Vechten over vaccins: exportverboden en de mislukte uitrol van de EU

De Europese Unie heeft de schijn gewekt bij het aanmoedigen van de rechtvaardige verdeling van vaccins om SARS-CoV-2 en de ziekte ervan, COVID-19, te bestrijden. Talrijke verklaringen spreken over de noodzaak om de COVAX-regeling te steunen, om billijkheid te waarborgen en die geen enkele staat misloopt. En de EU-lidstaten kunnen verzekerd zijn van een soepele uitrol van vaccins, geleid door het EU-apparaat, neuriënd met naaldprikken. Door als blok te onderhandelen, zouden lagere prijzen kunnen worden verzekerd, samen met een passend aanbod van vaccins in de 27 lidstaten.

Deze aanvankelijke hoop is versnipperd. Terwijl de vaccinatieprogramma’s in Israël, het Verenigd Koninkrijk en zelfs de Verenigde Staten vorm en snelheid hebben gekregen, stottert en struikelt het in de EU. De bedrijven achter de vaccins zijn fragmentarisch in hun productielijnen. Autoriteiten hebben prikken stopgezet en in sommige gevallen rantsoenering ingevoerd.

In januari lieten de fabrikanten van het Oxford-AstraZeneca-vaccin de Europese Commissie weten dat ze minder doses naar het blok zouden sturen dan aanvankelijk werd aangenomen. “Hoewel er geen geplande vertraging is voor de start van de verzending van ons vaccin, mochten we goedkeuring krijgen in Europa”, legt een woordvoerder van AstraZeneca  uit , “zullen de initiële volumes lager zijn dan aanvankelijk verwacht vanwege de lagere opbrengsten op een productielocatie binnen ons Europese aanbod. ketting.” De aanvankelijke afname van het aanbod was dramatisch: van het aanvankelijk beloofde aantal van 90 miljoen, zou het aantal 40 miljoen zijn.

Stella Kyriakides, Europees commissaris voor gezondheid en voedselveiligheid, was verontwaardigd. Gesprekken met het bedrijf, zo legde ze   op Twitter vast, “leidden tot ontevredenheid over het gebrek aan duidelijkheid en onvoldoende uitleg”. De leden van de EU waren “verenigd: vaccinontwikkelaars hebben maatschappelijke en contractuele verantwoordelijkheden die ze moeten nakomen.”

Het bedrijf beloofde toen begin februari de ontbrekende doses in te halen. Hierin werd de EU gebrekkig bevonden in haar contractonderhandelingen met AstraZeneca. De overeenkomst tussen EU en AstraZeneca, geschreven in Belgisch recht, benadrukt de “beste redelijke inspanning” van beide partijen om de goederen in kwestie te leveren en te goeder trouw te handelen. De overeenkomst tussen het VK en AstraZeneca, geschreven in Engels recht, bevat ook de clausule van de beste redelijke inspanning, maar bevat een meer uitgebreide bepaling. Mocht AstraZeneca of zijn onderaannemers worden overgehaald om iets te doen dat de levering van vaccindoses zou kunnen vertragen, dan behoudt de Britse regering zich  het recht  voor om het contract te beëindigen en boetes in te roepen.

De EU bleef achter met in wezen zachtmoedige vergeldingsmaatregelen: het inhouden van betalingen totdat het bedrijf de beloofde levering ophoestte, of totdat het hielp bij het vinden van andere producenten die het vaccin zouden kunnen maken. Het is veelzeggend dat de EU ook afstand had  gedaan van haar recht  om AstraZeneca aan te klagen in geval van vertragingen.

De onderhandelaars in het VK waren ook scherp genoeg om de toeleveringsketen te verduidelijken (bijvoorbeeld de productielocaties), en legden de verantwoordelijkheid bij het bedrijf om de beloofde doses te dekken die niet waren voorspeld. De EU had zich, in een daad die geschikt was voor commerciële dunces, in de knoop geraakt.

Het AstraZeneca-drama was slechts één van wat alleen kan worden gezien als een mislukking in fabricage, levering en distributie. Pfizer-BioNTech, die een deal had gesloten voor de levering van 300 miljoen doses met de EU, zag ook hun leveringen teruglopen om zijn Belgische verwerkingsfabriek in staat te stellen de capaciteit te vergroten. In januari werd Italië  geïnformeerd  over opeenvolgende verlagingen van het Pfizer-BioNTech-vaccin: 20% en 29% in de respectievelijke kwartalen van de maand. Het meer gedetailleerde beeld was zelfs nog ernstiger, met een daling van 60% van de doses in verschillende Italiaanse regio’s.

Dit beeld van de strijd werd   diezelfde maand herhaald in Polen, Roemenië, Tsjechië, het Duitse Noordrijn-Westfalen en de Spaanse hoofdstad Madrid. Rantsoenering van de distributie werd ingevoerd door de Spaanse regering. Poolse functionarissen waren voldoende boos door Pfizer-BioNTech om met  gerechtelijke stappen te  dreigen .

Hongarije, dat de voorkeur gaf aan een andere, meer eenzijdige manier om met de puinhopen om te gaan, keurde het gebruik van andere vaccins goed die anders in de wachtrij van het Europees Geneesmiddelenbureau zouden blijven staan. De vaccins van de Chinese Sinopharm en de Russische Sputnik V zijn door de toezichthouder gepasseerd, en premier Viktor Orbán zelf  ontving  de eerste eind vorige maand. “Zonder de Chinese en Russische vaccins”, redeneerde de strijdlustige populist, “zouden we grote problemen hebben.”

Vorige maand was de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen nogal confessioneel in een  toespraak  over de tekortkomingen van het vaccinatiebeleid van de EU. “We waren laat met het verlenen van toestemming. We waren te optimistisch over massaproductie. En misschien gingen we er ook vanuit dat de bestelde doses ook daadwerkelijk op tijd zouden aankomen. “

De Europese scene was klaar voor een meer wereldwijde vechtpartij over vaccins en hun zendingen. Op 26 februari drongen  de Italiaanse autoriteiten er  bij de Europese Commissie op aan om 250.700 doses van het AstraZeneca-vaccin voor Australië te blokkeren. De reden hiervoor was dat AstraZeneca niet aan de verwachtingen in het aanbod kon voldoen en dat Australië geen “kwetsbaar land” is. Het verzoek was ook gebaseerd op het EU-  exportcontrolemechanisme  voor COVID-19-vaccins, dat in januari werd geïntroduceerd met de bedoeling de export van vaccins buiten de unie te blokkeren. “Het doel van deze maatregel”, aldus de rechtvaardiging van de Europese Commissie  , “is om ervoor te zorgen dat alle EU-burgers tijdig toegang hebben tot COVID-19-vaccins en om het huidige gebrek aan transparantie bij de uitvoer van vaccins buiten de EU aan te pakken.”

Sinds haar oprichting is de Europese Commissie traag gebleken; 174 vergunningen voor miljoenen opnamen aan 30 landen  zijn verleend . De Europese Commissie loopt af op 31 maart en  stelt voor  om deze maatregel tot juni te verlengen . Veel lidstaten stemmen ermee in. Frankrijk ging zelfs zo ver dat het publiekelijk het verzoek van Italië steunde. De minister van Volksgezondheid Olivier Véran vatte de stemming samen in een  interview  met het BFMTV-kanaal: “Geloof me, hoe meer doses ik heb, hoe gelukkiger ik ben als minister van Volksgezondheid.”

Duitsland voegde ook zijn stem van instemming toe. “Over het algemeen”, aldus Steffen Seibert, de woordvoerder van de Duitse regering, “wordt de export van vaccins niet gestopt zolang de contracten met de EU worden nageleefd.” Cattily verontschuldigde Seibert   de wettelijke beperkingen van de EU door te beweren dat veel “vaccins van de EU naar derde landen gaan, terwijl niets of bijna wordt geëxporteerd vanuit de Verenigde Staten en Groot-Brittannië”. De Duitse minister van Volksgezondheid Jens Spahn was meer terughoudend en  waarschuwde  dat dergelijke maatregelen “op middellange termijn problemen zouden kunnen veroorzaken door de toeleveringsketens voor vaccins te verstoren”.

De protesten in Australië waren meer kleine irritatie dan woede. Canberra had,  volgens  minister van Volksgezondheid Greg Hunt, “de kwestie via meerdere kanalen bij de Europese Commissie aan de orde gesteld, en in het bijzonder hebben we de Europese Commissie gevraagd om deze beslissing te herzien.” Premier Scott Morrison was  tot op zekere hoogte  zelfs begripvol en erkende dat Italië een sterftecijfer van 300 per dag zag. Europa werd geconfronteerd met “een ongebreidelde situatie. Dat is in Australië niet het geval. “

Vaccinpatriottisme kwam altijd aan de oppervlakte om elk optimisme van de kant van de utopisten op het gebied van de volksgezondheid te temperen. Landen en eigenbelang komen boven de nobele aspiraties van de mensheid. De directeur-generaal van de Wereldhandelsorganisatie, Ngozi Okonjo-Iweala,  betreurt het  dat WTO-leden, voor zover ze “exportbeperkingen of zelfs verboden op deze goederen [vaccins]” hadden, “het herstel tegenhouden”.

Een groot gevaar voor de EU in deze lelijke affaire zal zijn of bepaalde natiestaten binnen de familie hun inspanningen om COVID-19 te bestrijden serieus zullen nemen. Zoals blijkt uit het voorbeeld van Hongarije, dreigen de knoeiers in Brussel helemaal genegeerd te worden.

Wat betreft het blokkeren van de export van vaccins naar derde landen, is Bernd Lange, het Duitse lid van het Europees Parlement dat de handelscommissie van het Europees Parlement voorzit, somber en betreurd. Het Europese exportmechanisme dreigde een de facto verbod te worden. “Pandora’s doos ging open”  , schreef hij  op Twitter naar aanleiding van het Italiaanse besluit. “Vergissing.” Er zouden navolgers volgen, evenals ‘fatale gevolgen voor de toeleveringsketens’. Een wereldwijd conflict over de distributie van COVID-19-vaccins staat voor de deur.