de tien jongeren weinig tot geen interesse in politiek, en stemt een derde deel niet bij de landelijke verkiezingen. Veel jongeren zien politiek als een ver-van-hun-bed-show.

Volgens jongerenvertegenwoordiger Maurice Krijnenburg van Coalitie-Y is een belangrijke oorzaak hiervoor dat jongeren zich niet vertegenwoordigd voelen in de politiek. ‘Als ik nu de tv aanzet, zie ik allemaal veertigers, vijftigers en zestigers in de Kamer. Veel jongeren herkennen zich niet in deze politici en geloven niet dat ze opkomen voor hun belangen.’

‘jongeren vinden het gek om te horen dat er nu opeens tientallen miljarden uitgegeven kan worden om bedrijven te redden’

Jongeren zijn dus nog steeds flink ondervertegenwoordigd in de Tweede Kamer. Zo is van de 150 Tweede Kamerleden maar één kamerlid onder de dertig jaar. Terwijl welgeteld 21 Kamerleden zestig jaar of ouder zijn. De categorie 18 t/m 25 jaar wordt helemaal niet vertegenwoordigd. De belangen van jongeren worden niet genoeg behartigd, concludeert Maurice.

Als voorbeeld noemt hij de huidige miljarden die nu worden uitgegeven door de overheid. Deze uitgaven hebben een grote impact op de toekomst van jongeren, die voor veel van deze kosten zullen moeten opdraaien.

‘Jongeren vinden het gek om te horen dat er nu opeens tientallen miljarden uitgegeven kunnen worden om bedrijven te redden. Maar voor de klimaatcrisis waar we inzitten, en waar veel jongeren zich zorgen over maken, lijkt het nog steeds lastig om maar iets van geld voor vrij te maken.’

‘beleid over jongeren zou niet vóór jongeren gemaakt moeten worden, maar samen met jongeren’

‘Om ervoor te zorgen dat jongeren worden gehoord, is het belangrijk dat meer jongeren hoog op de kieslijsten van politieke partijen komen te staan,’ zegt Maurice. Met Coalitie-Y wordt de eerste stap gezet voor meer inspraak van jongeren.

Het collectief van jongerenorganisaties pleit niet alleen voor flinke investeringen in een groen herstel van de economie, maar ook voor structurele jongerenparticipatie in de politiek. Overal waar beleid wordt gemaakt dat over de toekomst van jongeren gaat, zouden zij zelf zoveel mogelijk betrokken moeten worden. Daarom eist de jongerenbeweging een vaste stoel in het Catshuis, waar in de coronatijd veel politieke besluiten worden genomen.

Maurice: ‘Nu gebeurt het nog wel eens dat jongeren ergens bij worden gehaald voor een fotomoment. Maar het symbolisch uitnodigen van jongeren is niet genoeg, daarom eisen wij met Coalitie-Y structureel betrokken te worden bij beslissingen van het kabinet.

Op deze manier willen de jongerenvertegenwoordigers de zorgen en belangen van de toekomstige generatie zo goed mogelijk behartigen. ‘Met Coalitie-Y roepen we zo veel mogelijk jongeren op om hun problemen te delen, maar ook mee te denken over oplossingen. Zodat de toekomst niet voor, maar door jongeren wordt bepaald.’

Jongeren die ideeën hebben, worden aangemoedigd dat te delen via Denktank-Y op coalitie-y.nl/denktank-y