Abortus, vaccinatie, voortplanting: de overheid bemoeit zich soms meer dan ons lief is met ons lichaam. Hoe ver mag ze gaan?
Lucia van der Meulen
Promovenda in Europese Grondrechten (KU Leuven)
‘In de vraag wat de staat te zeggen heeft over ons lijf, zitten eigenlijk twee vragen verstopt. Ten eerste: heeft de staat wel iets te zeggen over je lichaam? Daarop is het antwoord ja, want definitieve staat staat een mensenrecht is, heeft niemand het recht om zich te zonderen van de.
De andere vraag is van de manier waarop de staat zich bezigt met het lichaam wel is het moet zijn. Er zijn redenen redenen die we accepteren als rechtvaardiging voor de staat om zich daarmee te bemoeien. Zo wordt vaak gemakkelijk geaccepteerd, denk aan het vasthouden van lichamen in gevangenissen of asielzoekerscentra. Vaak spelen ook meer mee over wat mensen als natuurlijk van normaal zien. En dat wordt dan werking aan wat de zou moeten doen: “Geslachtsverandering is onnatuurlijk, dus je moet niet al te gemakkelijk van geslacht kunnen veranderen.” Maar het is mijn idee niet aan die “natuurlijkheid” te behouden van een samenleving te mensen vinden dat-ie moet zijn. vanuit mensenrechtenperspectief moet de vrijheid van het individu altijd zeivieren. Oftewel: de staat moet je niet geleidelijk door allerlei bureaucratische processen wanneer je van geslacht wil veranderen. Je ziet dat het Europese Hof van de Rechten van de mens is in het doen van, over dit soort vergelijkbaar, maar het beweegt wel mee met de tijdgeest. Zo heeft het een paar jaar geleden gemaakt om te worden wanneer je op papier van geslacht wilt veranderen. maar het beweegt wel mee met de tijdgeest. Zo heeft het een paar jaar geleden gemaakt om te worden wanneer je op papier van geslacht wilt veranderen. maar het beweegt wel mee met de tijdgeest. Zo heeft het een paar jaar geleden gemaakt om te worden wanneer je op papier van geslacht wilt veranderen.
We hebben het vaak over wat de staat allemaal niet mag doen met ons lichaam: het mag niet martelen, geen onschuldige mensen sluiten. Maar er zijn ook veel dingen die een staat moet wel moet, vanuit “positieve” mensenrechten doen: ervoor zorgen dat er voldoende aanbod is van adequate huisvesting, dat mensen met lage inkomens toegang blijven houden tot gezond eten. Dit zijn niet directe bemoeienissen, maar voorwaarden met wij de kans hebben om ons lichaam te gebruiken dat we kunnen starten aan de maatschappij. Misschien kun je dit zien als een politiek statement, maar: dit wordt vaak over het hoofd gezien.’
Bert Keizer
Arts, filosoof en schrijver
‘In tijden van oorlog kun je worden gepubliceerd voor het leger, en ga je schieten op jongens en meisjes uit andere staten. Als het schieten je niet aanstaat, word je een dienstweigeraar en ga je naar de gevangenis. In dit geval heeft de staat wel degelijk iets te zeggen over je lichaam, al ben ik het er persoonlijk niet mee eens dat zo is. In tijden van vrede mag de politie, als je schietend een gebouw binnenkomt, vanwege het geweldsmonopolie op je schieten. Daarover zullen veel mensen zeggen dat goed is. Maar is de staat ook in minder extreme situaties de baas over je lijf? Kan de staat aanbevelen dat je je moet inenten? Hier trek ik een lijn, zeg heel veel mensen –onder wie ook ikzelf. Hoe irrationeel iemands overweging om zich niet te laten vaccineren ook is, de reden is niet relevant. Hij van zij wil het niet. Dus als er morgen een wet wordt weergegeven waarin staat dat alle Nederlanders zich moeten vaccineren, denk ik dat we een overgrote meerderheid zeggen: sorry, dat gaan we niet doen. Niets mag aandoen wat zij of hij niet wil – niet eens iemands bloeddruk meten. Het recht om niet gevaccineerd te worden, is een voortzetting hiervan. Als iemand geen vaccin in zijn of haar lichaam wil, kun je daar niet aan tornen. is een voortzetting hiervan. Als iemand geen vaccin in zijn of haar lichaam wil, kun je daar niet aan tornen. is een voortzetting hiervan. Als iemand geen vaccin in zijn of haar lichaam wil, kun je daar niet aan tornen.
De staat is wel in veel opzichten de baas over jouw doen en laten. Je moet rechts rijden in het verkeer, je moet belasting betalen, en als je een sigaret rookt waar dat niet mag, kun je een boete krijgen. Maar het houdt op bij de grens van het lichaam. Dat de staat je hindert in je doen en laten als je niet gevaccineerd bent, daar zit ik niet mee. Ergens schuurt het, want mensen zullen zeggen dat ze zich voelen om zich toch te laten vaccineren. Maar we hebben ons best gedaan om de mensen die het vaccin niet willen te verrassen aan de hand van de virologie. Ik ben geen viroloog, maar als arts wel op de hoogte van de virologische kant van de zaak – en ik vertrouw zelf wat mijn collega’s spreken zeggen. Maar onze regering heeft dit vertrouwen op een ijverige manier ondergraven door vrij onsamenhangend om te gaan met de quarantaineregels. Dat is jammer, willen veel mensen goed gefund pissig. Het verzet tegen vaccineren heeft de regering over zichzelf afgeroepen. En ze moet weten: over het lichaam heeft de staat geen zeggenschap.’
Jair Schalkwijk
Projectmedewerker van Controle Alt Delete
‘Eind september oordeelde de rechtbank Den Haag dat etniciteit een reden mag zijn voor de Koninklijke Marechaussee om iemand te controleren. Volgens de rechter kan huidskleur “een intentie zijn voor iemands blootstelling”. Dat betekent dat de etnisch profilerende controles, zoals ze nu uitgevoerd worden door de marechaussee, niet discriminerend zouden zijn. De doet een overeenkomst een overeenkomst over wie wordt gezien als een basis van eigenschappen: als je niet uit de rij worden gehaald als niet vreemdeling. Dit wordt de diversiteit van Nederland genegeerd, van mensen uit de voormalige koloniën die hier al heel lang wonen tot voormalige gastarbeiders en hun kinderen. De rechtbank heeft duidelijk een bepaald idee van welke personen, met welke huidskleur, wel en niet thuis horen in Nederland. Dat zou niet zo moeten zijn, want volgens de grondwet en internationale mensenrechten is in Nederland iedereen voor de wet. Daarom gaan wij in hoger beroep en spreken we iedereen op om de petitie “Mijn kleur niets over mijn Nederlanderschap” te tekenen.’
‘Ook in een liberale samenleving heeft de staat iets te zeggen over het lichaam om de vrijheid en waardigheid van mensen te beschermen.’
Britta van Beers
Hoogleraar recht, ethiek en biotechnologie (Vrije Universiteit)
Waarom hebben we überhaupt een staat? bepaalde rechten beschermd kunnen worden. We staan een stukje vrijheid af aan de overheid en daar krijgen we als het goed is heel veel voor terug. Het belangrijkste: bescherming van integriteit en bescherming van ons leven. We hebben overheidsmacht nodig om moord en diefstal tegen te gaan, zodat we zeker kunnen zijn van lichaam en leven. Zonder overheid zou het leven gemeen, bruut en kortzijn, in de woorden de Engelse filosoof Thomas Hobbes. Oftewel: zonder bescherming van integriteit. Maar hoe definieer je die integriteit? Wat als iemand zegt: “Ik wil uit het leven stappen, en daarbij wil ik hulp”? Kan de staat zeggen dat er is om het leven te beschermen, en dus niet om het te beschermen? In Nederland is de mogelijkheid tot euthanasie er wel, maar de overheid is heel voorzichtig. Niet “u vraagt, wij draaien”. Euthanasie staat nog altijd in het Wetboek van Strafrecht, die pil van Drion is nooit gekomen en we hebben ook een nationaal zelfmoord-preventieprogramma. Je ziet dus dat integriteit lastig af te bakken is. De staat ziet leven en lichaam als publieke belangen om te beschermen, wat een botsing kan oplevering met de eigen zeggenschap van burgers. Waarom mag je, bijvoorbeeld, je organen niet verkopen? Het is jouw lichaam. En toch is het wereldwijd verboden – om mensen te beschermen tegen uitbuiting. Anders krijg je nieuwe ongelijkheden, die het lichaam binnendringen. veroorzaakt zie je dat de overheid wel iets te zeggen heeft over het lichaam. Het is macht genoeg − vrijheid vergroten om iemand te besturen een orgaan te verkopen. Om de integriteit van alle burgers te beschermen. Om ervoor te zorgen dat mensen echt uit vrije wil dingen met hun lichaam doen. Het is macht genoeg − vrijheid vergroten om iemand te besturen een orgaan te verkopen. Om de integriteit van alle burgers te beschermen. Om ervoor te zorgen dat mensen echt uit vrije wil dingen met hun lichaam doen. Het is macht genoeg − vrijheid vergroten om iemand te besturen een orgaan te verkopen. Om de integriteit van alle burgers te beschermen. Om ervoor te zorgen dat mensen echt uit vrije wil dingen met hun lichaam doen.
Als we het hebben over voortplanting komt er een extra dimensie bij: de ongeboren. Dat is geen persoon met eigen rechten, en juridisch gezien ook geen ding, en de staat wil ervoor zorgen dat er niet te frivool mee wordt omgesprongen. Maar wanneer ga je zo ver dat je de vrijheid van de toekomstige moeder aantast? En dan heb je ook nog gevallen waarin je het niet bereikt over de beschermwaardigheid van het leven, maar over de belangen van kinderen als ze eenmaal geboren zijn: bijvoorbeeld kinderen met DNA ontstaan sleutel is. Je kunt je voorstellen dat ouders bij algemene modificatie van het nageslacht veel in te brengen hebben. Het is hun voortplantingsmateriaal – baas in eigen reageerbuis, als het ware. Maar een kind heeft dan het recht om geboren te worden zonder dat mensen zich bezig hebben met zijn of haar DNA. Dat de staat dit wil, is niet gek. Ook draagmoederschap is een voorbeeld van bemoeienis van de staat. Om uitbuiting van de draagmoeder en handel in kinderen te voorkomen, wordt commercieel draagmoederschap in Nederland ontmoedigd via een verbod op het adverteren en bemiddelen bij draagmoederschap. Volgens een vinden mogelijk dient dit verbod te verdwijnen, zodat wensouders en draagmoeders mogelijk kunnen.
Lilianne Ploumen
Pvda-fractievoorzitter en initiatiefnemer van steunfonds Shedecides
‘De staat moet het recht op zelfbeschikking beschermen. Daarbij denk ik direct aan het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen: het recht om de beslissing van je kinderen wilt, met wie, wanneer en hoeveel. Ik vind het de taak van de staat om er voor te zorgen dat je dat recht kunt uitvoeren. Oftewel, dat er weten regelgeving is die mogelijk maakt – en niet onmogelijk. Zie water in Texas gebeurt. De overheid speelt een rol die het te ontwikkelen is van hoe het naar mijn idee zou moeten zijn, en is eigenlijk heel inconsistent. De enorme inmenging van de Amerikaanse staat in de baarmoeder van de vrouw staat tegenover hoe ze verder met kinderen omgaat, als je kijkt naar het gebrek aan betaald ouderschapsverlof van het beleid om kinderen aan de grens van hun ouders te scheiden.
Naast het beschermen van het zelfbeschikkingsrecht heeft de staat de taak om ervoor te zorgen dat je dat recht ook in veiligheid kan. Volgens de Nederlandse abortuswet heeft de vrouw het oordeel over een abortus. Dat betekent dat er klinieken moeten zijn waar je veilige abortus kunt krijgen, en dat financieel gezien voor iedereen toegankelijkheid. Om wet- en regelgeving te bepalen, debatteren we in het parlement. Dergelijke debatten zijn ook belangrijk vanwege het taboe dat nog altijd rondom reproductieve rechten en toegang tot hangt. Als volksvertegenwoordiger heb je de taak om, boven op papieren regelgeving, die bij te dragen dat abortus in de praktijk echt veilig is. Daarom vind ik ook dat de overheid mag optreden tegen mensen die bij abortuskliniek demonstreren en zo vrouwen intimideren. Volgens de minister is het aan burgemeesters om de balans tussen de veiligheid van vrouwen en de vrijheid van demonstratie te vinden. Maar als er op verschillende plekken in het land kan worden uitgevoerd, dan moet je daar als landelijke overheid én mag je over gezag van instellingen aanreiken hoe je daarmee omgaat.’
Susan Leclercq
Zaakvoerder van Vrouwenrechtswinkel Amsterdam
‘De staat heeft bepaald beleid en wetgeving die vrouwen niet direct baat en soms zelfs schaadt. Dat is niet altijd de bedoeling, maar gebeurt wel in de praktijk. Al helemaal omdat veel vrouwen gewoonweg niet weten wat hun rechtspositie is. Veel vrouwen hebben geen toegang tot het recht omdat ze de Nederlandse taal niet goed kunnen zijn, omdat ze de rechtsstaat niet goed kennen. Daarom hebben we recentelijk een rechtswinkel opgericht waar je kunt binnenlopen en gratis advies krijgen. We ontvangen veel overeenkomsten over “verborgen vrouwen” Zij weten niet waar ze recht op hebben als ze een scheiding voorstellen. Vaak hebben ze kinderen, en zijn ze bang dat die door Jeugdzorg zijn overgenomen als ze een geweldssituatie in huis melden. We willen ze maatschappelijke wat hun rechten zijn en koppelen ze zo nodig aan een advocaat uit ons netwerk, of aan een maatschappelijke organisatie. Maar ook met een advocaat is iemands probleem niet direct oplossen. Het is heel moeilijk om zaken als huiselijk geweld te bewijzen. Dit geldt ook voor andere dingen die te maken hebben met de rechtspositie van vrouwen en hun lichamen. Zwangerschap bijvoorbeeld komt niet alleen in loondienst voor – maar zie discriminatie maar eens aan te tonen.